Program przedmiotu

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

Charakterystyka rachunkowości finansowej i rachunkowości zarządczej

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA - DEFINICJA Rachunkowość zarządcza stanowi sformalizowany system pomiaru, gromadzenia, analizowania, transformowania danych finansowych i niefinansowych oraz ich przekazywania decydentom w celu wspomagania i koordynowania efektów podejmowanych działań dla zrealizowania strategicznego celu podmiotu gospodarczego*. *Por. Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza, pod redakcją Ireny Sobańskiej, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa 2003, s.35.

KOSZTY W RACHUNKOWOŚCI DEFINICJA KOSZTÓW Do kosztów zalicza się: wyrażone w pieniądzu celowe zużycie rzeczowych składników majątku i usług obcych, czasu pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia (nakłady czysto pieniężne), dotyczące normalnej działalności danej jednostki gospodarczej, w określonej jednostce czasu.

ISTOTA KOSZTÓW Atrybutem kosztów jest celowość i ekwiwalentność zużycia. Ekwiwalentność zużycia oznacza, że tworzy ono wartość, która rekompensuje to zużycie. Straty są pojęciowo zbliżone do kosztów przez sam fakt równoległego zmniejszenia się w ich wyniku zasobów bądź powstania zobowiązań. Jednak nie jest spełniony podstawowy warunek, będący atrybutem kosztów, a mianowicie ekwiwalentność zużycia. Straty bowiem oznaczają bezekwiwalentne zmniejszenia składników majątkowych, tzn. zużyciu zasobów nie towarzyszy powstanie wartości, która rekompensuje to zużycie ( takie zużycie nie generuje przychodów, a więc jest bezekwiwalentne).

SYSTEMATYKA KOSZTÓW

Układy ewidencyjne kosztów rachunkowości finansowej wykorzystywane w rachunkowości zarządczej

KLASYFIKACJE KOSZTÓW

KLASYFIKACJA KOSZTÓW DLA POTRZEB PODEJMOWANIA DECYZJI 1. Podział kosztów i przychodów na istotne (decyzyjne) i nieistotne (niedecyzyjne): - koszty istotne (decyzyjne) to takie, które są w sposób oczywisty zależne od danej decyzji (przyszłe wydatki) oraz różnicują rozpatrywane warianty, koszty nieistotne (niedecyzyjne) - wynikają z decyzji wcześniejszych bądź nie różnicują rozpatrywanych wariantów, 2. Koszty utracone (zapadłe), 3. Koszty alternatywne (koszty utraconych korzyści), 4. Koszty średnie i krańcowe, 5. Koszty stałe i zmienne (podział kosztów w zależności od reakcji na zmiany w rozmiarach działalności.

Koszty istotne i nieistotne Przykładem mogą być tu koszty badań rynku mające na celu określenie zapotrzebowania na produkty wytwarzane za pomocą zdolności produkcyjnych, które chcemy stworzyć. Wydatki te zostały poniesione przed ostatecznym podjęciem decyzji o przystąpieniu do realizacji projektu. Są to koszty nieistotne, niedecyzyjne - jako utracone (zapadłe). Jeżeli bowiem koszty te zostały już poniesione, to przystąpienie do realizacji projektu, bądź też odstąpienie od realizacji nic już nie zmieni, więc nie mogą być uwzględniane jako koszty inwestycji, jeśli do niej dojdzie.

KOSZTY UTRACONE Koszty utracone (zapadłe, przesądzone) to takie, które są efektem decyzji wcześniejszych i na które obecnie nie mamy wpływu. Przykładem może być wydatek na zakup materiałów, które pozostały po zaprzestaniu produkcji. Koszty utracone, z uwagi na ich powstanie w przeszłości są również kosztami nieistotnymi, tzn. nie mają żadnego wpływu na podejmowanie decyzji. Nie wszystkie jednak koszty nieistotne są kosztami utraconymi, np. takie same koszty transportu dla różnych wariantów są nieistotne dla podejmowanej decyzji, ponieważ są takie same, ale to nie oznacza, że są utracone bowiem dotyczą decyzji jeszcze nie podjętej (zostaną poniesione).

Koszty alternatywne (koszty utraconych korzyści) Koszty te występują zawsze, gdy wybór jednej możliwości działania wymaga rezygnacji z innej. Koszt alternatywny to utracone korzyści w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań. Jeśli mamy kilka możliwości wyboru, koszty utraconych korzyści są utraconym efektem (zyskiem, marżą brutto) z najbardziej zyskownego (alternatywnego) przedsięwzięcia. Koszty utraconych korzyści określa się też jako koszty ukryte, bo nie są rejestrowane w rachunkowości finansowej, bo nie są to rzeczywiste zdarzenia księgowe, lecz sytuacje typu „co by było, gdyby ...”. Muszą być jednak uwzględniane przez rachunkowość zarządczą. Koszty utraconych korzyści nie są rejestrowane w rachunkowości finansowej, bo nie są to rzeczywiste zdarzenia księgowe, lecz sytuacje typu „co by było, gdyby ...”. Muszą być jednak uwzględniane przez rachunkowość zarządczą.

