Nurt instytucjonalny we współczesnej ekonomii: ENI a NEI Kierunki rozwoju współczesnej ekonomii Wykład

ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice metodologiczne oraz teoriopoznawcze 1. Ekonomia neoinstytucjonalna (ENI) Generalne, podobnie, jak klasyczny instytucjonalizm (T. Veblen, J. R. Commons, W.C. Mitchell, J. M. Clark) jest krytyką podstawowych założeń metodologicznych, a w tym zwłaszcza metodologicznego indywidualizmu sposobu pojmowania ekonomii jako nauki w ekonomii głównego nurtu, a w tym szeroko rozumianej ekonomii neoklasycznej, czy neo-neoklasycznej (uortodoksyjnionego keynesizmu – J. Robinson) W ujęciu ogólnym, ENI, podobnie jak instytucjonalizm veblenowski, jest krytyką sposobu ujmowania istoty procesu rozwoju gospodarczego, a w tym rozwoju gospodarki kapitalistycznej, przy odrzuceniu jednak „pesymizmu społecznego” Veblena: rozwój ten jest ewolucyjnym procesem społecznym, a nie mechanicystycznie pojmowanym procesem zrównoważonego wzrostu

ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice...Ekonomia neoinstytucjonalna Odrzucenie hedonizmu (jako filozoficznej i metodologicznej podstawy badania zachowania ekonomicznego jednostek) i wynikającej z niej hipotezy maksymalizacji użyteczności (mikroekonomicznej racjonalności), czyli koncepcji homo oeconomicus Przyjęcie psychologii instynktów (Veblen), a potem (ENI: C.Ayres, J. M. Clark, Galbraith, Myrdal)) filozofii pragmatyzmu zapoczątkowanej przez J. Deweya (między innymi pragmatyczna teoria wartości Ayresa, czy koncepcja reasonable values Mitchella) i psychologii behawiorystycznej jako podstawy objaśniania działań mikroekonomicznych

ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice... Ekonomia neoinstytucjonalna Specyficzny sposób pojmowania „systemu ekonomicznego”, jako ewolucyjnego procesu, którego główną częścią jest „kultura” Podstawowa dychotomia ludzkiej natury (Veblen): sprzeczność między instynktem dobrej roboty i instynktem posiadania Wynikają z tego kolejne dychotomiczne sprzeczności: Między strumieniem rzeczowym (użytecznych dóbr) i finansowym Między „światem (klasą) przemysłu” a „światem posiadania” („klasą próżniaczą”) Konflikt między tymi dwoma światami to również konflikt między użytecznymi (z punktu widzenia rozwoju) i nieużytecznymi instytucjami kulturowymi

ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice... Ekonomia neoinstytucjonalna Odrzucenie determinizmu ekonomicznego i przyjęcie w zamian, że rozwój jest determinowany głównie przez naukę i technologię, przy inercyjnym charakterze kultury i bazy instytucjonalnej Odrzucenie koncepcji obiektywnych praw czy prawidłowości w rozwoju społecznoekonomicznym; można jedynie mówić o pewnej „logice rozwoju” (Galbraith, Myrdal), polegającej na prawdopodobnych, ale nie koniecznych, przystosowaniach kultury i instytucji do imperatywów stwarzanych przez ciągle się rozwijająca naukę i kulturę pesymizm społeczny Veblena i jego odrzucenie przez kontynuatorów, czyli neoinstytucjonalistów

ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice... Ekonomia neoinstytucjonalna Odrzucenie neoklasycznego sposobu rozumienia równowagi ekonomicznej; Commons: równowaga („rozsądna gospodarka”) jako optymalna alokacja ograniczonych zasobów osiągana nie w drodze konkurencji rynkowej, ale „kolektywnych działań i kontroli”; Galbraith: równowaga jako proces (a nie stan) wynikający z działania countervailing powers”: korporacje, związki zawodowe, państwo)

ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice...Nowa Ekonomia Instytucjonalna Dwa sposoby interpretacji NEI Jako część składowa szeroko rozumianej ekonomii neoklasycznej, jako neoklasyczna teoria instytucji (tzw. instytucjonalizm teoretyczny) Jako nowy paradygmat we współczesnej ekonomii Geneza NEI (lata 70. i 80. XX wieku) „Zewnętrzna” krytyka „deficytu instytucjonalnego” ENC Narastająca wiedza empiryczna nt. znaczenia instytucji – nieformalnych i formalnych – we współczesnym rozwoju ekonomicznym i cywilizacyjnym i wynikająca stąd potrzeba refleksji teoretycznej

ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice ENI a NEI – geneza oraz podstawowe różnice...Nowa Ekonomia Instytucjonalna Powstanie i rozwój: teorii kosztów transakcyjnych (prekursor R. Coase, główny współczesny teoretyk: O.E. Williamson) teorii praw własności (główni teoretycy: H. Demsetz i AA. Alchian) jako stworzenie metodologicznych i teoriopoznawczych badań nad rolą instytucji w gospodarowaniu w ramach ekonomii głównego nurtu

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Prawa własności (ujęcie ekonomiczne) Ukształtowane przez prawo (stanowione, normatywne), zwyczaje i moralność uprawnienia definiujące i zarazem ograniczające - w stosunku do innych osób - zakres zawłaszczania i wykorzystywania zasobów i dóbr ekonomicznych (inaczej: prawa dyspozycji) Ponieważ większość dóbr nie jest dobrami czysto prywatnymi, w gospodarce szeroko występują efekty zewnętrzne (bezpośrednie) i istnieje potrzeba ich internalizacji

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Prawa własności (ujęcie ekonomiczne) – c.d. Internalizacja wymaga zmian w rozwiązaniach prawno-instytucjonalnych (tzw. instytucjach formalnych), a ich funkcjonowanie staje się przedmiotem analizy ekonomicznej Podstawową funkcją praw własności jest tworzenie bodźców do większego stopnia internalizacji efektów zewnętrznych

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Koszty transakcyjne (KT), ujęcie wąskie (COASE, WILLIAMSON) KT to w najogólniejszym ujęciu koszty używania mechanizmu cenowego Rodzaje kosztów transakcyjnych: KT związane z wyszukiwaniem i przetwarzaniem informacji niezbędnych dla stanowienia cen rynkowych KT negocjacji umów (producenci – odbiorcy, odbiorcy – dostawcy, itp.) KT związane z kontrolą realizacji umów (kontraktów)

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Szerokie ujęcie KT: Koszty koordynacji różnych form aktywności ekonomicznej (koordynacji przez rynek i przez państwo) Koszty niezbędne dla powstania i rozwoju rynku (rynków) Koszty transakcyjne a prawa własności Nieprecyzyjne zdefiniowanie i/lub osłabienie praw własności, a zwłaszcza niemożliwość internalizacji korzyści związanych z tymi prawami, musi prowadzić do wzrostu kosztów transakcyjnych w gospodarce, osłabienia systemu bodźców mikroekonomicznych, a w ten sposób do ogólnego spadku poziomu racjonalności czy efektywności ekonomicznej.

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Reasons for high level and types of TC in the countries with command-and-control system (the countries of the so called real socialism) High TC linked to the central macroeconomic planning High TC related to a broad scope of non-market distribution of public goods High TC of extensive system of social transfers Attenuation of PR as the reason for broad occurence of rent seeking behavior in the sphere of functional distribution of social product Rent seeking as standard (routine) behavior for menagerial staff of state owned enetrprises and their employees High positional and bureaucratic rents (menagers of SOEs and political nomenclature)

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Nature of the transformation process from the point of view of NIE: General definition: transition from socialist C&C economy towards a market economy as politically and economically determined institutional change Definition based on the TK/PR theories: transition from socialist C&C economy towards a market economy as a gradual transformation of the system which is characterized by predomination of rent seeking microeconomic behavior towards the system within which prevail the efficiency-driven activities of human beings and social groups

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia KRYTERIUM MINIMALIZACJI KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH Kryterium minimalizacji KT to ogólne kryterium wzrostu efektywności gospodarowania Kryterium to pozwala odpowiedzieć na dwa fundamentalne pytania: Jaka jest optymalna wielkość przedsiębiorstwa (wyrównywanie się kosztów marginalnych transakcji dokonywanych wewnątrz firmy i transakcji dokonywanych przez rynek) Dlaczego istnieją rynek i przedsiębiorstwo jako alternatywne mechanizmy koordynacji

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Nowa Historia Gospodarcza (NHG) i Nowa Ekonomia Polityczna (NEP) – analiza kosztów transakcyjnych w perspektywie długookresowej Zasada minimalizacji KT jako generalna podstawa dla objaśnienia, jak w długiej perspektywie czasowej zmieniają się różne systemy prawno-instytucjonalne oraz ekonomiczne Podstawowym zadaniem efektywnego porządku instytucjonalnego jest stworzenie takiego systemu praw własności oraz systemu bodźców mikroekonomicznych i mechanizmów koordynacji które zapewniają właścicielom zasobów ekonomicznych zawłaszczanie korzyści z tytułu ich zastosowania

