II KATEDRA KARDIOLOGII Czy ruch może zapobiegać Zakład Klinicznych Podstaw Fizjoterapii Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu Czy ruch może zapobiegać zawałowi serca? Władysław Sinkiewicz Wykład Inauguracyjny Świnoujście 2011

,,Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek , ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu” dr Wojciech Oczko medyk Stefana Batorego

KONCEPCJA PÓL ZDROWIA (wg M. Lallonde’a)

NATPOL 2011 Próba reprezentatywna (n=2417) dla mieszkańców Polski w wieku 18-79 lat Losowanie trzystopniowe proporcjonalne z uwagi na miejsce zamieszkania, wiek i płeć Próba skupiona w 523 wiązkach terytorialnych Realizacja badań: 240 pielęgniarek, marzec – lipiec 2011 r.

Porównanie rozpowszechnienia czynników ryzyka w 2002 r. i 2011 r Porównanie rozpowszechnienia czynników ryzyka w 2002 r. i 2011 r. Obliczenia są ważone do struktury populacji Polski z 2010 r. Zakres wieku 18-79 lat

Zmiana rozpowszechnienia nadciśnienia tętniczego w latach 2002-2011

Zmiana rozpowszechnienia hipercholesterolemii w latach 2002-2011

Zmiana rozpowszechnienia nałogu palenia papierosów w latach 2002-2011

Zmiana rozpowszechnienia otyłości w latach 2002-2011

Zmiana rozpowszechnienia cukrzycy w latach 2002-2011

Przewidywana zmiana liczby chorych w latach 2011 – 2035 w Polsce po uwzględnieniu prognozy demograficznej GUS oraz kierunków zmian w rozpowszechnieniu czynników ryzyka w latach 2002-2011 Zakres wieku 18-79 lat

Prognozowana zmiana liczby chorych z nadciśnieniem tętniczym w Polsce w latach 2011-2035

Prognozowana zmiana liczby chorych z hipercholesterolemią w Polsce w latach 2011-2035

Prognozowana zmiana liczby osób palących w Polsce w latach 2011-2035

Prognozowana zmiana liczby osób otyłych w Polsce w latach 2011-2035

Prognozowana zmiana liczby chorych na cukrzycę w Polsce w latach 2011-2035

Standaryzowane współczynniki zgonów z powodu chorób układu krążenia w wieku 25-64 lat w Polsce, krajach UE i całej Europie oraz USA (1980-2004) POLSKA EUROPA UNIA EUROPEJSKA USA Współczynnik / 100 tys.

Dlaczego żyjemy dłużej? Analiza przyczyn redukcji zgonów z powodu choroby wieńcowej w Polsce po roku 1990 P. Bandosz, M. O' Flaherty, W. Drygas, J. Koziarek, B. Wyrzykowski, M. Rutkowski, K. Bennett, T. Zdrojewski, S. Capewell. Br. Med. J., 2011-09, artykuł przyjęty do druku 19

Czynniki które zdecydowały o redukcji umieralności z powodu choroby wieńcowej w Polsce: 1991-2005 czynniki ryzyka 54% liczba zgonów terapia 37% fewer deaths 26 202 mniej zgonów w roku 2005 niewyjaśnione przez model 10% rok P. Bandosz et al. Br. Med. J., 2011 20

Czynniki które zdecydowały o redukcji umieralności z powodu choroby wieńcowej w Polsce: 1991-2005 -4% - BMI -4% - BMI -2% - cukrzyca -2% - cukrzyca 0% - zmiana śred. ciśnienia tętniczego 0% - zmiana śred. ciśnienia tętniczego 39% - zmiana śred. stężenia cholesterolu liczba zgonów liczba zgonów 11% - palenie papierosów 11% - palenie papierosów 10% - aktywność fizyczna 10% - aktywność fizyczna fewer deaths rok P. Bandosz et al. Br. Med. J., 2011 21

Miażdżyca – przewlekły proces

Miażdżyca główna przyczyna zgonów na świecie AIDS 5% Wypadki 12% Choroby płuc 14% Choroby zakaźne 19% Nowotwory 24% Miażdżyca * 52% 10 20 30 40 50 60 Zgony (%) *Choroby sercowo naczyniowe, choroba wieńcowa, udar mózgu 1. The World Health Report 2001. Geneva: WHO; 2001.

Konsekwencje miażdżycy w Polsce OZW (ostry zespół wieńcowy) – „rodzący się” zawał: 80 tys. rocznie Udary mózgowe:

Kliniczne manifestacje miażdżycy Udar niedokrwienny TIA (przemijający epizod niedokrwienia) Zawał serca Choroba wieńcowa: Stabilna Niestabilna Amputacja Miażdżyca tętnic obwodowych: Chromanie przestankowe Bóle spoczynkowe Martwica Drouet L. Cerebrovasc Dis 2002; 13(suppl 1): 1–6.