Koszty alternatywne (koszty utraconych korzyści) Do tej kategorii kosztów zaliczyć też należy utracone korzyści, jeśli przedsiębiorstwo rozważa możliwość budowy dodatkowego zakładu produkcyjnego na posiadanej działce budowlanej. Przystępując do budowy zakładu przedsiębiorstwo nie będzie mogło uzyskać dochodów ze sprzedaży tej działki. Do kosztów inwestycji należy doliczyć koszty utraconych korzyści. Koszty utraconych korzyści mierzyć należy nie w oparciu o cenę nabycia tej działki tylko według ceny rynkowej w momencie dokonywania obliczeń efektywności tej inwestycji.

KOSZT KAPITAŁU WŁASNEGO Koszty alternatywne dotyczą także kosztów alternatywnych kapitału własnego, jako utraconych korzyści (zysków) z alternatywnego zainwestowania kapitału własnego. Na koszt ten składa się: - koszt kapitału z inwestycji pozbawionej ryzyka (np. utracone odsetki od zainwestowanego kapitału), - koszt ryzyka jako utracona premia z tytułu ryzyka. Najtrudniejszym elementem do oszacowania jest premia z tytułu ryzyka (koszt ryzyka). Ogólną orientację skali tego kosztu można określić na przykład na podstawie średniej stopy zwrotu z akcji i obligacji państwowych. W przypadku Stanów Zjednoczonych premię za ryzyko dla poszczególnych instrumentów finansowych przedstawiono w tabeli.

KOSZT KAPITAŁU WŁASNEGO

ZYSK EKONOMICZNY

STRATA EKONOMICZNA

Koszty średnie (przeciętne) i marginalne (krańcowe) Koszty średnie ustala się przez podzielenie kosztów całkowitych przez liczbę jednostek produktów wytworzonych lub sprzedanych. Koszty marginalne to przyrost kosztów całkowitych wynikający z przyrostu jednej jednostki produkcji. km = ΔKC/Δx Podczas gdy koszty średnie pokazują wysokość kosztów całkowitych (zmiennych, stałych i mieszanych) przypadającą na jednostkę produktu, to koszty krańcowe odzwierciedlają tylko zmianę w wysokości kosztów zmiennych. km = ΔKZ/Δx

Koszty średnie i krańcowe Koszty średnie powinny być wykorzystywane w decyzjach o charakterze długookresowym. W długim okresie musimy bowiem uwzględniać całość kosztów (stałe i zmienne). Koszty krańcowe natomiast mogą być wykorzystywane w decyzjach krótkookresowych. W krótkim czasie koszty stałe mogą być nie brane pod uwagę, bo pozostają bez zmian, jakąkolwiek decyzje byśmy podjęli (są kosztami nieistotnymi).

Koszty stałe Koszty stałe mogą mieć charakter kosztów: - bezwzględnie stałych - względnie stałych. Za koszt bezwględnie stały możemy uznać koszt dla pewnego przedziału produkcji, w którym nie zmienia się. Kosztów bezwzględnie stałych, szczególnie w dłuższych przedziałach czasu, jest w praktyce stosunkowo niewiele. Koszty względnie stałe to koszty stałe w pewnym przedziale wielkości produkcji, po przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy poziom. Koszty stałe są zależne od upływu czasu a nie rozmiarów produkcji, dlatego noszą też nazwę - koszty okresu.

Koszty stałe Koszty stałe w ujęciu jednostkowym przy wzroście rozmiarów produkcji zmniejszają się. Zjawisko to nosi nazwę korzyści skali. Całkowite koszty stałe nie zmieniają się przy zmianie rozmiaru działalności, należy jednak uwzględniać zmiany tych kosztów przy zmianie innych czynników (zmiana ceny, podwyżka wynagrodzenia).

KOSZTY STAŁE

Rodzaje kosztów stałych

KOSZTY ZMIENNE Koszty zmienne dzieli się na: - proporcjonalne - zmieniające się w takim samym stopniu, w jakim zmienia się wielkość produkcji, - progresywne - zmieniające się szybciej niż rozmiary produkcji. degresywne - zmieniające się wolniej w stosunku do zmian wielkości produkcji, Zmienność kosztów charakteryzują wskaźniki zmienności (elastyczności), które wyrażają stosunek względnej zmiany danego kosztu do względnej zmiany rozmiaru działalności.   Wzk = K : x K x czyli: Wzk = % K / % x gdzie: k-koszt, x- rozmiary działalności

KOSZTY ZMIENNE PROPORCJONALNE

KOSZTY ZMIENNE PROGRESYWNE

KOSZTY ZMIENNE PROGRESYWNE

KOSZTY ZMIENNE DEGRESYWNE

KOSZTY DEGRESYWNE JAKO KOSZTY MIESZANE Koszty degresywne jako koszty mieszane dotyczą kosztów składających się z kosztu stałego i kosztu zmiennego proporcjonalnie. Występowanie kosztu stałego jest przyczyną degresywności kosztu.

KOSZTY CAŁKOWITE PRZEDSIĘBIORSTWA Całość kosztów przedsiębiorstwa ma charakter kosztów degresywnych (mieszanych), bo składa się z kosztów stałych i zmiennych proporcjonalnych. KC = KS + KZ = KS + kz * x