i inne zaburzenia psychiczne o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Żywienie a depresja i inne zaburzenia psychiczne Ewa Fürstenberg Katedra Dietetyki Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji 21.03.2007

Budowa mózgu kora mózgowa, jądra podstawy (myślenie, refleksja, reakcja) układ limbiczny (podwzgórze, hipokamp, ciało migdałowate, kora mózgowa) (pamięć, sen, apetyt, funkcje seksualne, emocje, motywacja, napęd, agresja) pień mózgu (podstawowe funkcje życiowe, agresja) So...Let’s review... Our most primitive neural system is in the brain stem (the lower brain) with basic self survival instincts of self preservation and aggression; The next level, the Limbic System with the amygdala and the thalamus, in the center of our emotional responses And at the highest level of responses: the ability to think, reflect, makes decisions and react, we have the Cerebrum.

Neurotransmitery noradrenalina ucieczka/walka/strach (n. pobudzający, hamujący) dopamina przyjemność (układ nagrody); (n. hamujący) motywacja, napęd serotonina apetyt, nastrój, impulsy, odczuwanie bólu acetylocholina pamięć, pobudzenie (n. pobudzający) GABA, glicyna (n. hamujące) glutaminian

Zaburzenia psychiczne zab. rozwojowe zab. lękowe zab. nastroju (afektywne) zab. osobowości schizofrenia i zaburzenia schizotypowe zab. urojeniowe (paranoiczne) zab. jedzenia reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne nieorganiczne zaburzenia snu dysfunkcje seksualne zab. pod postacią dolegliwości somatycznych nerwica natręctw i inne zaburzenia nerwicowe „…utrudnienia funkcjonowania społecznego lub psychicznego jednostki dotyczące zachowania, afektu i/lub funkcji poznawczych, noszące znamiona cierpienia „ Zaburzenia zachowania • aktywność (pobudzenie – spowolnienie) • impulsywność • zaburzenie poszczególnych czynności Zjawiska dotyczące afektu: • nastrój (wzmożony, obniżony) • lęk Zaburzenia funkcji poznawczych • uwagi • pamięci • myślenia - formalne ( zaburzenia toku myślenia) - zaburzenia treści myślenia (urojenia, idee nadwartościowe) • postrzegania (omamy, iluzje) ICD-10

Biopsychospołeczny model zaburzeń psychicznych Predyspozycje biologiczne np. genetyczne Zaburzenia aktywności neuroprze- kaźników i/lub ich receptorów Objawy dotyczące: myślenia, emocji, zachowania Czynniki Środowiskowe Infekcje Urazy Subst. toksyczne Składniki pokarmowe Środowisko społeczne stres Kobayashi, 2005

Fazy rozwoju mózgu neurogeneza różnicowanie neuronów migracja neuronów tworzenie synaps niszczenie synaps mielinizacja 1 tr. 2 tr. 3 tr Okres prenatalny Okres postnatalny – do ok. 20 r.ż

czucie, motoryka uwaga/socjalizacja/regulacja nastroju myślenie abstrakcyjne/ funkcje wykonawcze/ socjalizacja zwoje podstawy układ limbiczny kora przedczołowa ADHD zaburzenia nastroju schizofrenia wiek 5 10 15 20

czynniki genetyczne czynniki toksyczne stres stan zdrowia matki stan zdrowia dziecka Keen i wsp., 2003

Płodowe programowanie chorób wieku dorosłego – hipoteza Barkera Niska/wysoka masa urodzeniowa / dysproporcje rozwojowe płodu, zwiększona masa łożyska, zwiększony obwód głowy związane są z otyłością (Yanjik, 2000) nadciśnieniem w wieku dorosłym (Barker, 1990) chorobą wieńcową i udarem (Barker i Osmond,1986) insulinoopornością (Phillips i wsp, 1994) dyslipidemią (Barker, 1993) PCOS osteoporozą (Godfrey i Barker, 2000) zaburzeniami psychicznymi: schizofrenia, osobowość schizoidalna, antyspołeczna, depresja (Susser i Stein, 1994)

PROGRAMOWANIE PŁODOWE Nieprawidłowe żywienie w krytycznym okresie rozwoju organizmu (tj. prenatalnym – in utero i wczesnym okresie postnatalnym) wywołuje długotrwałe i nieodwracalne adaptacyjne zmiany strukturalne, funkcjonalne i metaboliczne. Zmiany te: zwiększają szanse płodu na przeżycie „programują” wystąpienie chorób w późniejszym okresie życia, zwłaszcza gdy zadziałają wtedy niesprzyjające czynniki środowiskowe (nieprawidłowa dieta, stres)

