GINĄCE GATUNKI – przyczyny i formy ochrony. http://zso-ozarow.oswiata.org.pl , http://herpetofauna.at , http://ptaki.polska.pl, http://animaldiversity.ummz.umich.edu

GINĄCE GATUNKI – przyczyny i formy ochrony. Poziom: Technikum, liceum, liceum profilowane Czas realizacji: 1-2 godzin lekcyjnych Opis: W trakcie zajęć uczniowie zapoznają się z problematyka ginących gatunków ocenią sposoby ochrony gatunków zwierząt (krajowe i międzynarodowe). Cele zajęć: Uczeń po zajęciach: - wyjaśnia przyczyny wymierania gatunków, - wymienia i opisuje sposoby ochrony gatunków, - ocenia działania zmierzające do ochrony gatunków. Metody: -dyskusja Zagadnienia podsumowujące Wypisz wskazane w prezentacji gatunki zwierząt zagrożone wyginięciem. Podaj przyczyny wymierania gatunków. Jakie są formy powstrzymania tego procesu? Praca domowa – przedstaw w formie pisemnej informacji na temat wybranego gatunku zagrożonego w Polsce. Przydatne adresy www: http://www.redlist.org http://www.iucn.org http://www.unep-wcmc.org http://www.ekologia.gemapro.vip.alpha.pl/ratunek.html

…zagrożone jest wszystko i wszędzie… Czasopismo National Geographic na podstawie obliczeń dokonanych przez Stuarta Pimma z Uniwersytetu Stanu Tennessee podało, że: "11 % ptaków, czyli 1100 gatunków z ogólnej liczby 10 000 występujących na całej ziemi, znajduje się na krawędzi zagłady. Jest mało prawdopodobne, by większość spośród tych 1100 gatunków żyła długo po końcu XXI wieku".(...) " Grupa poważnych botaników stwierdziła niedawno, że co ósmej roślinie grozi wyginięcie. I dotyczy to nie tylko gatunków na wyspach bądź w lasach deszczowych albo wyłącznie ptaków czy imponujących ssaków" (..) " Zagrożone jest wszystko i wszędzie.(…)" Wymieranie gatunków na całym świecie przybrało rozmiary epidemii. http://www.nationalgeographic.com/

LICZBA GATUNKÓW WYMARŁYCH I WYSOCE ZAGROŻONYCH W WYBRANYCH GROMADACH KRÓLESTWA ZWIERZĄT W - gatunki wymarłe; G - gatunki ginące, których przetrwanie jest mało prawdopodobne, jeżeli istnieć będą dotychczasowe warunki wpływające negatywnie na ich szansę przeżycia; Z - gatunki zagrożone, które, jeżeli nadal oddziaływać będą na nie czynniki negatywne, znajdą się w kategorii G

DLACZEGO WYMIERAJA TYSIĄCE GATUNKÓW? Najważniejszą przyczyną jest utrata siedlisk, czyli niszczenie przez człowieka warunków do życia odpowiednich dla tych gatunków. Ludzie zagarniają coraz więcej terenów, przekształcają środowisko przyrodnicze w swoje środowisko cywilizacyjne. W tak zmienionych warunkach wiele gatunków nie potrafi żyć (ukryć się, znaleźć pokarmu, rozmnażać się), więc ginie. Wymarcie z powodu utraty siedliska dotyczy aż ponad połowy gatunków, które obecnie giną. http://ksiaz.info, http://pl.wikipedia.org

DLACZEGO WYMIERAJA TYSIĄCE GATUNKÓW? Wprowadzanie przez człowieka gatunków pochodzących z innych rejonów geograficznych (rolnictwo, hodowla) stanowi kolejną z przyczyn wymierania gatunków rodzimych na drodze konkurencji lub po prostu są one zjadane przez nowo wprowadzone gatunki. Wprowadzanie obcych gatunków roślin wielokrotnie wywoływało duże zmiany w różnych ekosystemach przez wypieranie rodzimych roślin. Podobne problemy mogą wywołać organizmy modyfikowane genetycznie. Zdjęcia pokazują (od lewej) pola kukurydzy w Zimbabwe w czasie normalnych warunków wzrostu oraz pole kukurydzy w USA. 

