Święta Lipka (Heiligelinde) Duchowe źródła Europy Święta Lipka (Heiligelinde)

Wprowadzenie Europa potrzebuje duchowej tożsamości. Europa nie potrzebuje jednak żadnej nowej duchowej tożsamości. Europa potrzebuje przypomnienia i powrotu do Tego, który stanowił i stanowi o jej tożsamości, a bez którego stałaby się ona jedynie pustą nazwą geograficzną. Szczególny wpływ na historie Europy i jej duchowe dziedzictwo wywierali miedzy innymi święci, sztuka, architektura, uniwersytety, a także inne religie (judaizm, islam). To dziedzictwo charakteryzuje sie także dialogiem ekumenicznym i ruchem pielgrzymkowym. Historia naszego kontynentu sięga dwu tysięcy lat. Duchowe źródła Europy stanowią trwały fundament i od nich zależy nasza tożsamość kulturowa. Dlatego pamiętając o historii, łatwiej mówić o tym co wspólne sięgając do korzeni. Dużą role jednoczenia odgrywał Kościół. Łączył poprzez wspólna religie, język, wspólne zachowania i wspólne źródła wiedzy religijnej. Szczególna role odgrywają tu czasy średniowiecza, scalając kultury poszczególnych narodów. Na złożoność tych europejskich korzeni, ma wpływ przenikanie sie średniowiecznych kultur, języków i tradycji. Całe bogactwo kultury Europy, to także wpływ architektury. Ileż na tym kontynencie jest przepięknych katedr, budowli świadczących o świetności dawnych czasów. Jest to jednocześnie wspaniały pomnik chrześcijaństwa, które poprzez styl architektury i sztuki, w sposób sobie właściwy podkreśla jeden fundament, na którym budowano. Dziś trudno wyobrazić sobie pejzaż Europy pozbawiony katedralnych wież, tak jak trudno zrozumieć istotę europejskiej kultury bez chrześcijaństwa. To właśnie w tych budowlach, całe społeczności skupiały to, co było szczytem ich możliwości. To tu właśnie znajdziemy duchowe źródła Europy. W czasie wakacyjnych wędrówek odwiedziłem Sanktuarium Maryjne w Świętej Lipce.

Częstochowa Północy Święta Lipka - ta niewielka miejscowość znana już od XV wieku jako miejsce licznych pielgrzymek, położona jest w pobliżu Kętrzyna nad jeziorem Dejnowa. Co roku, ponad 100tys. turystów przyjeżdżających na Mazury, odwiedza znajdujące się tu Sanktuarium Maryjne. Z powodu licznych grup pielgrzymów, Święta Lipka często nazywana jest "Częstochową Północy". Podróżując z kierunku Reszla do Świętej Lipki możemy podziwiać barokowe kapliczki drogi różańcowej, ustawione na trasie liczącej około 6 km długości. Kościół znajduje się w miejscu poprzednio istniejących dwóch kolejnych kaplic - pierwszej z ok.1400r. i drugiej wybudowanej w.1619r. z inicjatywy sekretarza królewskiego Stefana Sadorskiego. W skład kompleksu klasztornego wchodzi bazylika, krużganki i dom zakonny ojców jezuitów. Na-kościelny dziedziniec wchodzi się przez barokową bramę z pierwszej połowy XVIII wieku. W-bazylice możemy podziwiać barokowe organy z ruchomymi figurkami, wykonane w 1721r. Na-ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Świętolipskiej. Święta Lipka - to sławne sanktuarium Maryjne już od średniowiecza przyciągające rzesze pielgrzymów nie tylko z Warmii i Prus, ale także z najdalszych zakątków Polski. Święta Lipka - to także obiekt zabytkowy niezwykłej wartości, zaliczany do najwspanialszych okazów późnego baroku w Polsce. Zespół architektoniczny złożony z kościoła, krużganku i klasztoru, posiada zachowaną w idealnym stanie bogatą i różnorodną dekorację. Składają się na nią rzeźby, freski, obrazy na płótnie, wyroby złotnicze oraz rzadko spotykane w takiej obfitości dzieła artystycznego kowalstwa.

Święta Lipka Sanktuarium Maryjne

Ołtarz główny oraz Obraz Matki Boskiej koronowany w 1968 roku przez prymasa Polski

Prospekt organowy. Organy zbudował nadworny organmistrz króla pruskiego Jan Jozue Mosengel. Prospekt organowy wypełnia całą ścianę zachodnią. Całość przedstawia scenę zwiastowania i orkiestrę anielską.

