Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982r Podstawowym aktem prawnym, regulującym sprawy nieletnich, którzy dopuścili się czynów zabronionych, jak i tych, którzy nie weszli w konflikt z prawem, ale przejawiają cechy demoralizacji jest Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982r

Naczelną zasadą przyjętą w Ustawie jest dobro nieletniego, wyrażające się w dążeniu do osiągnięcia korzystnych zmian w jego osobowości i zachowaniu oraz objęcie szczególną pieczą sposobu wywiązywania się rodziców z ich obowiązków wobec dzieci.

W postępowaniu z młodym człowiekiem należy brać pod uwagę jego: stan zdrowia poziom rozwoju psychicznego i fizycznego cechy charakteru zachowanie przyczyny i stopień demoralizacji charakter środowiska warunki, w których wychowuje się dziecko. (art.3§1)

Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji osoby nieletniej: picie alkoholu, zażywanie narkotyków, włóczęgostwo, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców, opiekuna dziecka, szkoły, sądu rodzinnego, policji.

Każdy, kto dowie się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomienia o tym sądu rodzinnego lub policji. Nie wywiązanie się z tego obowiązku nie powoduje żadnych sankcji prawnych, jedynie moralne.

Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o tym, że młody człowiek dokonał czynu karalnego ściganego z urzędu, są zobowiązane niezwłocznie powiadomić o tym sąd rodzinny lub policję oraz podjąć działania nie cierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.

Obowiązek zawiadomienia powstaje z chwilą, gdy w danej instytucji zostało bezsprzecznie ustalone, że rzeczywiście popełniono czyn karalny. Dlatego zgłaszający powinien uzyskać właściwe rozeznanie, a w zawiadomieniu o czynie karalnym wskazać wszelkie dane, na których oparte są podejrzenia popełnienia przestępstwa (art.4§1)‏

Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, którą ustala się według miejsca zamieszkania młodego człowieka, a w razie trudności w ustaleniu tego, według miejsca pobytu(art.17§1).

W kilku przypadkach sąd przekazuje sprawę prokuratorowi: 1) gdy nieletni popełnił czyn zaliczany do zbrodni 2) gdy młody człowiek dokonał czynu karalnego, który pozostaje w ścisłym związku z czynem dorosłego 3) gdy postępowanie w sprawie wszczęto po ukończeniu przez nieletniego 18 lat za czyny popełnione przez niego między 13 a 17 rokiem życia

Przepisy Ustawy stosuje się w zakresie: (art.1§Upn) 1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 lat 2) postępowania w sprawach o czyny karalne w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyły 17 lat 3) wykonywania środków wychowawczych i poprawczych w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby 21 lat

Czyn karalny- określenie charakterystyczne jedynie w odniesieniu do osób nieletnich. Jest to czyn zabroniony przez Ustawę jako przestępstwo, przestępstwo skarbowe albo wykroczenie określone w artykułach:(art.1§2pkt1 i 2)‏ art.51- zakłócanie porządku publicznego art.69- niszczenie i uszkadzane znaków umieszczonych przez organ państwowy art.74- uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu art.76- rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu art.85- samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych art.87-prowadzenie pojazdów przez osobę będącą po użyciu alkoholu art.119-kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości do 250 zł art.122- niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie przekracza 250 zł

Nieletni nie ponosi odpowiedzialności za inne wykroczenia, również skarbowe, chyba że uznane zostały jako demoralizacja. Czyn karalny obejmuje wszystkie przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, na wniosek oraz z oskarżenia prywatnego, jak również wszystkie jego formy stadialne, takie jak dokonanie, usiłowanie, przygotowanie; oraz formy zjawiskowe, do których zaliczamy sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo. Usiłowanie, przygotowanie, podżeganie pomocnictwo jest czynem karalnym jedynie wówczas, gdy Ustawa tak stanowi.

Prawo karne określa granicę wiekową, z którą wiąże zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej, która jest jedną z przesłanek warunkujących przypisanie winy sprawcy czynu karalnego-jest nią ukończenie 17 lat. (art.10§ 1 kk)‏

Art.10§2kk przewiduje wyjątkową odpowiedzialność karną tych młodych ludzi, którzy po ukończeniu 15 lat dopuszczają się szczególnie groźnych przestępstw, m. innymi: art. 134- zamachu na prezydenta RP art.148§1,2 lub 3- zabójstwa art.197§3-zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem.

Nieletni sprawcy tych przestępstw mogą odpowiadać jak dorośli, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości za tym przemawiają, a w szczególności jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 lat, ale przed skończeniem 18 lat, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze, jeżeli okoliczności sprawy i osobowość nieletniego za tym przemawiają.(art.10§4kk) Wobec sprawcy, który w czasie popełniania przestępstwa nie ukończył 18 lat, sąd nie orzeka kary dożywotniego pozbawienia wolności.(art.54kk)

Środki przymusu bezpośredniego a nieletni 1.Wobec osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat stosuje się wyłącznie chwyty obezwładniające 2.Nie stosuje się kajdanek wobec osób poniżej 17 lat, z wyjątkiem nieletnich, powyżej 15 lat, podejrzanych o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu 3.Wobec osób, które nie ukończyły 17 lat można stosować prowadnicę, jeżeli osoby te są tymczasowo aresztowane lub zatrzymane oraz w celu udaremnienia ucieczki, zapobieżenia czynnej napaści lub czynnemu oporowi, na polecenie sądu lub prokuratury...