Partie i systemy partyjne Rodziny partii cz. 2. Elementy teorii systemów partyjnych.

Komuniści Powstanie partii komunistycznych wiąże się z rozłamem wśród partii socjalistycznych o marksistowskim podłożu ideologicznym dokonanym na pocz. XX w., w dużym stopniu pod wpływem Rewolucji Październikowej; teoria rewolucji opracowana przez W.Lenina zakładała rewolucyjne przejęcie władzy państwowej, dyktaturę proletariatu i stworzenie społeczeństwa bezklasowego; leninizm znalazł swoje odzwierciedlenie w modelu partii, którego cechami charakterystycznymi były: centralizm demokratyczny, traktowanie partii jako składowej międzynarodowego ruchu komunistycznego, partia jako organizacja celowa, narzędzie (polityczne ramię) proletariatu, Niekiedy udało im się wejść do parlamentu (np. do Reichstagu, polskiego Sejmu), a po II wojnie także rządu.

Komuniści Po II wojnie światowej ruch partii komunistycznych tworzyły: partie komunistyczne tzw. bloku wschodniego (państwa realnego socjalizmu), funkcjonujące w warunkach hegemonii partii w systemie partyjnym i ustrojowym, partie komunistyczne działające w warunkach demokracji parlamentarnej, które tworzyły dwie zasadnicze grupy: partie ortodoksji komunistycznej, uznające przywództwo polityczne Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, uznające się za partie antysystemowe (Francuska Partia Komunistyczna – PCF, Portugalska Partia Komunistyczna – PCP, Grecka Partia Komunistyczna – KKE) oraz partie opowiadające się za tzw. eurokomunizmem (Włoska Partia Komunistyczna – PCI, Hiszpańska Partia Komunistyczna – PCE) czyli poszukiwaniem pozarewolucyjnej, parlamentarnej drogi budowania bezklasowego społeczeństwa socjalistycznej, w sposób respektujący narodowe tradycje i interesy każdego z państw, dystansujące się do kierowniczej roli KPZR w ruchu komunistycznym.

Komuniści partie komunistyczne działające w państwach Azji (Chiny, Japonia, Wietnam, Filipiny) i portugalskojęzycznej Afryki (Angola, Mozambik) podjęły działania na rzecz praktycznej realizacji programu rewolucyjnego, często łącząc go z hasłami wyzwolenia z kolonializmu, Partie komunistyczne w 1919r. utworzyły w Moskwie tzw. Komintern czyli Międzynarodówkę, a następnie w jej miejsce Kominform (1947r.)

Komuniści polityka pierestrojki i głasnosti w ZSRR doprowadziła do załamania się i praktycznej likwidacji partii komunistycznych w Europie Środkowo – Wschodniej i powstania na bazie środowisk (elektoratu) tych partii partii socjalistycznych lub socjaldemokratycznych, w państwach demokracji parlamentarnej doprowadziło to do daleko idącej dezintegracji środowisk skupionych wokół partii komunistycznych i przemiany w ich organizacji; pojawiły się następujące trendy: utrzymanie dot. partii komunistycznych na zasadzie reprezentacji absolutnie izolowanych, skrajnych środowisk lewicowych (Fińska Partia Komunistyczna - SKP, Komunistyczna Partia Brytanii – CPB),

Komuniści dot. partie komunistyczne dokonują radykalnej zmiany swojego programu, odchodząc od leninizmu, centralizmu demokratycznego, akceptując demokratyczną rywalizację międzypartyjną i zasady ustrojowe (partie systemowe) – np. Francuska Partia Komunistyczna, włoska Zreformowana Partia Komunistyczna – PRC), dot. partie komunistyczne porzucają swój program i stają się partiami socjaldemokratycznymi (np. niemiecka PDS) lub nawet ekologicznymi jak w Holandii

Partie wyznaniowe W wyniku podziałów wyznaniowych jakie nastąpiły w Europie na skutek Reformacji i Kontrreformacji, społeczności wyznaniowe w II poł. XIX w. wytworzyły ugrupowania będące reprezentacją ich interesów politycznych ale też religijnych; stąd wielu przywódców partyjnych było jednocześnie kapłanami poszczególnych wyznań. Cechą wspólną tych ugrupowań była troska o implementację wartości religijnych w życiu publicznym, a niekiedy walka o poddanie państwa regułom zgodnym z normami religijnymi, a także podjęcie rywalizacji zarówno z ugrupowaniami reprezentującymi inne wyznania jak i ugrupowaniami awyznaniowymi (liberałowie, socjaldemokraci)

