Wulkany świata Dalej

Legenda - zobacz cały obrazek / definicja wyrażenia - przejście na poprzednią stronę -przejście na kolejną stronę - powrót do spisu treści - zamknięcie „multi-booka” Powrót Dalej Powrót Dalej

Spis treści Definicja encyklopedyczna Tworzenie Budowa Rodzaje wulkanów Erupcja wulkanów Powrót Dalej

Definicja encyklopedyczna WULKAN [łac.], geol. miejsce na powierzchni Ziemi, w którym wydobywają się (lub wydobywały) z głębi Ziemi produkty wulkaniczne (-> erupcja); wulkany występują jako pojedyncze wzniesienia lub tworzą górskie kompleksy wulkaniczne. Wulkan ma kanał, którym dopływają z głębi Ziemi na powierzchnię produkty erupcji (lawa, materiały piroklastyczne, gazy wulkaniczne); lejkowato rozszerzony wylot kanału nosi nazwę -> krateru wulkanicznego. Kształt i rozmiary wulkanów zależą od ilości i jakości wyrzucanych z głębi Ziemi materiałów, a także od sposobu ich wydobywania się. Rozróżnia się: wulkany eksplozywne, wyrzucające gwałtownie gazy i sypkie materiały wulkaniczne (głównie popioły) bez wylewu lawy; wulkany te (zwane też tufowymi) mają kształt stożka oraz rozległy i głęboki krater; wulkany wylewne (lawowe) dostarczają tylko ciekłej lawy, która się wydostaje z krateru bez większej eksplozji; kształt takiego wulkanu zależy od charakteru lawy; przy wydobywaniu się lawy o małej lepkości (lawy zasadowej) powstają wulkany tarczowe, które tworzą płaskie góry o łagodnie (do 8°) nachylonych stokach (do największych wulkanów tarczowych należy Mauna Loa na Hawajach); przy wydobywaniu się lawy lepkiej (kwaśnej) następuje jej spiętrzenie, powstają tzw. kopuły lawowe (np. Lassen Peak w Ameryce Pn.); w przypadku wulkanów mieszanych (stratowulkanów) erupcje gazów i materiałów piroklastycznych występują na przemian lub jednocześnie z wylewami lawy; wulkany takie mają kształt stożka, są zbudowane. z naprzemianległych warstw tufów i pokryw lub potoków lawowych; w ich partiach szczytowych powstają często wielkie zagłębienia, zwane -> kalderami. Rozróżnia się wulkany czynne (ogromna większość wulkanów czynnych obecnie to wulkany mieszane, np. Wezuwiusz we Włoszech), wygasłe (np. Kilimandżaro, Aconcagua) i drzemiące -> wznawiające działalność czasami po setkach lat (np. Fudżi). Powrót Dalej

Wielkie wybuchy wulkanów powodowały olbrzymie zniszczenia, m. in Wielkie wybuchy wulkanów powodowały olbrzymie zniszczenia, m.in. podczas wybuchu Wezuwiusza 79 r. n.e. ogromna ilość wyrzuconego popiołu zmieszanego z deszczem spowodowała zasypanie m. Herkulanum, Pompeje i Stabie. Obecnie jest czynnych kilkaset wulkanów; rozmieszczenie ich wiąże się gł. ze strefami młodych ruchów górotwórczych, przy czym wulkany występują z reguły po wewnętrznej stronie łuku górskiego (np. Wezuwiusz, Etna i wulkany Wysp Liparyjskich są umieszczone po wewnętrznej stronie łuku pasma Apenin) lub w sąsiedztwie wielkich uskoków (np. we wschodniej Afryce). Najwięcej wulkanów (ok. 340) grupuje się dookoła wybrzeży Oceanu Spokojnego. Na terenie Polski nie ma czynnych wulkanów; w ubiegłych epokach geologicznych istniały tu jednak rozległe i  aktywne rejony wulkaniczne, np. w okresie permskim w okolicach Krakowa. Powrót Dalej

