Tworzenie wrażenia Wykład 2 i 3

Różnice między percepcją społeczną a percepcją przedmiotów fizycznych Złożoność procesu wnioskowania „wychodzenie poza dane informacje” (Jerome Bruner) Wnioskowanie zapośredniczone (obserwowalne wskaźniki – wnioski o dyspozycjach) Udział emocji i czynników afektywnych Podmiot spostrzegający i przedmiot spostrzegany tego samego rodzaju „Ja wiem, że ty wiesz, że ja wiem” Samospełniające się przewidywania Efekty etykietkowania Podmiot spostrzegający obiektem spostrzeganym

Co spostrzegamy, gdy spostrzegamy ludzi Wygląd zewnętrzny, kolor skóry, płeć To, co mówią do nas (komunikaty werbalne) Zachowania (czerwienie się, pewność siebie, niepokój itd.) Komunikaty niewerbalne Gesty Dystans społeczny (proksemika) Kontakt wzrokowy Kontakt dotykowy Ujawnianie się (self-disclosure)

Wychodzenie poza dane informacje Efekty : aureoli (halo effect), łagodności (leniency) diabelski (devil effect)

Ukryte teorie osobowości Solomon Asch: cechy centralne i peryferyczne serdeczny (warm) vs. chłodny (cold) Seymour Rosenberg (1968) Dwa centralne wymiary UTO: społeczny i intelektualny (social good-bad vs. Intellectual good-bad) Zastosowanie metodologii UTO do rekonstrukcji sposobu widzenia świata pisarza Theodora Dreisera: Gallery of Women

Reguły wnioskowań Afektywne i deskryptywne reguły wnioskowania (Dean Peabody) Cechy „korzystne dla siebie” (self-profitable) vs. cechy korzystne dla innych (other-profitable)(Guido Peeters) Peabody vs. Peeters Schematy wnioskowań z zachowań o cechach: zdolności vs. moralność (Glenn Reeder)

Afektywne vs. deskryptywne reguły wnioskowania Dwa rodzaje znaczeń (informacji społecznych) Znaczenie afektywne (ocena): „jak dobra/zła jest ta cecha”? Znaczenie deskryptywne (opis): „co ta cecha znaczy”?, „jaką właściwość opisuje”? Charles Osgood: znaczenie afektywne – podstawowe kryterium kategoryzacji – niezależnie od kultury

Relacje znaczeń: afektywnego i deskryptywnego Podobieństwo afektywne – różnica deskryptywna szczery - zaradny (+) (+) Różnica afektywna – podobieństwo deskryptywne spokojny - bierny (+) (-) Wnioskowanie zgodne z podobieństwem afektywnym (++ lub --) lub podobieństwem deskryptywnym

Afektywne vs. deskryptywne reguły wnioskowania (Dean Peabody) Skąpy (-) Oszczędny (+) Hojny (+) Rozrzutny (-) Spójność deskryptywna Spójność deskryptywna Sp. afektywna Spójność afektywna

Struktura afektywna - + + - - + - + + - +

Struktura deskryptywna + - + + - + - - - + +

Afektywne reguły wnioskowania Gdy mało wiemy o obiekcie Gdy nie rozumiemy sytuacji Gdy mamy nastawienie oceniające a nie rozumiejące Gdy sytuacja wymaga podjęcia szybkiej decyzji Gdy sytuacja jest angażująca emocjonalnie U osób o niskim poziomie rozwoju poznawczego (np. u dzieci)

Deskryptywne reguły wnioskowania Gdy mamy wystarczającą liczbę informacji Gdy staramy się wyjaśnić zjawisko, a nie ocenić W sytuacji neutralnej, umożliwiającej chłodny ogląd sytuacji Przy dobrym poziomie rozwoju poznawczego

Cechy „korzystne dla innych” vs. „korzystne dla siebie” Cechy moralne, społeczne – korzystne bądź niekorzystne dla otoczenia osoby posiadającej cechę Kompetencje, możliwości, umiejętności – cechy korzystne bądź niekorzystne dla posiadacza cechy

