Metodyka nauczania języka polskiego Wykład 4 Wprowadzanie i uczenie pojęć na lekcjach języka polskiego Dr Krzysztof Koc

Które zdanie jest prawdziwe i dlaczego? Termin a pojęcie Rozumienie utworu wiąże się ze znajomością takich terminów jak groteska, symbol, tragizm. Rozumienie utworu wiąże się ze znajomością takich pojęć jak groteska, symbol, tragizm. Które zdanie jest prawdziwe i dlaczego?

Termin a pojęcie Znajomość terminu (nazwy) oznaczającego jakąś klasę zjawisk wcale nie implikuje rozumienia pojęcia, w skład którego wchodzą owe zjawiska. Terminów i ich definicji można się dość łatwo nauczyć ‘na pamięć. Sprawne operowanie terminologią (językiem pojęciowym) znacznie ułatwia komunikację między nauczycielem, uczniem i interpretowanym dziełem. W procesie interpretacji widać, czy uczeń przyswoił tylko termin (np. ‘symbol’), czy rozumie także skomplikowane pojęcie o tej samej nazwie.

Termin a pojęcie Zasadnicza różnica między pojęciem a terminem wynika ze sposobu ich poznawania: termin jest nazwą naukową, którą można przyswoić bądź z leksykonu danej nauki, bądź z rozprawy naukowej, bądź z objaśnień nauczyciela; pojęcie poznawane jest w długotrwałym procesie. Uczeń musi zapoznać się, drogą analizy i syntezy, z wieloma konkretnymi faktami, by następnie zrozumieć abstrakcję, czyli uogólnienie istotnych cech danego pojęcia.

Termin a pojęcie Błąd metodyczny Podanie terminu i jego definicji, a następnie szukanie przykładów w tekście sprawia, że termin z poetyki przestaje być funkcjonalnym narzędziem wspomagającym rozumienie, odszukanie w tekście porównania czy przenośni lub oksymoronu ma niewiele wspólnego z interpretacją utworu. Polecenie typu wyszukaj... wskaż... ogranicza się do sprawdzenia wiedzy z poetyki, nie zaś do umiejętności jej zastosowania, czyli do rozumienia utworu i do jego interpretacji.

Cel uczenia pojęć Proces nauczania to m.in. proces tworzenia wiedzy i organizowania wiadomości w struktury poznawcze. 2. Proces dydaktyczny ma też uzmysłowić uczniowi schematy myślenia (ukształtowane na podstawie doświadczeń osobistych), przekształcić owe schematy i pomóc ukształtować nowe pojęcia. 3. Pojęcia pomagają w zrozumieniu swoistości dzieła literackiego.

Wiedza konceptualna i wiedza proceduralna Zdolność do definiowania pojęcia według kryteriów. Zdolność do rozpoznawania relacji między pojęciami. Wymaga znajomości typowych przykładów. Wiedza proceduralna: Zdolność do funkcjonalnego wykorzystywania pojęcia w procesach analitycznych i interpretacyjnych. Umożliwia zrozumienie nietypowych przykładów i refleksję nad nimi. Uczenie się pojęć = wiedza konceptualna i proceduralna

Uwarunkowania związane z wprowadzaniem pojęć Uczenie się pojęć zależy od: Wieku ucznia . Od poziomu kompetencji językowej ucznia. Od fazy rozwoju umysłowego ucznia: Uczenie poprzez działanie Działanie i tworzenie obrazów w umyśle (do ok. 11 lat) Myślenie obrazowe i symboliczne (powyżej 11 lat)

Sposoby wprowadzania pojęć Sposób dedukcyjny – od reguły do przykładu Nazwa (termin) + definicja + przykład Sposób indukcyjny – od przykładu do reguły Analiza przykładu + wyodrębnienie cech pojęcia + termin W edukacji polonistycznej powinien dominować sposób indukcyjny Działania (na przykładach) + umiejętności + wiedza

Wprowadzanie pojęć w edukacji polonistycznej Pojęcia na lekcjach języka polskiego należy wprowadzać Systemowo – w logicznym następstwie; od ogółu do szczegółu; koncentrycznie. Całościowo – w sposób sfunkcjonalizowany, łącząc umiejętności i wiedzę. Metodycznie – treści literaturoznawcze należy przekładać na język dydaktyki, biorąc pod uwagę wiek i kompetencje językowe ucznia.

Wprowadzanie pojęć w edukacji polonistycznej Prawidłowości związane z wprowadzaniem pojęć Uczeń najpierw rozróżnia język poetycki od języka codziennej komunikacji. dopiero w dalszej kolejności poznaje swoistość języka poetyckiego (np. epitety, personifikacje itp.) Uczeń najpierw rozróżnia świat rzeczywisty od fikcji literackiej. dopiero w dalszej kolejności poznaje swoistość fikcji literackiej(np. sposób kształtowania fabuły, obrazowania, kreacji postaci itp.) Najpierw uczeń rozpoznaje wyższe układy znaczeniowe, a następnie niższe.

Wprowadzanie pojęć w edukacji polonistycznej Etapy wprowadzania pojęć Etap propedeutyczny (wstępny) – polega na dostrzeganiu i analizie zjawiska (cech pojęcia) bez konieczności poznawania terminu i posługiwania się nim (tu obserwacja konkretu i podstawowych elementów dzieła literackiego oraz uczenie przez działanie). Etap właściwy – polega na rozpoznawaniu i nazywaniu cech pojęcia oraz na umiejętnym integrowaniu wiedzy o pojęciu z jego cechami. Uczeń kojarzy nazwę z rzeczą (konkretem), porównuje kilka konkretów, abstrahuje (odrzuca elementy niekonieczne), uogólnia (ustala cechy typowe danej kategorii) Etap wdrożeniowy – świadome posługiwanie się pojęciem i terminem w procesie analizy i interpretacji tekstu. UWAGA: Umiejętne wprowadzanie pojęć wymaga uwzględnienia kontekstów, w jakich pojęcie występuje oraz analizy jego przykładowych realizacji.