DLACZEGO WYMIERAJA TYSIĄCE GATUNKÓW? Dopiero trzecie miejsce na liście przyczyn wymierania gatunków zajmuje bezpośrednie zabijanie osobników – czyli przede wszystkim: * rybołówstwo * kłusownictwo * myślistwo * wycinanie drzew, które nie są uprawiane a jedynie rosną w naturalnych lasach http://kola.lowiecki.pl

Szczególnie podatne na wymieranie są gatunki, które: 3 znajdują się w wysokiej pozycji w łańcuchu pokarmowych odznaczają się niskim tempem reprodukcji mają duże rozmiary ciała mają ograniczone areały występowania konkurują z człowiekiem o te same zasoby pokarmowe 4 Gatunki wymarłe w Polsce: TARPAN (1) TUR (2) Gatunki zanikłe m.in. -NORKA EUROPEJSKA (3) -DROP (4) -WARZUCHA POLSKA (5) Gatunki skrajnie zagrożone np.: -FIOŁEK BAGIENNY (6) -ŁOSOŚ (7) 5 6 1 http://pl.wikipedia.org , http://herpetofauna.at , http://ptaki.polska.pl, http://animaldiversity.ummz.umich.edu 2 7

SYSTEM OCHRONY BIORÓŻNORODNOŚCI W POLSCE Dwa główne filary systemu ochrony przyrody w Polsce i większości krajów świata stanowią: ochrona obszarowa ochrona gatunkowa http://ksiaz.info

OCHRONA OBSZAROWA Ważnym i niezbędnym uzupełnieniem ochrony gatunkowej jest ochrona obszarowa, czyli w formie rezerwatów przyrody, parków narodowych, rezerwatów biosfery itp. Ochrona gatunkowa zawodzi bowiem tam, gdzie gatunki tracą siedliska, zasoby i przyjazną przestrzeń życiową. Ochrona obszarowa ma na celu zabezpieczenie całych zespołów zwierzęcych i wybranych gatunków wraz z ich siedliskami na określonym terenie. W Polsce zarówno ochronę gatunkową sensu stricto jak i obszarową reguluje ta sama ustawa „o ochronie przyrody” z 2004 roku. http://ksiaz.info

OCHRONA GATUNKOWA Ochrona gatunkowa odnosi się do rodzimych gatunków dziko żyjących zwierząt, zwłaszcza rzadkich, endemicznych i zagrożonych wyginięciem. W Polsce ochrona gatunkowa zwierząt jest stosowana na mocy ustawy „o ochronie przyrody” (Dz.U. z 2004, nr 92, poz. 880) oraz odpowiedniego rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Rozporządzenie to określa listę gatunków objętych ochroną, sposoby realizacji ochrony oraz stosowne ograniczenia, zakazy i nakazy. Tę formę ochrony może też wprowadzić wojewoda w obrębie podlegającego mu województwa, który przejmuje zarazem odpowiedzialność za skutki wynikające z podjętej decyzji (np. wypłata odszkodowań rolnikom, hodowcom, rybakom). http://herpetofauna.at

W myśl ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt zabrania się: 1. umyślnego zabijania, okaleczania, płoszenia, chwytania oraz przetrzymywania i preparowania 2. umyślnego niszczenia ich gniazd, legowisk, nor i żeremi oraz jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych, a w szczególności larw, poczwarek, kijanek, piskląt www.empatia.pl,

W myśl ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt zabrania się: 3. filmowania, fotografowania ich w miejscach rozrodu i regularnego przebywania - w okresie rozrodu i wychowu młodych 4. przemieszczania: a) z miejsc rozrodu i regularnego przebywania na inne miejsca, b) z ośrodków hodowli, ogrodów zoologicznych, zwierzyńców na stanowiska naturalne www.empatia.pl,

W myśl ROZPORZĄDZENIE MINISTRA OCHRONY ŚRODOWISKA z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt zabrania się: 5. zbywania, nabywania żywych, martwych lub spreparowanych - w całości lub ich części 6. wwożenia i wywożenia poza granice Państwa w stanie żywym lub martwym całych zwierząt oraz ich części lub pochodnych. www.empatia.pl,

WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA Ochrona gatunkowa jest tym bardziej skuteczna im w większym stopniu obejmuje areał geograficzny zwierzęcia i jest konsekwentnie egzekwowana. Służy temu współpraca międzynarodowa, którą regulują konwencje bilateralne i multilateralne, zwłaszcza: -Konwencja Waszyngtońska (CITES), -Konwencja Berneńska, -Konwencja Bońska, -Konwencja Ramsarska, -Konwencja Gdańska, -Konwencja Helsińska, -Konwencja o Różnorodności Biologicznej z Rio de Janeiro. Wysoce restryktywne formy współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony gatunków wprowadzają (NATURA 2000) Dyrektywy UE – D. Ptasia i D. Siedliskowa (Habitatowa) W odniesieniu do kręgowców ochrona gatunkowa realizowana jest również w oparciu o ustawę o prawie łowieckim (1995) i ustawy rybackie. http://ptaki.polska.p, www.iop.krakow.pll