Guido Peeters: Cechy korzystne dla siebie (SP) vs Guido Peeters: Cechy korzystne dla siebie (SP) vs. korzystne dla innych (OP) SP Inteligentny Aktywny Bez inicjatywy Przedsiębiorczy Niezgrabny Bierny Oszczędny Pewny siebie Elastyczny Niepunktualny Zdolny Pracowity Rozrzutny OP Szczery Zły Przyjazny Nieszczery Egoistyczny Pomocny Odpowiedzialny Spolegliwy Skąpy Hojny Chłodny Bezwzględny Skromny

Cechy OP (other-profitable) vs. SP (self-profitable) rozrzutny (SP-) hojny (OP+) Dawanie pieniędzy Korzystne dla siebie Korzystne dla innych Nie dawanie pieniędzy oszczędny (SP+) skąpy (OP-)

Cechy OP (other-profitable) vs. SP (self-profitable) pewny siebie (SP+) zarozumiały (OP-) pewność siebie Korzystne dla siebie Korzystne dla innych Brak pewności siebie nieśmiały (SP-) skromny (OP+)

Peabody vs. Peeters Ocena zależna nie od natężenia cechy (Peabody), ile od interpretacji w kategoriach SP lub OP SP vs. OP a wzajemna percepcja ludzi SP vs. OP a wzajemne stereotypy

Moralność vs. kompetencje Uczciwy, moralny, prawdomówny, odpowiedzialny, szczery, nieprzekupny, wierny Nieuczciwy, niemoralny, obłudny, nieodpowiedzialny, hipokryta, skorumpowany, zdrajca, cwaniak Kompetencje: Sprawny, inteligentny, zaradny, pragmatyczny, uzdolniony, pracowity, przedsiębiorczy Niezgrabny, fajtłapa, nieinteligentny, niekompetentny, leniwy, niezaradny

Wnioskowanie z zachowań o moralności vs. kompetencjach Które zachowania bardziej diagnostyczne dla cechy: pozytywne czy negatywne? Jak interpretacja zachowań ludzi w kategoriach moralności vs. kompetencji wpływa na nasz stosunek do ludzi? Jak oceniamy siebie, a jak innych?

Co jest bardziej prawdopodobne? (A) Że inteligentny człowiek zachowa się głupio? (B) Że głupi człowiek zachowa się inteligentnie?

Co jest bardziej prawdopodobne? (A) Że człowiek uczciwy zachowania się nieuczciwie (B) Że człowiek nieuczciwy zachowa się uczciwie?

Schematy wnioskowania Kompetencje Zachowanie inteligentne Inteligencja + + Zachowanie głupie Brak inteli- gencji - - Uczciwość Zachowanie uczciwe Moralność + + Zachowanie nieuczciwe Nieuczciwość - -

Zachowania diagnostyczne Zachowanie inteligentne Inteligencja + + Zachowanie głupie Brak inteli- gencji - - Zachowania diagnostyczne Uczciwość Zachowanie uczciwe + + Zachowanie nieuczciwe Nieuczciwość - -

Moralizacja obrazu świata Interpretowanie zachowań innych ludzi w kategoriach moralnych intencji Interpretowanie własnych zachowań w kategoriach możliwości lub ich braku „On nie chciał” – „ja nie mogłem” Cudze zachowania oceniamy – własne wyjaśniamy

Konsekwencje moralizacji obrazu świata społecznego Negatywny obraz rzeczywistości, „ludzie są źli” Podejrzliwość Interpretacja zachowań w kategoriach intencji a nie możliwości Ocenianie a nie wyjaśnianie Spiskowe teorie

Ukryte teorie osobowości a system konstruktów osobistych George Kelly (1955): Teoria konstruktów osobistych konstruktywizm Metodologia Rep test Konstrukty generowane Analiza treściowa Złożoność poznawcza Stopień funkcjonalnej niezależności konstruktów osobistych

Formalne ujęcia złożoności poznawczej James Bieri (1960): teorio-informacyjne ujęcie pojęcia złożoności: liczba bitów informacji tym większa im większa liczba konstruktów Złożoność poznawcza – podobieństwo ról. Im większe spostrzegane podoboeństwo – tym niższa złożoność Technika pomiaru: Rep Test z narzuconymi konstruktami