tworzenie Powrót Dalej Wulkany kształtowały naszą planetę od samego początku jej istnienia. Ta potężna siła potrafi stworzyć ląd w miejscu, gdzie jeszcze niedawno był ocean, lub też obrócić w pył nawet całkiem dużą wyspę. Pojedynczy wybuch wulkanu - jeśli jest wystarczająco silny - jest w stanie zaciemnić niebo nad całym kontynentem i zmienić klimat nawet na setki lat. Powstawanie większości wulkanów jest ściśle związane z ruchem płyt litosfery. Głęboko pod skorupą ziemską, w płaszczu Ziemi znajduje się magma - roztopiona skała, magazynująca ogromne ilości energii cieplnej. W magmie występują tzw. prądy konwekcyjne wstępujące) i to właśnie one są przyczyną powstawania większości wulkanów tworzących łańcuchy górskie na dnie oceanów lub też wyspy wulkaniczne wystające ponad powierzchnię wody. Na skutek ciągłego oddziaływania prądów wstępujących dwie płyty litosfery oddalają się od siebie. W powstałe pęknięcie wdziera się lawa, która następnie zastyga na skutek działania wody i blokuje wypływającą lawę. Następnie pod wpływem prądów konwekcyjnych znowu tworzy się szczelina i cały proces się powtarza. Właśnie w taki sposób powstają grzbiety oceaniczne. Jeżeli magma posiada wystarczająco duże ciśnienie, wówczas zostaje wypchnięta na większą wysokość zanim zastygnie. Tak rodzą się wyspy, na których powierzchni tworzy się wulkan. Powstawanie grzbietów oceanicznych Powstawanie rowów oceanicznych Powrót Dalej

Innego rodzaju wulkany powstają w miejscach, gdzie dwie płyty ścierają się ze sobą i jedna płyta zagłębia się pod drugą. Płyta oceaniczna zostaje wciągnięta pod płytę kontynentalną, co powoduje wzrost ciśnienia wywieranego przez magmę na płytę kontynentalną. Magma zostaje wypchnięta do tzw. komór magmowych, czyli wielkich szczelin w skałach skorupy ziemskiej, stanowiących swego rodzaju "magazyny", skąd magma jako materiał lżejszy od otaczających ją skał jest wypychana w górę. W rezultacie magma topi skały stojące jej na drodze i drąży kanał aż wydostanie się spod skorupy ziemskiej na zewnątrz. W ten sposób tworzą się wyspy wulkaniczne położone niedaleko kontynentów. Jeśli magma zostanie wypchnięta już na kontynencie, wówczas tworzą się wulkany stwarzające największe zagrożenie. Niestety tego typu wulkany występują na Ziemi najczęściej. W dwóch powyższych przypadkach wulkany tworzą się wzdłuż krawędzi płyt tektonicznych i jest to większość wulkanów na Ziemi. Oprócz nich około 5% wulkanów powstaje na tzw. "plamami gorąca" lub inaczej "gorącymi punktami". Są to miejsca, w których magma przebiła skorupę ziemską i wydostała się na powierzchnię tworząc wulkan. Tego typu zjawisko ma charakter miejscowy. Najsłynniejsze tego typu wulkany znajdują się na Hawajach. Najprawdopodobniej w ciągu milionów lat płyta pacyficzna przesuwała się nad plamą gorąca w kierunku zachodnim. Magma wydostawała się na powierzchnię tworząc kolejne wyspy wulkaniczne. Powrót Dalej

powrót

powrót

budowa Każdy wulkan składa się z kilku podstawowych "części", które można nazwać i opisać. Posiadając tę podstawową wiedzę, nie będziemy mieli problemów w zrozumieniu tekstów traktujących o wulkanach. Prześledźmy więc budowę typowego stożka wulkanicznego, oraz zapoznajmy się z podstawowymi pojęciami dotyczącymi wulkanów. Przekrój typowego stożka wulkanicznego Komora magmowa - Jest to zbiornik magmy zasilającej wulkan. Komory magmowe znajdują się na głębokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów pod wulkanem. Powstają na skutek topienia się skał pod wpływem magmy wypychanej z astenosfery. Kanał wulkaniczny - To przewód łączący komorę magmową z powierzchnią ziemi. Ma kształt podłużnej szczeliny lub komina o cylindrycznym kształcie. Powrót Dalej