Nawa Główna oraz ołtarz główny ufundowany prze biskupa Teodora Potockiego. Twórcą ołtarza był K. Peucker. Ołtarz ma wysokość 19 m, posiada trzy kondygnacje i ażurową glorię w zwieńczeniu widoczny emblemat zakonu jezuitów IHS.

Obraz Matki Boskiej w ołtarzu Głównym Obraz Matki Boskiej w ołtarzu Głównym. Slajd poniżej przedstawia wnętrze kopuły krużganku kaplicy „Osiem Błogosławieństw”. Podzielone jest na osiem części każda z nic ilustruje jedno z błogosławieństw.

Fasada Bazyliki. W środkowej części widoczny jest motyw lipy z figurą Matki Boskiej. Na wieżach dwie z czterech tarcz zegara (średnica każdej trzy metry).

Historia Święta Lipka to prastare ognisko kultu Maryi na ziemiach mazursko-warmińskich. Ta mała wioska położona jest w lesistej okolicy pomiędzy dwoma jeziorami. Dlaczego wzniesiono tak piękną świątynię, godną największych stolic świata właśnie tutaj, wśród bagien i lasów, na zupełnym odludziu? Fakt ten tłumaczy legenda przekazywana ustnie przez protestanckich mieszkańców Prus, a spisana w 1626r. przez pierwszego historyka Świętej Lipki, Michała Ciaritiusa. Początki sanktuarium maryjnego sięgają XIV w., kiedy to w zamku krzyżackim w Kętrzynie oczekującemu na śmierć skazańcowi objawiła się Matka Boska i poprosiła o wyrzeźbienie jej postaci z Dzieciątkiem. Mając w oczach obraz Pięknej Pani, w oczekiwaniu na egzekucję, skazany w ciągu nocy wyrzeźbił w kawałku drewna Jej figurkę. Rankiem znaleziono przy skazańcu rzeźbę. Była tak piękna, że zdumieni doszli do wniosku, iż jest to znak bożego ułaskawienia i zwrócili skazanemu wolność. Dziękując Matce Boskiej za uratowanie życia ucieszony człowiek szedł w kierunku Reszla szukając po drodze dorodnej lipy, na której mógłby postawić rzeźbę, jak poleciła mu Piękna Pani w widzeniu. Właśnie tutaj, gdzie stoi obecna bazylika, napotkał wspaniałą lipę. W krótkim czasie miejsce to zasłynęło cudami i uzdrowieniami. Zdziwieni pasterze patrzyli, jak przechodzące obok lipy owieczki klękały, niewidomi odzyskiwali wzrok. Zaczęły przychodzić pielgrzymki wiernych. Proboszcz z Kętrzyna w uroczystej procesji kilkakrotnie przenosił cudowną figurkę do kościoła w mieście. Rzeźba znikała stamtąd i ponownie pojawiała się na drzewie, gdzie ją ustawił ocalony skazaniec. Postanowiono zbudować właśnie tutaj kaplicę. Miała ona wymiary 8x12m. Lipa wystawała przez otwór w dachu. Pierwsze pisane dokumenty pozwalały stwierdzić, że w XV w. Święta Lipka była już słynnym miejscem pielgrzymkowym. Około 1519r. pieszo i boso, przybył do Świętej Lipki wielki mistrz krzyżacki, późniejszy książę Albrecht Hohenzollern.

Historia Z chwilą sekularyzacji Prus (1525r.) praktyki katolickie zostały zabronione, a tym samym pielgrzymki zakazane. Podburzeni przez starostę protestanci z Kętrzyna zniszczyli około 1525r. kaplicę, figurkę wrzucili do jeziora Wirowego. Ścięli lipę a na jej miejscu ustawili szubienicę. Ludność przychodziła potajemnie nocami i zapalała świeczki na miejscu kaplicy. W tym okresie zdarzały się również ocalenia i cudowne ozdrowienia. Sytuacja taka trwała prawie przez 100lat. Po blisko stu latach książę pruski Joachim Frederyk przywrócił wolność wyznania katolikom, a jego syn Jan Zygmunt podjął starania o przywrócenie dawnego znaczenia Świętej Lipki. W 1619 roku Stefan Sadorski sekretarz króla Zygmunta III Wazy odkupił od właściciela Ottona von der Groben całą posiadłość. Stefan Sadorski w trosce o bezpieczeństwo Świętej Lipki oddał ją pod opiekę królowi polskiemu. Można było spokojnie rozpocząć odbudowę kaplicy. Konsekracji nowej kaplicy dokonał w 1619 roku biskup Szymon Rudnicki, a w 1631 roku kaplicę przekazano jezuitom. Rozpoczął się wspaniały okres rozkwitu. Pielgrzymi napływali nie tylko z Prus i Warmii, ale również z Mazowsza, Podlasia , Litwy i Polski. Z tego okresu pochodzi bardzo wiele opisów cudów i niezwykłych łask, jakich doznawali pielgrzymi. Kult Maryi w Świętej Lipce stawał się coraz większy, toteż kapituła warmińska nakazała jezuitom zbudowanie nowej większej świątyni. Budowę nowego kościoła rozpoczęto w 1686 roku a w 1693 roku biskup Jan Zbąski dokonał konsekracji ołtarza. W latach 1694-1708 wokół kościoła zbudowano krużganki z kaplicami w narożnikach i klasztor. Podczas wojen napoleońskich na świętą Lipkę nałożono kontrybucję. Z powodu zamknięcia granicy ustały pielgrzymki z Polski i Litwy. Dopiero po roku 1815 powróciły one z dawną intensywnością. W czasie drugiej wojny światowej kościół szczęśliwie uniknął większych zniszczeń. W roku 1968 prymas Stefan Wyszyński w obecności kardynała Karola Wojtyły i biskupa warmińskiego Józefa Drzazgi dokonał koronacji obrazu Matki Boskiej w Świętej Lipce. W roku 1983 papież Jan Paweł II nadał kościołowi w Świętej Lipce tytuł bazyliki mniejszej.