Role 1 2 3 4 5 Konstrukty

Miary złożoności poznawczej Korelacja konstruktów (G. Kelly) Podobieństwo ról (J. Bieri) Liczba różnych etykietek słownych użytych do opisu (W. Crockett) Liczba różnych punktów widzenia (perspektyw) dopuszczanych przy opisie różnych złożonych kwestii (D. Schroeder) Vannoy (1965) – różne miary nie korelują z sobą

Złożoność poznawcza a spójność afektywna Najważniejszy wymiar w strukturze ocen : wymiar ewaluatywny Redukcja systemu wymiarów do jednego  redukcja do wymiaru ewaluatywnego  przewaga zasad spójności afektywnej nad deskryptywnymi

Efekty w spostrzeganiu innych Efekt aureoli/diabelski/łagodności Efekt pierwszeństwa / ostatniej informacji Efekt redundancji Efekt wielkości zestawu Efekty wartościowości Efekt polaryzacji Efekt negatywności Efekt pozytywności

Efekt pierwszeństwa/ostatniej informacji Kiedy efekt pierwszeństwa - kiedy ostatniej informacji?  Wyjaśnienia: Solomon Asch: zmiana znaczenia kolejnych informacji pod wpływem oczekiwań wytworzonych przez pierwsze informacje  Norman Anderson: spadek uwagi przy kolejnych informacjach

Efekt redundancji Charakterystyki złożone z określeń podobnych semantycznie  mniej spolaryzowane sądy, niż charakterystyki złożone z określeń różnorodnych.

Efekt redundancji Rzetelny Odpowiedzialny Punktualny Nieodpowiedzialny Bałaganiarz Niepunktualny Szczery Zabawny Cierpliwy Nieszczery Niezgrabny Nudny

Efekt wielkości zestawu Wzrost polaryzacji oceny pod wpływem wzrostu liczby nowych informacji przypomina funkcję logarytmiczną ocena Liczba informacji

Efekty wartościowości efekt negatywności gdy informacja negatywna wywiera większy wpływ na ogólne wrażenie niż jednakowo spolaryzowana informacja pozytywna cechy związane z moralnością cechy o wysokim stopniu polaryzacji (skrajne)  efekt pozytywności gdy informacja pozytywna wywiera większy wpływ na ogólne wrażenie niż jednakowo spolaryzowana informacja negatywna cechy związane ze zdolnościami cechy o niskim stopniu polaryzacji (umiarkowane natężenie)

Modele integracji informacji w spostrzeganiu Modele liniowe Model addytywny (Triandis & Fishbein)  Model uśredniania Model średniej ważonej (N. Anderson) Model konfiguracyjny (S. Asch) Wrażenie: całość niesprowadzalna do sumy części. Znaczenie części zależne od pozostałych elementów całości

Modele integracji informacji w spostrzeganiu (2) Modele liniowe Całość – sumą lub średnią z elementów Znaczenie elementu nie zależy od kontekstu Model konfiguracyjny Całość niesprowadzalna do sumy części. Znaczenie części zależne od pozostałych elementów całości.  

Asch vs. Anderson: który model trafniejszy? W zależności od liczby wykorzystywanych wymiarów Model uśredniania - gdy informacje pochodzą z jednego wymiaru (np. wymiaru oceniającego "dobry-zły") Model konfiguracyjny: gdy interpretacja wykorzystuje wiele wymiarów (np. wymiary deskryptywne).

Asch vs. Anderson: który model trafniejszy? W zależności od trybu integrowania informacji: Model Susan Fiske: spostrzeganie przez pryzmat kategorii (category-based integration) versus spostrzeganie indywidualizujące (piece-meal integration).  Category-based: ocena obiektu wyprowadzona z globalnej oceny całej kategorii, do której obiekt należy Piece-meal: ocena globalna pochodną cząstkowych ocen poszczególnych własności obiektu.