Krater - Zakończenie kanału wulkanicznego w kształcie lejka Krater - Zakończenie kanału wulkanicznego w kształcie lejka. Powstaje w czasie erupcji wulkanu, kiedy skały ulegają rozkruszeniu i zostają odrzucone przez siłę wybuchu, lub też podczas osuwania się skał otaczających ujście kanału wulkanicznego. Średnica krateru w zależności od wielkości i rodzaju wulkanu, może mierzyć od kilkuset metrów do kilku kilometrów. Na szczycie stożka wulkanicznego znajduje się krater główny. Zdarza się jednak, że magma znajduje sobie nową drogę ku powierzchni ziemi tworząc dodatkowe kanały. W ten sposób powstają kratery boczne. Kaldera - Jest to wielkie zagłębienie o kolistym kształcie, powstające w wyniku gwałtownej erupcji, podczas której zostaje zniszczony wierzchołek wulkanu lub cały wulkan. Kaldera może utworzyć się także wtedy, gdy na skutek szybkiego opróżnienia komory wulkanu następuje zapadnięcie ścian stożka wulkanicznego. Fumarole - Gorące wyziewy pary wodnej oraz różnego rodzaju gazów wydobywające się z krateru i szczelin czynnych wulkanów. Skład chemiczny tych wyziewów jest zróżnicowany i zależy od ich temperatury (od 200 do 800°C). Lahary - To inaczej lawiny błota spowodowane opadami ulewnych deszczów lub powstające pod wpływem wody z jezior kraterowych. W kraterach drzemiących wulkanów często tworzą się jeziora. Podczas erupcji wulkanu, kiedy brzeg krateru zostaje zniszczony, uwolniona woda spływa w dół zabierając po drodze materiał skalny i popioły wulkaniczne. Tworzy się błoto, które niszczy wszystko co napotka na swojej drodze. Lawa - To magma, która wydostała się na powierzchnię ziemi. Powrót Dalej

powrót

Rodzaje wulkanów W zależności od rodzaju magmy wydostającej się na powierzchnię, powstają dwa podstawowe typy wulkanów: Wulkany stożkowe Wulkany tarczowe Powrót Dalej

Wulkany stożkowe Powrót Dalej Tworzą się na obszarach, gdzie płyty tektoniczne popychają się wzajemnie. Magma jest kwaśna. Zawiera dużo krzemionki. Pochodzi głównie z materiału płyty i jest bardzo gęsta, a wypływając na powierzchnię Ziemi ochładza się szybko, tworząc wysokie stożki wulkaniczne. Dopóki magma wypływa na zewnątrz wulkanu, praktycznie nic groźnego się nie dzieje. Czasem jednak zakrzepła lawa zatyka komin wulkanu, i po pewnym czasie (trwającym nieraz dziesiątki lat) ciśnienie wypychające magmę jest tak wielkie, że powoduje usunięcie blokady z komina wulkanicznego. Następuje wówczas gwałtowna erupcja. Gazy rozpuszczone w magmie gwałtownie się rozprężają i wyrzucają wysoko ponad krater wulkanu słup dymu, pyłów i rozżarzonych kawałków skał (tzw. bomby wulkaniczne). Powrót Dalej

Rozróżnia się dwa rodzaje stożków wulkanicznych: Stożki mieszane - Charakteryzują się łagodniejszymi zboczami, powstają przemiennie z warstw lawy i żużlu. Stożki tufowe - Powstają z popiołów i odłamków skał, o stromych zboczach. Powrót Dalej