Bazylika Świętolipska Budowę kościoła realizował Jerzy Ertli z Wilna. Przed rozpoczęciem budowy trzeba było ustabilizować grunt, przez wbicie weń 10 000 pali z drewna olchowego, ponieważ plac budowy wchodził na bagnisty teren między jeziorem Wirowym i Dejnowa. Kościół ma formę trójnawowej bazyliki z dwuprzęsłowym prezbiterium, czteroprzęsłowym korpusem nawy głównej i emporami nad nawami bocznymi. Kościół jest otoczony przez czworoboczny krużganek odpustowy, z kaplicami narożnymi. Na fasadzie kościoła, przednich kaplic oraz frontowym ramieniu krużganka ustawiono rzeźby dłuta rzeźbiarza Krzysztofa Perwangera. Wnętrze kościoła jest bogato dekorowane, m.in. malowidłami na sklepieniu z lat 1722-1727, autorstwa Macieja Jana Meyera. Sklepienie prezbiterium i nawy głównej (poczynając od prezbiterium) ozdobione jest ilustracjami do zawołań litanii loretańskiej – od Królowej Aniołów do Królowej Wyznawców. Ci ostatni są umieszczeni na sklepieniu ostatniego przęsła nawy głównej (przy chórze), a wśród nich (nad południowym oknem nawy głównej) Jadwiga Śląska, Zygmunt III Waza i św. Kazimierz. Ten sam malarz wykonał część malowideł na sklepieniach krużganka. Pozostałe wyposażenie kościoła to m.in. ołtarz główny z 1712-1714, dzieło Krzysztofa Peuckera. W ołtarzu głównym honorowe miejsce zajmuje obraz Matki Bożej namalowany w 1640 r. przez Bartłomieja Pensa. Obraz osłonięty jest srebrną sukienką wykonaną (1720) przez złotnika z Królewca Samuela Grew. Dziełem tego samego złotnika jest wykute ze srebra zdobienie tabernakulum. Środkowy obraz w ołtarzu głównym Nawiedzenia NMP i górny Wniebowzięcia NMP malowane są przez Piotra Kolberga. Na pozostałych 8 ołtarzach obrazy malowane są przez kilku autorów, w tym Marcina Altomonte. Za najlepszy jego obraz Świętej Lipce uważa się Obraz Matki Bożej Bolesnej. Organy z 1719-1721 wykonane zostały przez Jana Josua Mosengla z Królewca. Organy posiadają 40 głosów i ruchome figurki, a prospekt organowy wykonał snycerz z Reszla – Krzysztof Peucker. W kościele na pniu drzewa lipowego ustawionym w 1728 r. umieszczona jest rzeźba Matki Boskiej w sukience srebrnej z 1652. Święta Lipka posiada bogaty skarbiec.

Bibliografia Święta Lipka Sanktuarium Maryjne. Alicja Woronowicz Duchowe Dziedzictwo Europy. Ks. Dr Tomasz Trębacz Etniczne i Duchowe Wartości oraz źródła integracji europejskiej. Strona Ewangelickiego Duszpasterstwa Wojskowego. Święta Lipka. Wikipedia wolna Encyklopedia. Święta Lipka Sanktuarium. Mazury.info.pl Święta Lipka. Jan Obłąk. Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1975

Opracował: Kamil Tokarski