Autyzm To co najważniejsze! Autyzm a zaburzenia pokrewne Podstawowe pojęcia i definicje Specyfika zachowań autystycznych Autyzm a zaburzenia pokrewne Literatura Metody i formy pracy edukacyjno - terapeutycznej 1

Autyzm wczesnodziecięcy Autyzm wczesnodziecięcy to zaburzenie rozwoju emocjonalnego i społecznego o przyczynach do końca nie poznanych. Najczęściej ujawnia się po okresie wstępnego, zasadniczo prawidłowego rozwoju niemowlęcia. Nie jest chorobą jednolitą – ma bardzo zróżnicowany obraz i przebieg. Cechą najbardziej charakterystyczną autyzmu jest fakt, iż dziecko staje się niezdolne do naturalnego udziału w życiu rodziny, do spontanicznych emocjonalnych kontaktów (wzrokowych, dotykowych, werbalnych), nie może ogarnąć otaczającego je świata i nie potrafi nawiązać kontaktu z rówieśnikami oraz dorosłymi. W autyzmie symptomatyczna jest nadwrażliwość lub słaba wrażliwość na bodźce dotykowe, zapachowe, dźwiękowe; na światło i obrazy. Najprawdopodobniej mikrouszkodzenia mózgu powodują, że dziecko nie potrafi prawidłowo odbierać i interpretować napływających zewsząd sygnałów. Mnogość tych bodźców rodzi chaos. Dziecko radzi sobie w tej sytuacji ucieczką w izolację – przestaje odbierać sygnały i reagować.

Aby się chronić tworzy swój odizolowany, własny, odrębny – autystyczny świat  Efektem tej ucieczki są tzw. dziwne zachowania wyrażające się długotrwałymi stanami bezczynności, pobudzenia na przemian z apatią, atakami agresji, krzykami, kręceniem się w kółko, trzepotaniem rękami, powtarzaniem określonych fraz. Zachowania te nie są zrozumiałe dla społeczeństwa, ponieważ na twarzach autystycznych dzieci brak śladów upośledzenia – stąd odbierane są jako skutek złego zachowania, bądź frustracji rodziców.  Nie istnieje lekarstwo na autyzm. Jak na razie jedyną formą pomocy dziecku jest indywidualizowana, dostosowana do każdego dziecka i prowadzona z udziałem rodziców terapia. Wymaga ona ciągłego kontaktu z wyspecjalizowanymi ośrodkami i przeszkoloną kadrą. Jednak w zakresie tym występują ciągle zaniedbania. Wciąż mało jest w Polsce ośrodków wczesnej diagnozy i terapii. Przeważnie dzieci autystyczne nie są nauczane lub są nauczane źle, bo brakuje specjalistów. Dzieje się tak, mimo, że każdy człowiek ma konstytucyjnie zagwarantowane prawo do nauki.

Trudne zachowania dzieci i młodzieży z autyzmem Jednym z aspektów terapii osób z autyzmem jest modyfikacja zachowań, określanych jako trudne. „Trudny” wg słownika Języka Polskiego oznacza tyle, co „wymagający, nastręczający wiele trudu, nie dający się szybko osiągnąć, przyswoić, wykonać, mozolny, żmudny”. Zachowanie trudne jest zatem tym rodzajem zachowania, które jest dla nas w jakiś sposób przykre czy uciążliwe, ale również i takie, które uniemożliwia dziecku naukę, czy też utrudnia kontakt z otoczeniem lub stanowi zagrożenie dla jego zdrowia lub życia. Należy zdawać sobie sprawę z faktu, iż ten wycinek rzeczywistości, jeśli nie zostanie objęty prawidłowym oddziaływaniem, może zniweczyć wszelkie wysiłki, jakie są wkładane w terapię osoby z autyzmem. Praca nad modyfikacją trudnych zachowań nie opiera się na wdrażaniu gotowych schematów. Chcąc być skutecznym należy poddawać ciągłej weryfikacji swoją wiedzę i ciągle być czujnym oraz poszukującym. „ Tam, gdzie wola, tam i sposób”- to stare, angielskie przysłowie powinno towarzyszyć naszym zmaganiom z tym niełatwym, lecz na pewno inspirującym tematem.