Powrót

Powrót

Wulkany tarczowe Wulkany tarczowe - Tworzą się na obszarach, gdzie płyty tektoniczne odsuwają się od siebie oraz w tzw. "gorących punktach", gdzie skorupa ziemska jest bardzo cienka. Magma pochodzi z płaszcza ziemi, jest zasadowa (mało krzemionki) i całkowicie płynna. Lawa, która powstaje z tej magmy płynie na pewną odległość po powierzchni ziemi zanim zastygnie. W taki sposób tworzy się rozległy wulkan. W tym przypadku magma nie jest wyrzucana gwałtownie, ale po prostu wypływa z krateru i tworzy kolejne warstwy lawy. Powrót Dalej

powrót

WULKANY LAWOWE - Wydobywa się z nich tylko lawa. Podział wulkanów ze względu na struktury wyrzucanych na zewnątrz materiałów: WULKANY LAWOWE - Wydobywa się z nich tylko lawa. WULKANY EKSPLOZYWNE - "Wyrzucają" tzw. materiały piroklastyczne. WUKLANY MIESZANE (STRATOWULKANY) - Wydobywają się z nich na przemian materiały piroklastyczne i lawa. MAARY - Rodzaj krateru wulkanicznego powstającego w czasie erupcji eksplozywnej, w wyniku działania gazów uwalnianych z magmy lub pary z nagrzanych wód gruntowych. W obrębie maaru może wykształcić się jezioro wulkaniczne tzw. jezioro maarowe. Materiały piroklastyczne są to: -> pyły wulkaniczne - najdrobniejsze części lawy o średnicy poniżej 0,05 mm; -> popioły wulkaniczne - części lawy o średnicy ziaren do 2 mm; -> piasek wulkaniczny - fragmenty pochodzące ze zniszczonego stożka o średnicy ziaren poniżej 2 mm; -> lapille - materiał pochodzący z lawy, o różnym kształcie i średnicy ziaren od 2 do60 mm; -> bomby wulkaniczne - części lawy o wrzecionowatym kształcie i średnicy powyżej 60 mm. Powrót Dalej

Kolejnym sposobem podziału wulkanów jest podział ze względu na ich aktywność (częstotliwość erupcji): WULKANY CZYNNE - Przejawiają aktywność w postaci różnego rodzaju erupcji, niekiedy w regularnych odstępach czasu. WULKANYDRZEMIĄCE - Aktualnie nie przejawiają oznak aktywności, lecz wybuchły w ciągu ostatnich 10000 lat. Zdarza się, że takie wulkany gwałtownie wybuchają nawet po kilkuset latach uśpienia. WULKANY WYGASŁE - Nie wykazują żadnych oznak aktywności przez ostatnie 10000 lat. Powrót Dalej

Intensywna działalność wulkaniczna jest związana w przeważającej części z obszarami styków płyt litosfery, a zwłaszcza ze współczesnymi strefami subdukcji. Około 460 aktywnych wulkanów należy do tzw. ognistego pierścienia Pacyfiku, który obejmuje zachodnie brzegi kontynentów amerykańskich (wraz z położonymi na Atlantyku Małymi Antylami) oraz wyspy na zachodzie tego oceanu. Wulkanizm stref subdukcji występuje również w basenie Morza Śródziemnego i w młodych eurazjatyckich systemach górskich. Do obszarów czynnej działalności wulkanicznej należą też ryfty kontynentalne we wschodniej i środkowej Afryce (Wielkie Rowy Afrykańskie) oraz ryfty oceaniczne. Wulkany występują także w obrębie basenów oceanicznych, z dala od stref ryftowych (np. na Hawajach). Spośród ok. 700 znanych aktywnych wulkanów 20% stanowią wulkany podmorskie; w rzeczywistości wulkanizm podmorski jest bardziej rozpowszechniony od lądowego, lecz jego bezpośrednie przejawy są stosunkowo rzadko rejestrowane. Znaczna część wulkanów występuje w regionach o dużej gęstości zaludnienia (Japonia, Indonezja). Powrót Dalej

powrót

Przebieg erupcji : Wybuchy wulkanów charakteryzują się zróżnicowanym przebiegiem erupcji. Zależy on od składu law: 1. kwaśne - duża lepkość, mała płynność, trudno topliwa, duża zawartość krzemionki Si02; 2. zasadowe - ciężka, niska lepkość, płynna, łatwo topliwa, duża zawartość Mg i Fe; 3. obojętne - pośrednie (wg. EM PWN). Najspokojniejszym przebiegiem erupcji odznaczają się wulkany dostarczające lawy zasadowej. Wylewy law trwają do kilku miesięcy. W przerwach między erupcjami krater bywa wypełniony lawą. Przedstawicielem tej grupy wulkanów jest Kilauea (Hawaje); zbliżony typ erupcji przejawia m.in. Stromboli (Wyspy Liparyjskie) i niekiedy Wezuwiusz. Powrót Dalej

