ROMOWIE

W drodze…

Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa

Z języka cygańskiego roma "człowiek„ Od XVI wieku, do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polska Roma. Etnonim "Romowie" pochodzi od romskiej nazwy własnej Roma, oznaczającej zarówno ludzi w ogóle, jak i członków romskiego narodu w szczególności

Do początku XX wieku można było w Europie spotkać wędrownych treserów niedźwiedzi, których zwierzęta były uczone wykonywania rozmaitych sztuczek. Profesja ta, dziś zupełnie zapomniana, ma swoje dalekie echo w sztuce bliskowschodnich i indyjskich zaklinaczy węży

Romowie Karpaccy to potomkowie grup wędrujących wzdłuż łuku Karpat lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej.

W II połowie XIX w., z terenów Siedmiogrodu i Wołoszczyzny rozpoczęła się migracja Kełderaszy (Kelderari - kotlarze) i Lowarów (Lovari - handlarze końmi)

Romowie posługują się językiem cygańskim (romani), posiadają bogaty folklor Wielokulturowa społeczność Romów nie odpowiada tradycyjnej definicji i wizerunkowi mniejszości narodowej. Stanowią przykład typowej „społeczności nieterytorialnej”

Nie posiadali nigdy własnego terytorium etnicznego, ani też nie zgłaszają żądań terytorialnych wobec innych państw

Nie stanowią też zwartej grupy etnicznej, tak pod względem kultury, jak i świadomości etnicznej lub narodowej. Dopiero w naszych czasach zaczyna się ona krystalizować

Romowie w Polsce należą do cztery głównych grup etnicznych: Polska Roma, Romowie Karpaccy (Romowie Górscy, Bergitka Roma), Kełderasze i Lowarzy

Romowie w Polsce to w większości wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego, są jednak także wśród nich wyznawcy prawosławia, członkowie Kościoła Zielonoświątkowców i Związku Świadków Jehowy

Urodzeni koczownicy, choć w wielu krajach nakazano im osiedlenie, uprawiali wędrówki sezonowe, przemieszczali się wozami, w których mieszkali. Tradycyjnie zajmowali się rzemiosłem, hodowlą koni, handlem, wróżbiarstwem i magią

W tańcu i śpiewie

Do kategorii tradycyjnych romskich profesji, ogólnie nazwanej rozrywką, zaliczyć należy przede wszystkim wykonywanie muzyki.

Współczesną populację Romów szacuje się na około 8-15 mln Współczesną populację Romów szacuje się na około 8-15 mln. Dokładna liczba jest trudna do ustalenia z powodu niepewnych źródeł, a także faktu, iż w wielu krajach Romowie są zmuszeni ukrywać swą narodową tożsamość z powodu prześladowań lub panujących w społeczeństwie antycygańskich stereotypów.

Do tradycyjnych zajęć Cyganów należy handel, wróżbiarstwo, muzykanctwo, a także kowalstwo i kotlarstwo

Bogata tradycja muzyczna Romów sprawia, iż ze społeczności tej pochodziło wiele powszechnie uznanych osobistości tej dziedziny (np. J. Bihari, G. Cziffra, D. Reinhardt), zaś niemało współczesnych artystów i zespołów jest także dziś obecnych zarówno w nurcie muzyki klasycznej, jak również popularnej, folku, jazzie, gatunku rock itd.  

W wielu wiejskich społecznościach wysoko ceni się romskie orkiestry grywające na weselach, chrzcinach itp., zaś w miastach często zdarza się spotkać romskiego muzykanta, zarabiającego na ulicy czy w tramwaju.

Romowie mieszkający w Polsce pochodzą głównie z grup Lowarów i Kełderaszów. Najbardziej znana poetka cygańska z Polski Papusza, wybitny znawca kultury Romów Jerzy Ficowski.

Kultura romska nie wywarła znaczącego wpływu na główny nurt kultury społeczeństw autochtonicznych. Do wyjątków od tej reguły należy bogata tradycja muzyczna Romów, która zasiliła folklor wielu narodów – m.in. Węgrów (orkiestry smyczkowe), Rosjan (chóry, solowy romans z towarzyszeniem gitary) czy Hiszpanów (flamenco). Wielu autorów oper i operetek również czerpało wątki z kultury romskiej, czego najlepszym przykładem jest opera Carmen G. Bizeta

W 1791 roku - w oparciu o uchwały sejmu i Konstytucję wydano Uniwersał dotyczący Cyganów w Polsce. Znamienne słowa Uniwersału mówią o uchwaleniu praw, „które broniły przejmować na osadę lud pod nazwiskiem Cyganów w krajach naszych będący”

Innym powszechnie kojarzonym z Romami zajęciem jest wróżbiarstwo, głównie z ręki, kart czy szklanej kuli, uprawiane wyłącznie przez kobiety, dawniej z wykorzystaniem rozmaitych akcesoriów np. "diabełków" (rom. bengoro) czy woskowych "trupków" (rom. muloro). Poza tym w wielu grupach powszechne jest także uprawianie innych form ulicznej rozrywki (żonglerki, sztuki iluzji, akrobacji na linie, koniu itd.), utrzymywanie wędrownego cyrku czy lunaparku.