Miażdżyca skraca życie o 12 lat Oczekiwana długość życia 60 letniego mężczyzny Bez wywiadu miażdżycy 20,0 lat Wywiad chorób układu sercowo-naczyniowego 12,3 lat Przebyty zawał serca 10,8 lat Przebyty udar 7,98 lat Peeters et al. Eur Heart J 2002; 23: 458-466

Aktualnie poznane czynniki ryzyka odpowiadają w 95% za rozwój choroby wieńcowej S. Yusuf (INTERHEART 2004)

Redukcja ryzyka zawału serca związana z profilaktyką n – 27 000, 52 kraje, różne grupy etniczne Przedział ufności (99% CI ) 0-35 (0-31 – 0-39) 0-70 (0-62 – 0-79) 0-86 (0-76 – 0-97) 0-91 (0-82 – 1-02) 0-24 (0-21 – 0-25) 0-21 (0-17 – 0-25) 0-19 (0-15 – 0-24) Nie palenie 1-0 0-5 0-25 0-125 0-0625 Owoce/warzywa Aktywność fizyczna Alkohol Nie palenie + owoce/warzywa + Aktywność fizyczna +Alkohol INTERHEART, S. Yusuf, Lancet. . 2004;364:937-52

Cele profilaktyki chorób sercowo - naczyniowych 1. Osiągnięcie cech przez osoby dążące do utrzymania zdrowia: niepalenie tytoniu zdrowe nawyki żywieniowe aktywność fizyczna – 30 min umiarkowanej aktywności fizycznej dziennie wskaźnik masy ciała (BMI) < 25 kg/m2 oraz unikanie otyłości centralnej ciśnienie tętnicze < 140/90 mm Hg cholesterol całkowity < 190 mg/dl frakcja LDL cholesterolu < 115 mg/dl stężenie glukozy we krwi < 110 mg/dl 2. Uzyskanie rygorystycznej kontroli czynników ryzyka u osób z chorobą układu sercowo- naczyniowego lub cukrzycą: ciśnienie krwi 140/90 mmHg, jeżeli to możliwe cholesterol całkowity < 175 mg/dl, opcjonalnie < 155 mg/dl, jeżeli to możliwe frakcja LDL cholesterolu < 100 mg/dl, opcjonalnie < 80 mg/dl, jeżeli to możliwe stężenie glukozy na czczo we krwi < 110 mg/dl, oraz HbA1c < 6,5%, jeżeli to możliwe

Korzyści z ruchu dla serca

„Spodobałby ci się mój lekarz „Spodobałby ci się mój lekarz. Jego credo to odpoczynek, odpoczynek i jeszcze raz odpoczynek” !

Stary model życia…

EWOLUCJA 33

Nowy model życia… Other risk factors for diabetes can be influenced. In many cases you can lower your risk for developing diabetes by avoiding or making improvements in these factors. One risk factor that can be changed is having an inactive lifestyle. Being active promotes circulation and increases your heart’s pumping power, so being inactive prevents good cardiovascular health. Older adults who are less active and less fit increase their chance of diabetes.

Konsekwencje otyłości “Nagła śmierć jest częstsza u osób otyłych, niż szczupłych.” Hippocrates

BMI i względne ryzyko choroby wieńcowej w trakcie 14 lat obserwacji: Nurse’s Health Study Względne ryzyko zawału wzrasta od BMI > 23, ryzyko cukrzycy wzrasta od BMI > 22. Ryzyko wzrasta istotnie wraz z przyrostem masy ciała ponad 5 kg po 18 r.ż.

Aktywność fizyczna jakikolwiek wysiłek 65-70 %Max. HR min. 30 min wysiłku codziennie Eksperci z WHO określili minimalną tj. niezbędną, dzienną normę ruchu dorosłego człowieka na 10 tys. kroków.

Proces ten nazywamy samobójstwem na raty lub Skutkiem siedzącego trybu życia jest hipokinezja – niedobór ruchu, który wspólnie z innymi czynnikami wywołuje wiele chorób cywilizacyjnych: nadwagę, deformację kręgosłupa, płaskostopie i in. Proces ten nazywamy samobójstwem na raty lub „Spiralą śmierci”