Wybuchy większości wulkanów to erupcje eksplozywne lub mieszane np Wybuchy większości wulkanów to erupcje eksplozywne lub mieszane np.: wybuchy Wezuwiusza (w 79 r. n.e.) i Tambory (Indonezja, wyspa Sumbawa, w 1815 r.), a także wybuch Krakatau (Indonezja, Cieśnina Sundajska, w 1883 r.). Czasami erupcje występują bez objawów zapowiadających (Wezuwiusz w 1872 r.; Manam, Nowa Gwinea, w 1996 r.), najczęściej jednak są poprzedzone typowymi symptomami: 1. lokalnymi wstrząsami sejsmicznymi, 2. nasileniem ekshalacji, 3. wzrostem temperatury gruntu wokół wulkanu, 4. pęcznieniem budowli wulkanicznych. Gwałtowne wybuchy są wywoływane przez silne parcie gazów wulkanicznych lub stanowią niekiedy kulminację wielomiesięcznej ożywionej czynności wulkanu (Etna w 1669 r., Tambora w 1815 r., Krakatau w 1883 r.). Powrót Dalej

TYPY ERUPCJI ERUPCJA PELEAŃSKA - kiedy magma ma dużą lepkość, a gazy wywierają niskie ciśnienie, wybuchowi wulkanu towarzyszą gorące popioły i gazy. Opadają one w dół w postaci chmury materiału piroklastycznego pędzącej po zboczu i niszczą wszystko co napotkają po drodze. Prędkość przesuwania się takiej chmury może przekraczać 250 km/h. , a temperatura w jej wnętrzu osiąga setki stopni Celsjusza. ERUPCJA HAWAJSKA - rozpalona lawa wydobywająca się z krateru jest ruchliwa i rzadka, więc wylewa się swobodnie. Gazy uwięzione w magmie mogą od czasu do czasu wyrzucać wysoko w górę fontanny ciekłej lawy. Taka erupcja ma bardzo spokojny przebieg, chociaż może trwać bardzo długo. Powrót Dalej

ERUPCJA STROMBOLIJSKA - charakteryzuje się gwałtownymi, powtarzającymi się eksplozjami, podczas których zakrzepnięta, rozżarzona do czerwoności lawa jest wyrzucana w postaci bomb wulkanicznych. Opadają one w postaci gradu kamieni u podnóża wulkanu. ERUPCJA WULKANICZNA - magma podczas erupcji tego typu jest gęsta i lepka, co uniemożliwia uwalnianie gazów. Skutkiem tego są rzadkie, ale bardzo gwałtowne eksplozje, podczas których strumień sprężonych gazów wystrzeliwuje magmę przez komin wulkanu. Bloki lawy są wyrzucane na odległość kilku kilometrów od wulkanu. Powrót Dalej

ERUPCJA PLINIAŃSKA - słup popiołów, kamieni i gazów może osiągnąć wysokość 30 kilometrów. Fragmenty skał ulegają rozdrobnieniu i w postaci śmiercionośnego pyłu opadają na okolicę. Niekiedy erupcje tego typu są tak gwałtowne, że wulkan ulega całkowitemu zniszczeniu. Powrót Dalej

Bibliografia: http://panoramix.ift.uni.wroc.pl/~ilona/wulkany.html http://www.youtube.com/watch?v=xExdEXOaA9A http://www.youtube.com/watch?v=HRjLw1x8Q3o&feature=related http://pl.wikipedia.org/wiki/Wulkan http://www.geocodezip.com/v2_activeVolcanos.asp http://geografia_liceum.republika.pl/wulkan.html http://www.iris.edu/seismon/ Powrót Dalej

Jaśmina Ali koniec Powrót