Zaburzenia wzrostu płodu niska masa ciała matki niski wzrost matki niskie spożycie energii i skł. pokarmowych przez matkę niska masa urodzeniowa matki czynniki pozażywieniowe Slide 10: Determinants of Intrauterine Growth Retardation Maternal nutritional factors account for approximately 50 percent of intrauterine growth retardation in developing countries. Most low birth weight in developing countries is due to intrauterine growth retardation. There is a very strong association between low pre-pregnancy weight and height and intrauterine growth retardation, as shown in a meta-analysis of 25 studies of maternal anthropometry and pregnancy outcome from 20 countries (WHO, 1995). Low caloric intake is another major risk factor influencing birth weight, the single most important determinant of a child’s chances for survival. Low birth weight, which is primarily the result of maternal malnutrition (either before conception or during pregnancy), is an indirect indicator of women’s nutritional status. Kramer, 1989

Prawidłowe żywienie matki w okresie ciąży rezerwy są szczególnie istotne w 1. trymestrze wzrost zapotrzebowania na składniki pokarmowe w 2. i 3. trymestrze, zwłaszcza u dziewcząt i kobiet niedożywionych zapewnia pokrycie zapotrzebowania płodu na składniki pokarmowe i optymalny jego wzrost, prawidłową urodzeniowej masy ciała oraz dobry stan zdrowia zapobiega/zmniejsza ryzyka wad rozwojowych 1 2 3 energia białko wit B6 wit B12 kw. f oliowy wit. D wapń magnez żelazo cynk x zapotrzebowanie sprzed ciąży

Żywienie a rozwój mózgu metabolizm mózgu 20-25% RMR (8-10% u innych naczelnych) zużywa 66% glukozy, 25 % tlenu mielinizacja neuronów B12 C20, 22 kwasy tłuszczowe witamina E DOPA Fe, B6

Udowodniona skuteczność interwencji żywieniowej/farmakologicznej: energia/białko okres okołokoncepcyjny: wady rozwojowe układu nerwowego, schizofrenia 1. trymestr: przedwczesny poród, poród martwego płodu, śmierć noworodka 2. i 3. trymestr: niska masa urodzeniowa, SGA, przedwczesny poród olej rybi 3. trymestr: rozwój układu nerwowego, przedwczesny poród kwas foliowy w okresie przedkoncepcyjnym wady rozwojowe układu nerwowego, anencefalia witamina A niska masa urodzeniowa, poród martwego płodu żelazo niska masa urodzeniowa, zaburzenia poznawcze cynk niska masa urodzeniowa, wady rozwojowe układu nerwowego, anencefalia jod okres przedkoncepcyjny-5/6. miesiąc ciąży: kretynizm miedź anencefalia, wysoka masa urodzeniowa selen wady rozwojowe układu nerwowego magnez przedwczesny poród, opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego

typowy posiłek prawidłowy posiłek The typical American plate includes a large serving of meat with smaller servings (if any) of fruits, vegetables and whole grains. niedotlenienie opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego ↓ rozwój łożyska atrofia hipokampu

Depresja 10 charakterystycznych objawów depresji zaburzenia nastroju smutek, przygnębienie, niemożność odczuwania radości („nic nie cieszy”) zmniejszenie zainteresowań (np. niechęć zajmowania się swoim hobby) poczucie beznadziejności, niska samoocena, lęk, uczucie wewnętrznego napięcia, „niepokój w środku” zaburzenia poznawcze trudności w koncentracji, zapamiętywaniu i podejmowaniu decyzji wrażenie niesprawności intelektualnej objawy fizyczne zmniejszenie aktywności, apatia, spowolnienie, niechęć do działania problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność) zmniejszenie apetytu, spadek wagi ciała (rzadziej zwiększenie apetytu i przyrost masy ciała), suchość w ustach uczucie ciągłego zmęczenia, brak energii dolegliwości bólowe (bóle głowy, brzucha, bóle w klatce piersiowej, nerwobóle)

Zaburzenia lękowe zaburzenie lękowe uogólnione długotrwały, nadmierny i irracjonalny lęk dotyczący życia codziennego zaburzający normalne funkcjonowanie (praca, koncentracja) zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne nie dające się skontrolować nieuzasadnione myśli wywołujące lęk (wątpliwości, potrzeba nadmiernego porządku, zachowania agresywne) i zachowania zmierzające do zmniejszenia dyskomfortu związanego z obsesyjnymi myślami zakłócające normalne funkcjonowanie (praca, relacje społeczne) – np. mycie, powtarzanie słów, liczenie Zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny) silne nieoczekiwane ataki paniki, którym towarzyszą intensywne objawy fizyczne ( m.in. pocenie, palpitacje serca, nudności, uderzenia gorąca) i lęk przed śmiercią fobia społeczna intensywny lęk przed byciem ocenianym przez innych: dotyczy występów publicznych, poznawania nowych ludzi