BRAK AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ CZŁOWIEKA – SPIRALA ŚMIERCI 15.ZAWAŁ 14.NIEWYDOLNOŚĆ UKŁADU RUCHU 13. NIEWYDOLNOŚĆ UKŁADY KRĄŻĘNIA 12. NIEWYDOLNOŚĆ NEREK, WĄTROBY I IN. 11. POWIĘKSZAJĄCA SIĘ NADWAGA 10.OBNIŻONA SPRAWNOŚĆ I WYDOLNOŚĆ ORG. 9. NARASTAJĄCY NIEDOBÓR RUCHU HIPOKINEZJA 8.UTRUDNIONE FUNKCJONOWANIE NAJWAŻNIEJSZYCH NARZĄDÓW 7.CZĘSTE KORZYSTANIE Z UŻYWEK NIKOTYNA, ALKOHOL 6. NIEWŁAŚCIWY – PASYWNY WYPOCZYNEK 5.ZAMIESZKIWANIE W NIEKORZYSTNYM EKOLOGICZNIE ŚRODOWISKU 4. ZNACZNA NADWAGA 3.NIERACJONALNE ODŻYWIANIE 2. DŁUGOTRWAŁY NIEDOBÓR RUCHU 1. ZDROWY SPRAWNY CZŁOWIEK

zaś ryzyko zawału serca zmniejsza się w granicach 30-50% Aktywność fizyczna Aktywność fizyczna związana z wydatkiem energetycznym powyżej 1000 kcal tygodniowo wiąże się z około 30% redukcją umieralności ogólnej, zaś ryzyko zawału serca zmniejsza się w granicach 30-50% Siedzący tryb życia połączony z niewielką aktywnością fizyczną wiąże się z 2-krotnie większym ryzykiem zachorowania na chorobę niedokrwienną serca

W ten sposób można zapobiec w Polsce z przyczyn sercowo-naczyniowych: 155 300 zgonom osób rocznie 428 zgonom osób dziennie

Wysiłek fizyczny a gospodarka lipidowa, węglowodanowa i nadciśnienie tętnicze Regularny trening fizyczny prowadzi do: wzrostu stężenia HDL cholesterolu o ok.. 2 mg/dl spadku stężenia LDL cholesterolu o ok. 5-10 mg/dl spadku stężenia trójglicerydów poprawy metabolizmu węglowodanów, poprzez zwiększenie wrażliwości receptorów tkankowych na insulinę redukcji ciśnienia skurczowego o 6-10 mmHg, rozkurczowego o 2- 5 mmHg

Wpływ aktywności fizycznej na psychikę Umiarkowany wysiłek powoduje wytwarzanie endorfin – neuroprzekaźników (zwanych „hormonem szczęścia”), które powodują doskonały nastrój, wprowadzają w stan euforii, stymulują również pozytywną energię

Rodzaje wysiłku fizycznego

Ćwiczenia aerobowe (tlenowe) - ćwiczenia na bieżni, taniec, jogging, jazda na rowerze, pływanie, koszykówka, spacer, chodzenie po górach, nawet sprzątanie i praca w ogródku Ćwiczenia przyśpieszają oddech, zwiększają częstotliwość serca, przyśpieszają krążenie krwi, dzięki czemu do mięśni dopływa więcej tlenu..

Ćwiczenia siłowe (oporowe) - polegają na wolnych kontrolowanych ruchach, napinaniu mięśni np. popularne pompki, brzuszki i przysiady, gdy masa ciała używana jest jako siła oporowa - zwiększa się siła, wielkość i wytrzymałości mięśni. - prowadzą do redukcji tkanki tłuszczowej, poprawy wyglądu ciała. W wyniku obciążania kości następuje przyrost ich masy mineralnej, co zapobiega osteoporozie.

Ćwiczenia giętkości - ćwiczenia rozciągające (stretching), czyli serie skoordynowanych ruchów, które mają na celu rozciągnięcie, rozluźnienie mięśni i tkanki łącznej; także joga, taniec - prowadzą do zwiększania zakresu ruchu w stawach - mają duże znaczenie dla zachowania zakresu oraz łatwości wykonywania ruchów - poprawiają postawę, zapobiegają urazom, są też ważne w procesie rehabilitacji, gdyż prowadzą do rozluźnienia mięśni

Ćwiczenia izotoniczne - przysiady, pompki, podciąganie, podnoszenie lekkich hantli - polegają na rytmicznym wydłużaniu i kurczeniu się mięśni przy ich stałym naprężeniu (w obrębie aktywnej części ciała).

