Prawo rzymskie ks. prof. Franciszek Longchamps de Bérier Katedra Prawa Rzymskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Prawo rzymskie

Dlaczego prawo rzymskie? wykład 1 Dlaczego prawo rzymskie?

Co to znaczy: prawo rzymskie? prawo Rzymu - od początku Miasta do śmierci ces. Justyniana w 565 r. po Chr. tradycja romanistyczna w historii formowania się prawodawstw ius commune – prawo powszechne średniowiecznej Europy pandektystyka nauka prawa rzymskiego romanizm za prof. Riccardo Orestano

Żyłem w latach, Gdy mord masowy miał sankcję najwyższą Państwa, w którym prawo rzymskie przestało istnieć. To okropne, że ludzie zaczęli się przyzwyczajać Do faktu, że prawo rzymskie przestało istnieć, Że śmierć z ręki kata jest rzeczą pospolitą, A ludzka rzecz jest wymysłem i przesądem Wolnomyślicieli...” Mieczysław Jastrun, Z pamiętnika byłego więźnia obozów koncentracyjnych”

pytanie o prawo…

czego uczymy się z Rzymu…? D. 1,1,1,2. (Ulpian w ks. 1 Instytucji): Dwa są obszary studium prawa: publiczny i prywatny. Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatne zaś korzyści (utilitas) jednostek.

pytanie o prawo… D. 1,1,1pr. (Ulpian w ks. 1 Instytucji): Jeśli zajmować się prawem, należy najpierw poznać pochodzenie słowa prawo (ius). Czerpie ono swe brzmienie od sprawiedliwości (iustitia), ponieważ – jak trafnie (eleganter) określa Celsus – prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe (ius est ars boni et aequi).

D. 1,1,11. (Paulus w ks. 14 Komentarza do dzieł Sabinusa) Słowo prawo jest wieloznaczne. Za jednym razem prawem określamy to, co zawsze jest dobre i sprawiedliwe – jak w przypadku prawa naturalnego. Innym razem uważamy za prawo to, co jest pożyteczne dla wszystkich lub dla większości danego państwa – jak w przypadku prawa cywilnego. Nie mniej słusznie prawem nazywamy w naszym państwie ius honorarium. O pretorze mówi się jako o tworzącym prawo również, gdy orzeka niesłusznie, co odnosi się oczywiście nie do tego, co pretor robi, lecz do tego, co powinien czynić. W innym znaczeniu słowem „prawo” określane bywa miejsce, w którym sprawuje się jurysdykcję (w określeniu tym ważne jest nie co, lecz gdzie sie czyni). Miejsce to w taki sposób możemy określić: gdziekolwiek pretor ważnie wykonuje jurysdykcję, powołując się na majestat swej władzy oraz zwyczaje przodków, to miejsce słusznie nazywane jest prawem.

kolumnada Pałacu Sprawiedliwości

budynek Sądu Najwyższego

Ius est ars boni et aequi (D. 1. 1. 1 pr Ius est ars boni et aequi (D. 1.1.1 pr.) – Prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi (D. 1.1.10 pr.) – Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą przyznawania tego, co się komu należy.  

Ei incubit probatio qui dicit non qui negat (D Ei incubit probatio qui dicit non qui negat (D. 22,3,2) – Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza. Bis de eadem re agi non potest (ad Gai 4,107) – Nie można procesować się dwa razy o to samo.  

Dura lex, sed lex (ad D. 40,9,12,1) – Twarde prawo, lecz prawo. Summum ius, summa iniuria (Cic.off. 1,33) – Najwyższe prawo, najwyższym bezprawiem. Male nostro iure uti non debemus (Gai 1,53) – Nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa.

Non omne quod licet honestum est (D Non omne quod licet honestum est (D. 50,17,144 pr) – Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe. Hominum causa omne ius constitutum sit (D. 1,5,2) – Wszelkie prawo ustanawia się ze względu na człowieka. Iustitias vestras iudicabo (ad Ps 75,3) – Osądzę waszą sprawiedliwość.

nowa propozycja: dlaczego zajmować się prawem rzymskim?

Franciszek Longchamps de Berier, Tomasz Giaro, Wojciech Dajczak

Hej, użyjmy żywota! Wszak żyjem tylko raz; Niechaj ta czara złota Nie próżno wabi nas. Adam Mickiewicz Pieśń Filaretów grudzień 1820

W ksiąg greckich, rzymskich steki Wlazłeś, nie żebyś gnił; Byś bawił się jak Greki, A jak Rzymianin bił. Ot tam siedzą prawnicy, I dla nich puchar staw, Dzisiaj trzeba prawicy. A jutro trzeba praw.