Jakie czynniki zatem sprawiają, że nietypowe zachowanie trudne sprawia problem? Zaskoczenie. Często pojawia się nieoczekiwanie Niemoc. Jego siła może przewyższyć nasze możliwości i umiejętności Irracjonalność. Zachowanie takie może zostać „aktywowane” przez niezauważalny bodziec Niewiedza. Dysponujemy zbyt skromną wiedzą na temat praw rządzących zachowaniami Lęk. Uczucie to towarzyszy nam często już przy pierwszych symptomach, zapowiadających pojawienie się trudnego zachowania Cykliczność. Zachowania takie mają tendencję do powtarzania się Zagubienie. Oczekiwania środowisk, takich jak dom, szkoła, społeczeństwo nie zawsze są zgodne Niekonsekwencja. Odchodzimy świadomie lub nieświadomie od przyjętych ustaleń Przyzwyczajenie. Wraz z upływem czasu przestajemy dostrzegać zachowania, które w obiektywny sposób odbiegają od normy

Zapamiętaj! Pracując nad trudnymi zachowaniami nie zadowalaj się doraźnymi rozwiązaniami. Traktuj je jako etap pośredni do wypracowania „rozwiązania przyszłościowego”. Na krótką metę można rezygnować ze stawiania wymagań, unikania sytuacji wyzwalających trudne zachowania, zezwalanie na praktykowanie tylko przyjemnych dla danej osoby aktywności itp. ale co dalej? Jeśli unikanie może nieść na przyszłość konsekwencje w postaci izolowania danej osoby, bo np. nie lubi fryzjera, autobusu, jakiegoś dźwięku itd., powinniśmy poszukać rozwiązań, które pozwolą na przepracowanie tych sytuacji. Lista istniejących przyczyn zaburzeń zachowania jest niewyczerpana.

Dziecko autystyczne w szkole… Dziecko trafia do małej grupy dzieci z różną niepełnosprawnością , Zajęcia prowadzi specjalista Zadaniem wychowawców oraz innych specjalistów jest obserwacja dziecka, która trwa od 1-3 m-cy, Kolejne zadanie Zespołu specjalistów to przeprowadzenie diagnozy- profilem psychoedukacyjnym PEP-R czy AAPEP dzięki któremu mamy gotowe zalecenia do dalszej pracy z dzieckiem, Dalej Zespół Terapeutyczny przechodzi do opracowania I PET-u oraz programu zajęć rewalidacyjnych

Autyzm a zaburzenia pokrewne Omawiając złożone i trudne zagadnienie jakim jest autyzm trzeba zaznaczyć, że nie istnieją symptomy charakterystyczne tylko dla autyzmu. Wśród osób dotkniętych zaburzeniami w komunikowaniu się wymienia się najczęściej: Zaburzenia autystyczne Upośledzenie umysłowe Zespół Retta Zespół Aspergera 8

Specyfika zachowań autystycznych Wstępem do omówienia zachowań autystycznych są następujące założenia: Charakterystycznym dla autyzmu jest wielość zachowań autystycznych i ogromne ich różnice (niejednokrotnie w opozycji jedno do drugiego) – np. jedne dzieci mówią dużo, drugie mało lub wcale, jedne są nieczułe na pieszczoty, inne je uwielbiają, jedne są agresywne, z autostymulacjami, u innych tego nie ma. Podobna lista przykładowych zachowań jest w zasadzie nieskończona. U autystów istnieją ogromne różnice pomiędzy poziomem poszczególnych zdolności (nawet u tego samego dziecka). Są to tzw. „zdolności parcjalne” lub „wysepki inteligencji”. Każdy autysta posiada swoją własną osobowość i charakter Charakterystyczne grupy cech zachowań autystycznych Czynności powtarzające się i niechęć do zmian Zaburzony rozwój społeczny Niezwyczajny rozwój mowy Inne zachowania Zachowania niepożądane 9

Niezwyczajny rozwój mowy Dzieciom autystycznym sprawia trudność łączenie fizycznej postaci znaku (element znaczący) i pojęcia znaku (element znaczony) w jedną całość – co stanowi podstawę mowy w ujęciu komunikacji. Jeżeli pojawia się mowa, jest ona inna – sztuczna, bezosobowa. Często towarzyszą jej echolalie. Echolalia – powtarzanie słów lub zdań w miejsce rozmowy (natychmiastowa, odroczona) Monotematyczność – nieprzerwane mówienie na jeden temat Perseweracja słowna – powracanie do tego samego tematu w tym samym schemacie Pozorna głuchota – brak odpowiedzi na bodźce słuchowe Nadwrażliwość lub niedowrażliwość słuchowa Trudności w wyrażaniu potrzeb (zamiast słów pokazywanie palcem lub gestykulacja) Wskazuje potrzeby poprzez używanie ręki drugiej osoby (dorosłego) 10