Zalecenia aktywności ruchowej w prewencji pierwotnej chorób układu krążenia Częstotliwość treningu Minimum 3 razy w tygodniu Intensywność ćwiczeń Umiarkowana (60-75% maks. tętna) Czas jednostki treningowej 20-60 min średnio 30/40 min Rodzaj zalecanego treningu Dynamiczny, aerobowy Trening oporowy Jako uzupełnienie 10-15 % objętości ćwiczeń Wydatek energetyczny w czasie ćwiczeń Minimum 200-300 Kcal/trening Powyżej 1 000 kcal/tydzień Optymalnie powyżej 2 000 Kcal/tydzień

Średni wydatek energetyczny w wybranych dyscyplinach sportowych Docelowe treningowe tętno dla osób bez wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego Podział wieku (lata) Częstość skurczu serca (HR) 60%HR (sk min-1) 75%HR (sk min-1) 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 115 110 105 100 95 145 140 130 125 Średni wydatek energetyczny w wybranych dyscyplinach sportowych Marsz 5 km/h Tenis stołowy Piłka siatkowa Gimnastyka 5 kcal/min 300 kcal/h Tenis ziemny Badminton Taniec 7 kcal/min 420 kcal/h Piłka koszykowa 9 kcal/min 540 kcal/h Piłka nożna Pływanie 40m/min Narciarstwo biegowe Jazda na rowerze 20 km/h 10 kcal/min 600 kcal/h Bieg 10 km/h > 11 kcal/min > 660 kcal/h

Średni wydatek energetyczny czynności życiowych Aktywność Kcalgodz. Sen 80 Siedzenie 100 Prowadzenie pojazdu 120 Łowienie ryb 130 Stanie 140 Prace domowe 180 Aktywność Kcal/godz. Jazda rowerem 210 Spacer Praca w ogrodzie 220 Golf 250 Pływanie 300 Jogging 585

z badań obserwacyjnych i analiz? Co wynika z badań obserwacyjnych i analiz?

Aktywność fizyczna a śmiertelność u osób z niewydolnością serca Metaanaliza 9 badań (n=801) pacjentów z niewydolnością serca Programy ćwiczeń do poziomu 50-80% pułapu tlenowego (jazda na rowerze spacer, inne ćwiczenia aerobowe) Wszystkie programy zakładały nadzorowane ćwiczenia od 30-60 minut/dzień kilka dni w tygodniu Obserwacja – ok. 2 lata Bez zmian w dawkowaniu farmakoterapii Ćwiczenia wpłynęły na redukcję śmiertelności o 35% i redukcję łączonego punktu końcowego – zgonu i hospitalizacji o 28% ExTraMATCH Collaborative. BMJ 2004;4:109-112.

Badanie korelacji zachowań zdrowotnych z częstością hospitalizacji Raportowane zachowanie osób w wieku 65-74 lat a częstość hospitalizacji Hospitalizacje Operacje naczyniowe ogółem Chor. wieńc. serc.- nacz. Zawał serca CABG Codzienne jedzenie warzyw ↓ Rutynowe uprawianie ćwiczeń fizycznych Uprawienie ćwiczeń fizycznych w celu redukcji masy ciała Utrata masy ciała Palenie papierosów ↑ Frolkis, et al. JACC 2004; 43(5): 213A

Wpływ wysiłku fizycznego na umieralność ogólną Analiza wyników 44 badań przeprowadzonych w okresie ostatnich 34 lat Wniosek: Aktywność fizyczna związana z wydatkiem energetycznym > 1000 kcal/tydz. wiąże się z 30 % redukcją umieralności ogólnej Med. Sci Sports Exerc, 2001, 33, 354

0 3 5 140 5 3 0 Charakterystyka osób zdrowych 0 Nie palący 3 Spacer 3 km dziennie lub podobna aktywność 5 Porcji warzyw i owoców dziennie 140 Ciśnienie skurczowe niższe niż 140 mmHg 5 Całkowite stężenie cholesterolu <5mmol/l 3 LDL cholesterol <3 mmol/l 0 unikanie nadwagi i cukrzycy

Europejskie wytyczne zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym w praktyce klinicznej. Podsumowanie Aktywność fizyczna Korzystny wpływ na zdrowie ma prawie każde zwiększenie aktywności fizycznej. Małe wysiłki się sumują, a warunki do ich wykonywania istnieją nawet w miejscu pracy (np. można korzystać ze schodów zamiast windy). Intensywność wysiłku można określić poprzez docelową częstotliwość rytmu serca (60-75% wartości maksymalnej) lub odczuwane zmęczenie (umiarkowane zmęczenie wg skali Borga). 30 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego przez większość dni w tygodniu zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe i poprawia sprawność fizyczną. Dodatkowe korzyści to dobre samopoczucie, zmniejszenie masy ciała i lepsza samoocena.

Frank B. Hu, “The Mediterranean Diet and Mortality,” NEJM, 2003; 348(26):2595-6.

Wino wyostrza Twój umysł! Spożywanie umiarkowanych dawek wina (>240g/tydzień), osób w średnim wieku (46-68 r. ż. ) było związane z lepszymi funkcjami poznawczymi: test pamięciowy, AH4, Mill-Hill, płynność fonetyczna i semantyczna. Wpływ był silniejszy u kobiet i był niezależny od innych czynników. Britton A, Singh-Manoux A, Marmot M. Am J Epidemiol 2004;160:240-247