Napoleon „obraża” imigrantów Francuscy monarchowie zniknęli z lekcji historii w gimnazjach. Zastąpili ich królowie Mali i Ghany Władca Franków Chlodwig I, król Ludwik IX Święty, Napoleon Bonaparte, Ludwik XIV. Wiedza o wszystkich tych monarchach, zdaniem Ministerstwa Edukacji, jest młodym Francuzom zupełnie niepotrzebna. Z programów nauczania historii dla gimnazjów (uczęszcza do nich młodzież w wieku 12 – 16 lat) zostali wyparci przez władców Indii, Afryki czy Chin. Jak komentuje konserwatywna prasa – stało się tak z powodu poprawności politycznej. Ponad jedna trzecia, czyli około trzech milionów uczniów francuskich gimnazjów, to dzieci imigrantów z Afryki, Azji i krajów arabskich. Zdaniem resortu mogłyby się one czuć urażone, ucząc się o francuskim absolutyzmie, kolonizacji czy Pierwszym Cesarstwie. Zjawiska te związane są bowiem z militaryzmem i walką o wpływy Francji na świecie.

W drugiej klasie gimnazjum … ani słowa o Ludwiku IX Świętym czy Franciszku I Walezjuszu, którzy symbolizują początki francuskiego państwa narodowego. Epokę absolutyzmu spotkał podobny los, prawie sto lat historii musi się zmieścić w zaledwie kilku lekcjach, a nauczyciele muszą wybrać do omówienia tylko jednego z władców epoki, Henryka IV, Ludwika XIII lub Ludwika XIV. Cesarstwo Napoleona I ustąpiło zaś miejsca rewolucji francuskiej, uważanej za „bardziej edukacyjną". Zdaniem historyka Dimitri Casali wybór ten trudno wytłumaczyć. „Biedny Bonaparte jest niepoprawny politycznie, bo symbolizuje militaryzm i krótki okres francuskiej dominacji w Europie". Los ten podzieliła epoka kolonizacji, której nauczanie koncentruje się obecnie na niewolnictwie. O wielkich kulturowych dokonaniach Francji w tym czasie, o takich pisarzach jak Victor Hugo czy Molier, oczywiście ani słowa. Zamiast tego młodzież uczy się o historii innych kontynentów i kultur. Na przykład o imperium Ghany (VIII – XII w.), imperium Mali (XIII – XV w.), o afrykańskim królu Mansa Musie czy chińskiej dynastii Han. Już obecnie, jak wskazują statystyki, 37 proc. imigranckich dzieci nie czuje się Francuzami. Podobny program szkolny – jak podkreśla Casali – nie sprzyja ich dalszej integracji i pogłębia ten problem. „Skutkiem tej metody nauczania przeszłości jest całkowita amnezja historyczna i kulturowa. Nasza kultura jest zaś podstawą naszej tożsamości" – podkreśla historyk. Aleksandra Rybińska „Rzeczpospolita” 29.08.2011

Nasza kultura jest podstawą naszej tożsamości też musi się nad tym zastanowić prawnik Nasza kultura jest podstawą naszej tożsamości

trzy filary naszej cywilizacji „…trzy dziedziny kultury antycznej wy­warły szczególny wpływ na formowanie się duchowego i kultu­ralnego oblicza Europy. Są nimi filozofia grecka najszerzej poj­mowana, chrześcijaństwo i prawo rzymskie”.

Henryk Kupiszewski, Prawo rzymskie a współczesność, wyd. 2, Kraków 2013

zagadka „W pierwszej połowie II stulecia przedchrześcijańskiego doszło do spotkania między rozwiniętym przez filozofów stoickich społecznym prawem naturalnym a wpływowymi nauczycielami prawa rzymskiego. Z tego kontaktu narodziła się zachodnia kultura prawna, która miała i do dzisiaj ma decydujące znaczenie dla kultury prawnej ludzkości. Z tej przedchrześcijańskiej więzi między prawem a filozofią wywodzi się droga, prowadząca – przez chrześcijańskie średniowiecze – do rozwoju prawnego okresu oświecenia aż do Deklaracji Praw Człowieka…”

„To przeświadczenie o rozumie tworzy naszą pamięć kulturową „To przeświadczenie o rozumie tworzy naszą pamięć kulturową. Jej ignorowanie lub traktowanie jej tylko jako przeszłość byłoby amputowaniem naszej kultury w swej integralności i pozbawiałoby ją jej całokształtu. Kultura Europy zrodziła się ze spotkania Jerozolimy, Aten i Rzymu – ze spotkania wiary w Boga Izraela, filozoficznego rozumu Greków i prawniczej myśli Rzymu. To potrójne spotkanie tworzy głęboką tożsamość Europy.”

Benedykt XVI w Bundestagu 22.09.2011

nowa propozycja: a jakie są pytania?

www.law.uj.edu.pl/users/kprz