Partie wyznaniowe Po II wojnie światowej zarysował się następujący pejzaż ugrupowań wyznaniowych: ugrupowania katolickie (np. irlandzka Fina Gael, niemiecka CSU, dawniej włoska Chrześcijańska Demokracja, obecnie włoska Partia Ludowa – PPI, austriacka ÖVP), ugrupowania protestanckie (np. duńska i szwedzka KD, fińska SKD) oraz nowy typ partii wyznaniowych – partie międzywyznaniowe (niemiecka CDU i holenderska CDA). Patrząc od strony położenia w systemie partyjnym można stwierdzić dwie grupy partii: centro- prawicowe (np. CDU, PPI, CDA, oraz skrajne – skandynawskie partie protestanckie. Pierwszą grupę tworzą partie relewantne (uzyskują ok. 35 – 40% głosów w wyborach parlamentarnych), druga natomiast ugrupowania małe, z reguły nierelewantne (ok. 3 – 9%).

Partie wyznaniowe Znaczna część partii wyznaniowych to partie chadeckie, które znaczną część swego programu czerpią z nauki społecznej Kościoła katolickiego (Leon XIII Rerum novarum – 1891, Graves de communi – 1901, Pius XI Quadragesimo anno – 1931), występując zarówno przeciwko doktrynie liberalnej (idea państwa świeckiego, neutralność światopoglądowa państwa) oraz ruchom lewicowym – socjaldemokracji, komunizmowi (walka klas, rewolucja jako metoda rozwiązywania problemów społecznych, dyktatura proletariatu).

Partie wyznaniowe Partie chadeckie uznają społeczeństwo za twór naturalny, w którym wszystkie grupy społeczne tworzą naturalny, organiczny związek, którego zasadniczym mechanizmem jest solidaryzm społeczny. Zgodnie z nim państwo nie może przejąć całkowitej troski o obywatela, lecz opierając się na instytucjach społeczeństwa obywatelskiego, powinno działać na zasadzie pomocniczości. Z zasadą tą współgrają idee decentralizacji władzy i autonomii regionalnej. Partie chadeckie (podobnie jak liberałowie) opowiadają się za szerokim katalogiem praw i wolności jednostki oraz (podobnie jak konserwatyści) kierują swój apel do całego elektoratu (często używane określenie partie ludowe).

Partie wyznaniowe Partie chadeckie (inaczej niż liberałowie) opowiadają się za ostrożnym udziałem państwa w gospodarce, szczególnie przez mechanizmy regulacyjne, ograniczające dysproporcje społeczne, i sprawiające, że zysk nie jest jedynym miernikiem efektywności gospodarczej (idea społecznej gospodarki rynkowej). Przeciwni idei państwa opiekuńczego opowiadają się za ograniczonym interwencjonizmem państwowym. Współcześnie chadecja opowiada się za przyjaznym rozdziałem Kościoła od państwa, jest przeciwna ruchom totalitarnym i autorytarnym

Partie wyznaniowe Obok partii chadeckich funkcjonują ugrupowania o charakterze fundamentalistycznym, opowiadające się za organizacją państwa wedle zasad danego wyznania (np. niewielkie ugrupowania protestanckie w Skandynawii i Holandii) W Europie działają także partie islamskie – rządząca w Turcji Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (ARP) oraz Demokratyczna Liga Kosowa. Reprezentują one umiarkowany nurt islamu politycznego, opowiadając się za współpracą instytucji państwa z islamem. W działalności publicznej partia opowiada się za poszanowaniem przez państwo zasad i wartości islamu. Wpływ europejskiego islamu na systemy partyjne.