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia NHG i NEP – c.d. Ekonomiczna teoria państwa – na przykładzie koncepcji J. Buchannana Okres „przedpaństwowy” charakteryzuje się wielką niepewnością. W zwiazku z tym państwo musi ustanowić tzw. prekonstytutywne prawa własności oraz odpowiadające im formalne instytucje oraz sprzyjać respektowaniu odpowiednich „reguł gry” (instytucji nieformalnych), aby zmniejszyć poziom ogólnej niepewności w gospodarce oraz wykluczyć (czy zasadniczo ograniczyć) możliwość osiągania korzyści ekonomicznych drogą „rozboju”. W ten sposób powstaje „państwo opiekuńcze/ochronne” (protective state w ujęciu Buchannana)

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Ekonomiczna teoria państwa – na przykładzie koncepcji J. Buchannana – c.d. Pokonstytutywne prawa własności powstają jako konsekwencja rynkowej wymiany dóbr. Aby związane z tym kontrakty były efektywne i kompletne, niezbędna jest: 1) liberalizacja cen i handlu, 2) stopniowe wprowadzanie konkurencji wewnętrznej i zagranicznej, a także 3) istnienie rynków kapitałowych. Wszystko to jest możliwe wówczas, gdy państwo stwarza podstawy „zdrowego reżimu makroekonomicznego”, a także gdy prowadzi regulację publiczną zgodną zasadami gospodarki rynkowej. Powstaje tzw. państwo regulacyjne

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Ekonomiczna teoria państwa – na przykładzie koncepcji J. Buchannana – c.d. Tak, jak w każdej gospodarce rynkowej, również w nowo powstających gospodarkach rynkowych, państwo musi produkować lub dostarczać dobra publiczne, lub przynajmniej finansować koszty ich wytwarzania oraz dystrybucji. To z kolei oznacza powstanie państwa produkcyjnego (Buchanan).

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Państwo w ujęciu NEI (a zwłaszcza NEP) – ujęcie ogólne NEI, a zwłaszcza TKT i TPW, dostarczają instrumentów analitycznych, które pozwalają odpowiedzieć na fundamentalne pytanie, dlaczego istnieją rynek i państwo jako uzupełniające się mechanizmy ekonomicznej koordynacji i optymalizacji (kryterium Coase’a) NEI, a zwłaszcza NEP, identyfikują ekonomiczne i społeczne mechanizmy leżące u podstaw kształtowania się i akceptacji konkretnych rozwiązań w politykach ekonomicznych – makroekonomicznych i sektorowych – oraz w regulacji publicznej w gospodarce rynkowej, a także występujących między nimi sprzeczności NEI zwraca uwagę na potrzebę ciągłej aktywnej roli państwa w zakresie kształtowania prawno-konstytucyjnych podstaw ładu gospodarczego

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia NHG i NEP – c.d. Ekonomiczna teoria regulacji publicznej w gospodarce rynkowej Punkt wyjścia: ujęcie regulacji publicznej jako specyficznego towaru i potrzeba określenia podaży i popytu na ten towar Odmiennie niż w tzw. normatywnej teorii regulacji, regulacja służy osiąganiu celów określonych grup interesu

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Ekonomiczna teoria regulacji publicznej w gospodarce rynkowej – c.d Podstawowe twierdzenia ETRP Podstawowym zasobem państwa jest prawo przymuszania Funkcja użyteczności polityków: zdobycie i/lub utrzymanie władzy Regulacja jest zwykle bardziej korzystna dla producentów niż konsumentów

Nowa Ekonomia Instytucjonalna – podstawowe kategorie i twierdzenia Podstawowe twierdzenia ETRP – c.d. Gra interesów prowadzi do optymalnego podziału korzyści z regulacji między przedsiębiorców, polityków (legislatorów) i instytucje regulacyjne Przykłady: teoria przechwycenia (capture theory of regulation), teoria oparta na koncepcji agenta i pryncypała

Nowa Ekonomia Instytucjonalna –definicja ogólna i elementy składowe Ogólna definicja: NIE to oparta na kryteriach racjonalności ekonomicznej - a także na założeniach metodologicznego indywidualizmu - analiza formalnych i nieformalnych instytucji życia gospodarczego i politycznego, jak również analiza – znowu w kategoriach racjonalności ekonomicznej - różnych systemów społeczno-politycznych oraz związków zachodzących między tymi systemami a funkcjonowaniem gospodarki

Nowa Ekonomia Instytucjonalna –definicja ogólna i elementy składowe Elementy składowe szeroko rozumianej NEI Neoinstytucjonalna teoria firmy: Coase, Williamson Ekonomiczna teoria polityki (Nowa Ekonomia Polityczna, zwana inaczej Teorią Wyboru Publicznego): Buchannan, Tullock Analiza/teoria długookresowej zmienności systemów ekonomiczno-społecznych (Nowa Historia gospodarcza): North, Thomas