Współczesna kinematografia coraz częściej sięga po tematykę związaną z kulturą romską. Odwołuja się do niej filmy w reżyserii Emira Kusturicy (np. Czas Cyganów, Czarny kot, biały kot), Tony'ego Gatlifa (Latcho Drom, Gadjo Dilo, Vengo, Transylvania), Doroty Kędzierzawskiej (Diabły, diabły), Vincenta Escrivy (Montoyas y Tarantos), trylogia Carlosa Saury, na którą składają się Krwawe gody, Carmen i Czarodziejska miłość, czy też meksykańska telenowela Wieczny płomień miłości.

W rodzinie

Podczas II wojny światowej Romów skazano na zagładę - zginęło ich wówczas około 500 tysięcy. Holokaust polskich romów poprzedził Holokaust Żydów

Stanowią społeczność wysoce zróżnicowaną pod względem językowym oraz kulturowym, zajmującą rozmaite nisze w ekonomiczno-społecznej strukturze krajów zamieszkania

Istniejące w wielu europejskich społeczeństwach antycygańskie uprzedzenia sprawiły, iż Romowie stawali się ofiarami represji i krwawych prześladowań. W samym tylko Oświęcimiu zginęło ponad 20 tys. Cyganów ze wszystkich krajów Europy

Przeważająca część uczniów pochodzenia romskiego uczęszcza do szkół publicznych ucząc się w systemie zintegrowanym, razem z uczniami polskimi

Matka i dziecko

Funkcjonują także tzw. klasy romskie (kilkanaście) Funkcjonują także tzw. klasy romskie (kilkanaście). Szczególnym przypadkiem jest Parafialna Podstawowa Szkoła Romska w Suwałkach - jedyna szkoła niepubliczna, która organizuje bezpłatne nauczanie dziecipochodzenia romskiego

Do takich należy niewątpliwie szczególna cześć, jaką tradycyjni Romowie żywią dla swoich przodków, lub liczne zwyczaje związane z zawieraniem małżeństw, jak ich aranżowanie, porwanie panny młodej, okup za nią

Razem

x W wyniku błędnej polityki w państwach postkomunistycznych wiele osób narodowości romskiej żyje poniżej granicy ubóstwa, będąc szczególnie dotkniętych biedą i bezrobociem. Do tego dochodzą liczne przejawy dyskryminacji ze strony władz oraz pozostałych członków społeczeństwa (zob. np. pogrom mławski), często o podłożu rasistowskim, co wywołuje silne poczucie marginalizacji. Wielu Romów wybiera więc niedostępną dawniej możliwość wyjazdu do bogatszych krajów Zachodu w celu odnalezienia własnego miejsca w nowych społeczeństwach

Nawet po II wojnie światowej w wielu krajach prowadzono planową akcję fizycznego niszczenia narodu romskiego (zob. niżej). Od połowy XX wieku w państwach Europy Zachodniej następuje jednak stopniowe równouprawnienie mniejszości romskich. W niektórych z nich (np. we Francji) tradycyjny styl życia i wykonywania zawodu przez tamtejszych Romów jest nawet objęty ochroną prawa.

Ciekawe, że pewne grupy romów uważają żebractwo za kontakt z nieczystym, inne zaś traktują jako pełnoprawną profesję, wykonywaną w większości przez kobiety (np. wśród Kełderaszy). Niezależnie od tego wiele osób zostało zmuszonych do uprawnia tego typu zajęć przez ciężkie warunki ekonomiczno-bytowe, szczególnie w krajach postkomunistycznych, w myśl przysłowia Feder te tut marel buťi, sar te tut marďahas bokh - "Lepiej, abyś cierpiał od pracy, niż od głodu"

Ogół romskiej tradycji określają zasady nazywane zbiorczym mianem romanipen. Dotyczą one w głównej mierze idei rytualnej czystości-nieczystości (mageripen), a także związków społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem relacji rodzinnych, wewnątrz – i międzygrupowych oraz relacji z obcymi (gadziami).

Poza uznawaniem zasad romanipen oraz posłuszeństwem wobec starszych jedną z głównych wartości kultury romskiej są związki rodzinne

Bardzo uroczyście świętuje się więc różnego rodzaju okazje związane z przyjściem na świat nowego członka społeczności, nawiązywaniem związków partnerskich oraz śmiercią.  

W państwach byłego bloku wschodniego Romowie byli jednak zmuszani od porzucenia tradycji koczowniczych, czego przykładem była przeprowadzana stopniowo od 1964 roku w Polsce tzw. akcja produktywizacyjna.