Partie wyznaniowe Pojawienie się Partii na rzecz Islamskiej Holandii (The Partij Voor Moslim Nederland) z następującymi postulatami: Penalizacji aktów niszczenia i bezczeszczenia świętych tekstów religijnych, Penalizacja bluźnierstwa Polityka braku tolerancji dla narkotyków Respekt dla równości kobiet i mężczyzn wobec prawa, Przyjęcie Turcji do UE, Wycofanie wojsk holenderskich z Afganiatanu, wstrzymanie pomocy dla Izraela W Holandii zamieszkuje ok. 800 000 muzułmanów, posiadają swoich przedstawicieli we władzach Amsterdamu, Rotterdamu, Hagi. Zróznicowanie opinii o partiach wyznaniowych G.Westerwelle w czasie wizyty w Tunezji w 2012r. stwierdził, że islamskie partie demokratyczne są tak samo naturalne jak partie chrześcijańsko demokratcyzne w Europie, a pogląd że te partie są nie do pogodzenia z ustrojem demokratycznym jest błędne.

Systemy partyjne - G.Sartori „przynajmniej dwie współzawodniczące partie” (interesujący pogląd w świetle opinii na temat pojęcia partii w systemach monopartii) M.Duverger „formy i warunki koegzystencji partii istniejących w danym państwie” Elementy statyczne: podmioty (elementy systemu partyjnego) – działające samodzielnie lub pozostające w związku z innymi podmiotami nie posiadającymi oficjalnie podmiotowości politycznej lub prawnej (np. sponsor). Formalnie elementami systemu partyjnego są partie polityczne (koalicje partii), lecz analizując ich zachowanie w systemie partyjnym, wewnętrzny mechanizm decyzyjny, sposób porozumiewania się z innymi uczestnikami systemu partyjnego obserwator musi uwzględniać relacje danej partii z jej „partnerami”. Odrębnym zagadnieniem jest zjawisko partii mocno zfrakcjonalizowanej, w której zachowania poszczególnych frakcji imitują zachowania samodzielnych partii w systemie partyjnym.

Systemy partyjne Pozostaje wątpliwość czy pojęcie systemu partyjnego obejmuje wyłącznie partie legalnie działające, a pośród nich wyłącznie partie prosystemowe? Elementami nadającymi systemowi partyjnemu dynamikę są „mechanizmy współdziałania lub rywalizacji”, „formy i warunki współpracy lub rywalizacji” czy też „normy, na podstawie których partie działają”, „różnego rodzaju relacje między nimi” oraz „funkcje pełnione w stosunku do otoczenia”, Mechanizmy te stanowią element zarówno regulacji normatywnych (prawnych), wyznaczających niektóre relacje między partiami, jak i obowiązujących norm politycznych, ulegających wykształceniu w każdym z państw, w których funkcjonuje dany system partyjny. Normy te strukturyzują system partyjny, ale określają także sposób wykonywania przez partie swoich funkcji.

Systemy partyjne Dyskusyjne jest, czy jedynym wyznacznikiem relacji między partiami jest rywalizacja. Prowadzi to do dyskusji na temat kryterium wyodrębnienia systemów partyjnych działających na zasadzie konkurencyjności oraz niedopuszczających konkurencji. Czy mechanizm braku konkurencyjności jest wyłącznie cechą systemów totalitarnych czy może zaistnieć w systemach demokratycznych (delegalizacja, wykluczenie wyborcze, wykluczenie rządowe). Czy ustroje demokratyczne dopuszczają do sytuacji braku konkurencyjności międzypartyjnej?

Systemy partyjne Kryteria klasyfikacji systemów partyjnych kryterium ilościowe – liczba partii funkcjonujących w danym w systemie partyjnym: system jednopartyjny (polemika między G.Sartorim a J.LaPalombarą i M.Weinerem, system dwupartyjny system wielopartyjny b) kryteria jakościowe – odpowiadają na pytanie o relacje między partiami, próbują je scharakteryzować.

Systemy partyjne Kryterium jakościowe: według J.La Palombara, M.Weiner - systemy oparte na konkurencyjności oraz systemy wykluczające konkurencyjność - systemy hegemoniczne i systemy zmienne, systemy zideologizowane i systemy pragmatyczne według G. Smitha - systemy równowagi, systemy nierównowagi, systemy rozproszenia

Systemy partyjne Ujęcie G.Sartoriego, bazujące na kryterium jakościowym, lecz skorygowane ujęciem ilościowym: system jednej partii, system partii hegemonicznej, system partii predominującej, System dwupartyjny, system ograniczonego pluralizmu, system ekstremalnego pluralizmu, system zatomizowanego pluralizmu.