Zaburzony rozwój społeczny Zaburzone zachowania społeczne są cechą najbardziej rzucającą się w oczy. Wywodzą się one z faktu, iż dla autysty zróżnicowany i skomplikowany język społeczny (pełen ekspresji, postaw i gestów) jest praktycznie niemożliwy do nauczenia się. Efektem tego jest zamknięcie się w sobie (jeden z podstawowych symptomów autyzmu). Trudności w kontaktach z innymi dziećmi, obojętność, brak pracy i zabawy w grupie, włącza się tylko wtedy, gdy osoba dorosła nalega i pomaga mu Niechęć do przytulania, oporowanie w kontaktach bezpośrednich Niekiedy – odwrotnie – nadmierna bliskość Chęć pozostawania w samotności, trzymanie się na uboczu Brak lub ograniczony kontakt wzrokowy Niekiedy – odwrotnie – uporczywy i wymuszany przez dziecko kontakt wzrokowy 11

Zachowania niepożądane Niezrozumiały świat, pełen zmian, lęki i fobie narastające z czasem prowadzą do pojawienia się zachowań udziwnionych, niejednokrotnie niebezpiecznych dla siebie lub innych. Są one elementem ucieczki z chaosu w „swój świat”, ku temu co znane i bezpieczne. Nadmierna lub skrajnie ograniczona ruchliwość fizyczna Uciążliwe stereotypie ruchowe Śmiech lub chichot w nieodpowiednich sytuacjach Napady złego nastroju – skrajna rozpacz bez wyraźnego powodu, płacz Agresja czynna lub słowna Autoagresja 12

Czynności powtarzające się i niechęć do zmian Osoba autystyczna ma olbrzymie pragnienie stałości i stabilizacji. Czuje się najlepiej w otoczeniu, które jest niezmienne lub zmienia się niewiele. Jest to efekt braku generalizacji. Dziecko autystyczne przyswaja detale, ale nie rozpoznaje całości. Stąd też uwielbia czynności powtarzające się, co prowadzi często do przywiązania do przeróżnych schematów. Ciągła, dziwaczna i schematyczna zabawa Kręcenie przedmiotami, wirowanie wokół własnej osi (przy braku zawrotów głowy) Niewłaściwe przywiązanie do przedmiotów Dążenie do monotonii, wpadanie w rutynę Niechęć do jakichkolwiek zmian 13

Inne zachowania autystyczne Omawiając zagadnienie zachowań autystycznych trzeba pamiętać, że autyści nie wykazują swoich anormalnych zachowań w sposób wyrazisty. Poza tym są one tak różnorodne, że niemożliwe jest wyczerpanie tematu. Warto zwrócić uwagę jeszcze na następujące zachowania: Niepodatność na zwykłe metody nauczania –jest to spowodowane brakiem interakcji (tzw. jednostronna komunikacja). Dokonywanie nieistotnych wyborów (nie potrafi wybrać tego, co jest istotnie ważne). Brak prawdziwego strachu przed niebezpieczeństwem Wyraźna niewrażliwość na ból Nierównomierny rozwój podstawowych i subtelnych zdolności ruchowych (np.. nie potrafi kopnąć piłki, a buduje budowle z klocków. Potrafi wykonać dobrze i szybko jakieś czynności, ale robi to schematycznie). 14

Warunki decydujące o skuteczności systemu nauczania dziecka z autyzmem współpraca rodziców dziecka z pedagogami, wspieranie aktywności dziecka w podczas zajęć dydaktyczno- terapeutycznych przez pedagoga specjalnego, mało liczne klasy, odpowiednie pomieszczenie w szkole będące azylem dla dziecka autystycznego, odpowiednie porcje zajęć dotyczących różnych sfer: intelektualnej ruchowej, społecznej, depresyjno- emocjonalnej, prezentowanie materiału edukacyjnego w odpowiedniej formie i na odpowiednim poziomie, wykorzystywanie w procesie dydaktyczno-wychowawczym mocnych stron dziecka, stosowanie alternatywnych metod porozumiewania się, strukturalizacja zajęć w czasie i przestrzeni.    

Zapamiętaj! Żadne zachowanie nie dzieje się bez przyczyny. Każde zachowanie ma na celu uzyskanie pewnych konsekwencji

Dziękuję za uwagę Opracowanie mgr Katarzyna Tyza -Sikała