Schizofrenia Gr. "schizo" - rozszczepiać i "fren" - umysł, wola, serce ....grupa chorób psychicznych, w których dochodzi do rozpadu procesów psychicznych i stworzenia nieprawidłowego obrazu świata i własnej osoby choroby ludzi młodych, najczęściej pojawia się między 15 a 30 rokiem życia występują mniej więcej u 1% populacji z taką samą częśtością i obrazem klinicznym u kobiet i mężczyzn mają przebieg epizodyczny: faza ostra choroby przeplata się z fazą remisji postaci: paranoidalna (omamy i urojenia, brak formalnych zaburzeń myślenia) katatoniczna (postać hipokinetyczna i hiperkinetyczna) zdezorganizowana (hebefreniczna) (dezorganizacja myślenia) częste współwystępowanie otyłości i cukrzycy

Zaburzenia odżywiania… poważne zaburzenia w zakresie zachowań związanych z pobieraniem pokarmu drastyczne ograniczenie spożywania pokarmu (anoreksja psychiczna) znaczące objadanie się (żarłoczność psychiczna) stosowanie zachowań kompensacyjnych zaburzone postrzeganie własnego ciała uczucie dyskomfortu związane z kształtem lub masą ciała obawa przed wzrostem masy ciała samoocena na podstawie masy ciała ciągłe myślenie o jedzeniu często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi: depresją, uzależnieniami, zaburzeniami lękowymi

Zespół gwałtownego objadania się nawracające epizody objadania się zjadanie większej niż normalnie ilości pożywienia spożywanie pożywienia szybciej niż normalnie jedzenie aż do momentu poczucia dyskomfortu brak kontroli nad ilością spożywanego pokarmu jedzenie dużych ilości pokarmu mimo braku uczucia głodu jedzenie w samotności (zmieszanie z powodu ilości zjadanego pokarmu) znaczący dyskomfort psychiczny wynikający z nieprawidłowych zachowań żywieniowych brak regularnych zachowań kompensacyjnych (→ nadwaga, otyłość) poczucie winy, zdegustowania, wstydu z powodu przejadania „zagłuszane” często kolejnym napadem obżarstwa

Dietoterapia Produkty dobre: pełnoziarniste prod. zbożowe Se, błonnik, wit. B warzywa (zwłaszcz zielone liściaste), owoce – do każdego posiłku (wit. B, kwas foliowy, błonnik) prod. mleczne niskotłuszczowe (wit. B) gotowane warzywa strączkowe – 2-3 x/tydz (wit. B) prod sojowe (100 mg izoflawonów) ryby, glony morskie – 2-3 x/tydz (KT n-3 - pamięć, nastrój) łosoś, tuńczyk, dorsz, makrela, sardynki, śledź inne źródłą KT n-3: oleje roślinne (lniany – 2 łyżki dziennie w przypadku depresji, orzechy włoskie) (stosunek kwasów n-3 – n-6 1:3; n-3’s: 1-2% energii, n-6 – 5-8% Produkty niewskazane w dużych ilościach rafinowane węglowodany, cukry proste tłuszcz zwierzęce tłuszcze trans żywność fermentowana i marynowana kawa, alkohol, nikotyna (zab. Lękowe) dodatki do żywności

Dietoterapia 5-6 regularnych posiłków, tak by nie czuć uczucia głodu, o urozmaiconym składzie pamiętać o śniadaniu (stabilizacja poziomu glukozy we krwi – synteza neurotransmiterów) w każdym posiłku powinien być produkt białkowy źródło aminokwasów, Zn, Fe (synteza neurotransmiterów) jeśli konieczne jest redukcja masy ciała – pod kontrola lekarza/dietetyka

ADHD prawidłowy sposób żywienia, korekta błędów żywieniowych utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi hiperglikemia – pobudzenie hipoglikemia – zaburzenia koncentracji eliminacja alergenów pokarmowych suplementacja kwasy tłuszczowe n-3 cynk magnez witaminy antyoksydacyjne bakterie probiotyczne

Wyniki badań epidemiologicznych i modelowych wskazują, że stan odżywienia matki w momencie poczęcia oraz środowisko in-utero determinuje predyspozycje organizmu do wielu chorób w późniejszym okresie życia Podjęcie odpowiednich działań na etapie życia płodowego oraz w późniejszym okresie życia może znacząco zredukować ryzyko zachorowania na tzw. choroby cywilizacyjne i zaburzenia psychiczne