Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (1) Postulat: istnieją indywidualne różnice w optymalnym poziomie stymulacji, osiągnięcie tego poziomu jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne i konstytucjonalne Cecha wyrażająca tendencję do poszukiwania/unikania stymulacji – poszukiwanie doznań (sensation seeking) Źródłem stymulacji jest nie tyle wartość fizyczna bodźców, ale ich znaczenie uwarunkowane indywidualnym doświadczeniem „Poszukiwanie doznań to cecha zdefiniowana przez poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń” (Zuckerman, 1994)

Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (2) Cztery czynniki wchodzące w skład poszukiwania pobudzenia Poszukiwanie grozy i przygód Poszukiwanie przeżyć Rozhamowanie Podatność na nudę Biologiczne podstawy poszukiwania doznań Poszukiwacze doznań – typowy chronicznie niski poziom aktywacji pewnych ośrodków nerwowych Osoby unikające doznań – chronicznie podwyższony poziom aktywacji pewnych ośrodków nerwowych Rozhamowanie koreluje ujemnie z poziomem oksydazy monoaminowej, amplituda potencjałów wywołanych, także z aktywnością niektórych hormonów płciowych Współczynnik odziedziczalności – od 0,2 do 0,6 Odwołanie do optymalnego poziom aktywności układów katecholaminowych (CSA)

Teoria poszukiwania doznań Marvina Zuckermana (3) Uwagi krytyczne Badania nie wykazały fizjologicznej czy też biochemicznej specyficzności poszczególnych składników poszukiwania pobudzenia Te same korelaty biologiczne są typowe dla poszukiwania doznań, ale także dla innych cech Koncepcja aktywności układów katecholaminowych funkcjonujących jako całość jest empirycznie nieuzasadniona Nieuwzględnienie roli środowiska, zwłaszcza kontekstu społecznego, w wyjaśnianiu genezy tego wymiaru, szczególnie jego specyficznych składników

Regulacyjna Teoria Temperamentu (1) RTT opiera się na przekonaniu, że cechy temperamentu odnoszą się przede wszystkim do formalnych cech zachowania, w odróżnieniu od treści tego zachowania Pierwotna forma RTT Formalna charakterystyka zachowania sprowadza się do dwóch aspektów: energetycznego i czasowego Aspekt energetyczny reaktywność – determinuje charakterystyczną dla danej jednostki wielkość (intensywność) reakcji Aktywność – przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości symulacyjnej Aspekt czasowy – m.in. ruchliwość zachowania, rozumiana jako zdolność szybkiej zmiany zachowania adekwatnie do zmian w otoczeniu

Regulacyjna Teoria Temperamentu (2) Druga faza rozwoju RTT - sześć zasadniczych cech temperamentu Żwawość Perseweratywność Wrażliwość sensoryczna Reaktywność emocjonalna Wytrzymałość Aktywność Badania nad dziedziczeniem wyodrębnionych cech temperamenty – ok. 40% wariancji wyjaśniane jest przez czynnik genetyczny W ramach RTT nie postuluje się żadnych specyficznych dla poszczególnych cech mechanizmów neurofizjologicznych czy też biochemicznych, ale wskazuje się, że cechy temperamentu uwarunkowane są specyficzną dla jednostki konfiguracją systemów nerwowych i hormonalnych

Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu zgodnie z teorią RTT Gdy jednostka ma możliwość regulacji wartości stymulacyjnej własnych działań i sytuacji poprzez wybór stylu działania odpowiadającego jej poziomowi reaktywności, nie ma różnic w poziomie efektywności wykonywanych czynności między jednostkami o dużej i małej reaktywności W sytuacji o bardzo dużej wartości stymulacyjnej, jednostki wysoko reaktywne mają obniżoną efektywność (o ile nie mogą obniżyć stymulacji) W sytuacji o bardzo małej wartości stymulacyjnej, jednostki nisko reaktywne mają obniżoną efektywność (o ile nie mogą stymulacji podwyższyć) Kiedy istnieje możliwość wyboru sytuacji i form zachowania o określonej wartości stymulacyjnej, osoby nisko i wysoko reaktywne wybierają inne sytuacje i zachowania W wyjątkowych sytuacjach różnice w poziomie efektywności mogą się nie ujawnić, ale występują one w zakresie podniesionych kosztów psychologicznych lub psychicznych

Związek temperamentu ze stresem Cechy temperamentu maja charakter specyficzny, bo są obecne, zanim jeszcze pojawi się stresor czy wywołany min stan stresu Cechy temperamentu mają status moderatorów w odniesieniu do stresorów i do konsekwencji stresu Wysoki poziom aktywacji  obniża się tolerancja na wydarzenia o znacznej intensywności (wzmacnianie bodźców) Niski poziom aktywacji  obniża się tolerancja na wydarzenia o niskiej intensywności (tłumienie bodźców) Pojęcie temperamentalnego czynnika ryzyka