Prawne problemy związane z zastosowaniem metody zapłodnienia pozaustrojowego na organizmie ludzkim Agata Wnukiewicz-Kozłowska Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

PROBLEMY PRAWNE: DOPUSZCZALNOŚĆ METODY; ZGODA DAWCÓW KOMÓREK; PRAWO DO DECYDOWANIA O POBRANYCH Z ORGANIZMU KOMÓRKACH; SELEKCJA ZARODKÓW; STATUS PRAWNY ZARODKÓW; ZARODKI NADLICZBOWE (ZASTOSOWANIE WSZYSTKICH UZYSKANYCH, DONACJA, KRIOKONSERWACJA)

PROBLEMY PRAWNE – C.D. BADANIA NA ZARODKACH; RODZICIELSTWO ZASTĘPCZE; PRAWO DO POZNANIA SWOJEJ TOŻSAMOŚCI (POCHODZENIA); FINANSOWANIE PROCEDURY ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH; KOMERCJALIZACJA MEDYCZNIE WSPOMAGANEJ PROKREACJI; PRODUKOWANIE EMBRIONÓW WYŁĄCZNIE DOA CELÓW NUKOWO-BADAWCZYCH LUB PRZEMYSŁOWYCH.

DOPUSZCZALNOŚĆ METODY (niepłodność jako choroba) Definicja zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) [preambuła do Konstytucji WHO, 1946 r.]: „Zdrowie to stan całkowitego fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu, a nie jedynie brak choroby lub niedomagania”

ZDROWIE REPRODUKCYJNE /dokumenty WHO na temat zdrowia reprodukcuyjnego/ Zdrowie reprodukcyjne (reproductive health) implikuje, że ludzie są zdolni do posiadania odpowiedzialnego, satysfakcjonującego i bezpiecznego życia seksualnego oraz, że mają zdolność reprodukcyjną a także wolność decydowania czy, kiedy i jak często z tego korzystać.

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) N46 – niepłodność męska; N97 – niepłodność kobieca Jednostka chorobowa, którą leczy się różnymi metodami, w tym przy pomocy zapłodnienia pozaustrojowego

Prawo do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji RP) Prawo do leczenia niepłodności (jako choroby) jest elementem konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia. Wykluczenie możliwości uzyskania dostępu do jednej z metod leczenia niepłodności stanowi ograniczenie tego prawa.

Prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego oraz prawo do samostanowienia (art. 47 Konstytucji RP) Z powyższego prawa wywodzi się tzw. prawa reprodukcyjne, w tym prawo zostania genetycznym rodzicem dziecka

Ograniczenia praw i wolności konstytucyjnych (art. 31 ust Ograniczenia praw i wolności konstytucyjnych (art. 31 ust. 3 konstytucji RP) Forma ustawy; Konieczność w demokratycznym państwie (zasada proporcjonalności); Jest konieczne do ochrony jednej z 6 wartości: bezpieczeństwa, porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej albo praw i wolności innych osób; Nie narusza istoty wolności i praw.

Założenia projektu Małgorzaty Kidawy-Błońskiej Dopuszczalność technik wspomaganego rozrodu dla małżeństw i pełnoletnich par heteroseksualnych; Warunek niezamierzonej niepłodności i wyczerpania innych dostępnych metod; Pisemna, świadoma zgoda obu partnerów; Zakaz kwestionowania rodzicielstwa; Możliwa zgoda na udostępnienie embrionów nadliczbowych innym biorcom

Założenia projektu Jarosława Gowina Warunkowanie zastosowania metody medycznie wspomaganej prokreacji wskazaniami medycznymi oraz dobrem dziecka; Procedura dostępna dla par małżeńskich, nieskutecznie leczonych z powodu niepłodności innymi metodami; Warunkowanie dostępu do procedury pozostawaniem przez kobietę w „wieku prokreacyjnym”; Warunkiem dostępu do procedury uprzednia świadoma pisemna zgoda obojga małżonków; Możliwość wytworzenia jednego lub maksymalnie dwóch embrionów pod warunkiem ich implantacji; Zakaz kriokonserwacji embrionów ;

Założenia projektu Jarosława Gowina – c.d. Zakaz tworzenia embrionu w przypadku cofnięcia zgody jednego z dawców; Zakaz tworzenia embrionów post mortem; Zakaz tworzenia embrionów po rozwiązaniu związku małżeńskiego;

Założenia projektu refundacyjnego Joanny Senyszyn Świadczeniobiorcy mają prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, których celem jest wydanie zdrowego potomstwa, w tym do stosowania zapłodnienia pozaustrojowego w ramach trzech cykli

Założenia projektu Piechy - odrzuconego Stosowanie metody in vitro karane karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności

Założenia projektu Balickiego Dopuszcza kriokonserwację nadliczbowych zarodków; Dopuszcza selekcję zarodków dla uniknięcia wad genetycznych; Prawo do decydowania o zniszczeniu nadliczbowych zarodków w gestii biologicznych rodziców; Refundacja trzech prób zapłodnienia pozaustrojowego.

Regulacja technik wspomaganej prokreacji w państwach europejskich Różnice – mimo wspólnoty europejskiego kręgu kulturowego (od braku regulacji, przez ścisłą reglamentację procedury in vitro, po liberalizacje procedury in vitro oraz dopuszczalność badań na zarodkach). Regulacje determinowane tradycjami prawnymi oraz regulacjami konstytucyjnymi a także przesłankami społecznymi.

Kryteria regulacyjne Podmiotowe: uznawany model rodziny PRZEDMIOTOWE Podmiotowe: uznawany model rodziny Przedmiotowe: stosunek systemów prawnych do życia ludzkiego w fazie prenatalnej

Wybrane orzecznictwo ETPCz Evans v. Wielka Brytania; S.H. i inni v. Austria; Pavan v. Włochy; Dickson v. Wielka Brytania

Evans v. W. Brytania Prawo do decydowania o losie embrionów poddanych kriokonserwacji (w kontekście prawa do prywatności, zakaz dyskryminacji)

S.H. i inni v. Austria Brak możliwości skorzystania z donacji komórek rozrodczych (w kontekście prawa do prywatności oraz prawa do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny)

Pavan v. Włochy Krajowe regulacje dostępu do procedur medycznie wspomaganej prokreacji (w kontekście prawa do prywatności oraz zakazu dyskryminacji)

Dickson v. Wielka Brytania Prawo do prokreacji przy pomocy sztucznej inseminacji (w kontekście prawa do prywatności)

Podsumowanie Skomplikowana aksjologia rozwiązań prawnych; Obowiązek dostosowania prawa krajowego do prawa międzynarodowego i prawa UE; Konsensualna droga porozumienia; Gotowe wzorce dostępne w innych państwach; Pilna i oczywista potrzeba dostosowania prawa do rzeczywistości; Przyjmowanie rozwiązań prawnych z poszanowaniem wartości podstawowych, w tym ochrony godności ludzkiej oraz praw i wolności zasadniczych, typu: prawo do życia, prawo do samostanowienia (autonomia), prawo do prywatności, prawo do integralności, zakaz dyskryminacji; Próba wyważenia wartości w oparciu o wspólny, możliwy do zaakceptowania model aksjologiczny; Realny standard minimum versus niepewny standard maksimum