Liczne obostrzenia brutalnie ingerując w tradycyjny styl życia, wyeliminowały niemal doszczętnie zjawisko koczownictwa w krajach Europy Wschodniej oraz wystawiły Romów na negatywne skutki przemian społeczno-ekonomicznych okresu transformacji.

W biedzie…

Żyją w rozproszeniu w całej Europie, w dużej zazwyczaj izolacji od otoczenia. Są podzieleni wewnętrznie i przejawiają tendencje do nomadyzmu, choć wielu prowadzi od dawna osiadły tryb życia

Obecnie wśród Romów następuje rozwój poczucia świadomości narodowej Obecnie wśród Romów następuje rozwój poczucia świadomości narodowej. W wielu krajach powstają liczne organizacje pozarządowe, powołane w celu ochrony praw tej mniejszości oraz reprezentujące jej interesy.   

W 1971 roku pod Londynem odbył się I Światowy Kongres Romów W 1971 roku pod Londynem odbył się I Światowy Kongres Romów. Zaprezentowano tam po raz pierwszy romską flagę oraz hymn, a także zalecono używanie w językach narodowych określenia "Rom" w miejsce słowa "Cygan".

Podczas II Światowego Kongresu Romów w 1978 roku w Genewie powołano do życia Międzynarodową Unię Romów (rom. Romano Internacionalno Jekhetani Union, ang. International Romani Union - IRU). Kolejny Kongres odbył się w 1981 roku w Getyndze, zaś poświęcony był w głównej mierze kwestii romskiego holokaustu. 

W 1990 roku w Jadwisinie pod Warszawą odbył się IV Kongres, na którym m.in. przedstawiony został uniwersalny podręcznik języa romskiego, zaakceptowany przez delegatów. W 1993 roku Międzynarodowa Unia Romów przyjęta została do ONZ w charakterze członka – obserwatora. 

W 2000 roku w Pradze zorganizowano V Kongres, na którym utworzony został Romski Parlament, uchwalono kartę IRU określającą zadania oraz sposób sprawowania władzy, a także deklarację stwierdzającą, iż Romowie są nieterytorialnym narodem i nie roszczą sobie prawa do żadnego terytorium. W 2004 roku w Lanciano we Włoszech odbył się kolejny Kongres, podczas którego na stanowisko prezydenta IRU wybrano polskiego działacza Stanisława Stankiewicza.

Dzieci

Organizacje E:\!!!!PQ\!!!Karolin\Cyganie\1.JPG Centralna Rada Romów. Wydaje m.in. miesięcznik "Rrom po Drom" Stowarzyszenie Romów w Polsce www.stowarzyszenieromow.hg.pl Zamkowa 1, pk. 44, Oświęcim Centrum Kultury Romów w Polsce

Organizacje Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim

Organizacje Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne z siedzibą w Tarnowie Romano Kulturno Center, ul. Żydowska 13, 33-100 Tarnów Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Rynek 21 Stowarzyszenie Społeczności Romskiej "Familia" w Tarnowie

Organizacje Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Cyganów RP "Solidarność" z siedzibą w Kielcach Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów "Roma Union" we Włocławku

Cygański Serwis Internetowy http://www.khamoro.com

Organizacje Stowarzyszenie Kobiet Romskich w Polsce z siedzibą w Krakowie Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „Kałe Jakha” w Krakowie Stowarzyszenie Romów Kraków - Nowa Huta Związek Romów Polskich, Szczecinek

Organizacje Stowarzyszenie Romów w Limanowej Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Romów w RP w Kędzierzynie – Koźlu Związek Romów Polskich w Szczecinku Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce z siedzibą w Łodzi, Małopolskie Stowarzyszenie Romów w Andrychowie Stowarzyszenie „Nowa Roma” z siedzibą w Lublinie

Organizacje Stowarzyszenie Romów w Polsce "Czerchań" w Bytomiu Stowarzyszenie Romów w Stalowej Woli Stowarzyszenie Kultury Romów „Hitano” w Olsztynie

Tytuły prasowe "Rrom po Drom" - miesięcznik Białystok. Wydawca: Rada Romów "Dialog - Pheniben„. Wydawca: Stowarzyszenie Romów w Polsce

Imprezy kulturalne Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich "Romane Dyvesa" w Gorzowie Wielkopolskim Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku Obchody dnia pamięci o zagładzie Romów i Sinti organizowane przy monumencie upamiętniającym likwidację w dniu 2 sierpnia 1944 r. tzw. obozu "rodzinnego" na terenie obozu Birkenau w Oświęcimiu,

Imprezy kulturalne Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów Tarnów-Żabno-Szczurowa, Otwarcie i Zamknięcie Sezonu Cygańskiego w Tarnowie

Tekst & idea Tomasz Wiśniewski Opracowanie graficzne Karolina Horoszko Zdjęcia ze zbiorów Tomasza Wiśniewskiego