Kontinuum procesu formułowania ocen – Faza 1  Szybka wstępna kategoryzacja osoby na podstawie dostępnych wskaźników: gdy obiekt jest mało istotny pozostajemy przy kategorii gdy obiekt jest ważny  koncentracja na dalszych informacjach 

Kontinuum procesu formułowania ocen – Faza 2 Gdy nowa informacja jest spójna z wstępną kategoryzacją  pozostajemy przy kategorii Gdy nowa informacja jest niezgodna z wstępną kategoryzacją ponowna kategoryzacja

Kontinuum procesu formułowania ocen – Faza 3 Gdy brak odpowiedniej nowej kategorii, która pasowałaby do nowych informacji integracja informacji cząstkowych ("piece-meal").

Spostrzeganie kategoryzujące vs. indywidualizujące Presja czasowa Współzależność interesów Podwładny - przełożony

Trafność spostrzegania ludzi Badania nad trafnością - lata 30-te - 50-te. 60-70-te - spadek zainteresowania kwestią trafności spostrzeżeń Dlaczego?

Efekty mające wpływ na trafność spostrzeżeń: J. Bruner i R. Tagiuri (1954): efekt aureoli błąd logiczny (ukryte teorie osobowości) efekt łagodności 

Podsumowanie badań Trafniej spostrzegamy osoby, które pod jakimkolwiek względem (płeć, wiek, pochodzenie itd.) są do nas podobne. Trafniejsze sądy dotyczące cech bezpośrednio przekładalnych na zachowania (np. "uprzejmość" w porównaniu z "twórczością").  Większość nietrafnych spostrzeżeń jest wynikiem systematycznych błędów (np. efekt aureoli, łagodności, ukrytych teorii osobowości)  Ludzie zdolni do emocjonalnego dystansu wobec spostrzeganych obiektów - bardziej trafni w swych spostrzeżeniach  Empatia pomiędzy spostrzegającym, a spostrzeganym poprawia trafność.

Rodzaje trafności według L. Cronbacha (1955) Elevation accuracy Differential elevation accuracy Trafność stereotypowa (stereotype accuracy) Trafność różnicowa (differential accuracy)

Brak odchylenia (Elevation accuracy) Konsekwentne odchylenie w pewnym kierunku od kryterium np. efekt łagodności: konsekwentne zawyżanie ocen na wszystkich wymiarach). Im mniejsze odchylenie tym wyższa trafność np. oszacowania dokonywane przez Susan).

Differential elevation accuracy Trafność uporządkowań (przypisanych rang) ocenianych osób w porównaniu z uporządkowaniem w oparciu o kryterium. Im większa zgodność rang tym wyższa trafność.  np. oszacowania dokonywane przez Mary "5-7-12" najbliższe uporządkowaniu według obiektywnego kryterium "6-8-10")

Trafność stereotypowa (stereotype accuracy) Trafność uporządkowań poszczególnych wymiarów w porównaniu z uporządkowaniem w oparciu o kryterium). ludzie najczęściej mają wyższe wyniki w "inteligencji" niż "twórczości". Czy to uporządkowanie zostało zachowane w zbiorze uwzględnionych cech. urzędnicy są na ogół mniej energiczni niż managerowie. Czy ta prawda została odzwierciedlona w oszacowaniach? np. uporządkowanie cech przez Petera najbliższe uporządkowaniu w oparciu o kryterium).

Trafność różnicowa (differential accuracy) Zdolność trafnego oszacowania każdej osoby na każdym wymiarze. Im mniejsza suma odchyleń poszczególnych wyników od wyników kryterialnych tym wyższa trafność. np. Mary = 10, Peter = 11, Susan = 20).

Co to znaczy „wynik prawdziwy”? samoocena ? oszacowania wydane przez innych ludzi? wynik testu osobowości?

Po Cronbachu Zanik badań nad trafnością spostrzeżeń Zamiast tego: Wzrost zainteresowań różnicami indywidualnymi Rosnące zainteresowanie charakterystyką samego PROCESU percepcji Zainteresowanie tendencyjnościami (biases) w percepcji społecznej (błędy atrybucyjne, błąd konfirmacji, udział schematów poznawczych w spostrzeżeniach itd.)