ZORGANIZOWANA WALKA O ZWIERZĘTA W 1949 roku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (UICNR) utworzyła komisję ochrony gatunków wymierających. Zadaniem komisji jest opracowywanie spisów ginących zwierząt, badanie przyczyn ich wymierania i szukanie sposobu ocalenia. Dzięki jej pracom w roku 1949 powstała pierwsza światowa lista zwierząt bliskich wyniszczenia. W 1962 roku, została wydana międzynarodowa "Czerwona księga danych", w której opisano około 300 gatunków. Umieszczono je na kartach w różnych kolorach, zależnie od stopnia zagrożenia. Te, które były na krawędzi zagłady, oznaczono kolorem czerwonym i stąd wywodzi się nazwa księgi. Pojawiając się też karty zielone, które oznaczają, że gatunki na nie wpisane wyprowadzono ze stanu zagrożenia. Księga ta, stale aktualizowana i uzupełniana, powiększa się. "Polska czerwona księga zwierząt" powstała w Zakładzie Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN w Krakowie.

POLSKA CZERWONA KSIĘGA ZWIERZĄT I ROŚLIN Polska Czerwona Księga Zwierząt jest rejestrem zagrożonych gatunków zwierząt na terenie Polski. Zawiera ona listę ginących gatunków zwierząt z dokładnym ich opisem i mapami rozmieszczenia. Określa także stopień zagrożenia poszczególnych gatunków, rzadkość ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony. Analogicznie dla ginących gatunków roślin stworzono Polską Czerwona Księgę Roślin. W tym rejestrze gatunków zagrożonych wymieniono 7.700 gatunków zwierząt, około 8.400 gatunków roślin oraz 3 gatunki grzybów, co łącznie daje 16.100 gatunków zagrożonych. http://przyroda.katowice.pl, http://www.iop.krakow.pl

KATEGORIE ZAGROŻENIA GATUNKÓW w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: EX - gatunki całkowicie wymarłe, które na terenie Polski miały swoją ostatnią (tur (1)) lub jedną z ostatnich (tarpan) ostoi na świecie EXP - (Extinct in Poland) gatunki wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe w Polsce, których występowania w Polsce nie potwierdzono od około półwiecza np. norka europejska (2), jesiotr zachodni, bądź notowane jeszcze później, ale nie ma wątpliwości, że co najmniej od dekady wygasły w kraju ich ostatnie stanowiska i wyginęły ostatnie rozmnażające się osobniki np. suseł moręgowany (3), drop CR - gatunki skrajnie zagrożone, których liczebność w stanie dzikim zmalała do poziomu krytycznego. Uratowanie gatunków tej kategorii zagrożeń jest raczej niemożliwe bez specjalnej aktywnej ochrony, skierowanej również na usuwanie przyczyn wymierania. np. kozica, sokół wędrowny, wąż Eskulapa (4), łosoś 1 2 3 4 http://wikipedia.org , http://przyroda.polska.pl , http://www.ekologia.gemapro.vip.alpha.pl

http://herpetofauna.at http://pl.wikipedia.org KATEGORIE ZAGROŻENIA GATUNKÓW w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt CD. EN - gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone ze względu na małą populację np. zając bielak, żółw błotny (1), żbik, żubr. VU - gatunki wysokiego ryzyka narażone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek populacyjny, straty siedliskowe lub nadmierną eksploatację np. minóg rzeczny (2), sowa błotna, wodniczka NT - gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia, przejawiają oznaki spadku populacyjnego i wymagają specjalnego nadzoru np. piskorz, ryś (3), wilk, niedźwiedź LC - gatunki na razie nie zagrożone wymarciem, z różnych powodów wpisane do Czerwonej Księgi np. morświn, traszka karpacka (4) 1 2 3 4 http://herpetofauna.at http://pl.wikipedia.org

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 01-445 Warszawa, ul Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska 01-445 Warszawa, ul. Erazma Ciołka 13 tel./fax: (48) (22) 877 23 59 – 62 e-mail: nfos@nfos.org.pl www.nfos.org.pl NIP: 522-000-18-89 Członek Światowej Unii Ochrony Przyrody Niniejsza prezentacja przygotowana została w ramach praktyk dla studentów i absolwentów studiów przyrodniczych, odbywających się w Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska. Jej wykorzystywanie do celów edukacyjnych możliwe jest wyłącznie z podaniem źródła. Wykorzystywanie do innych celów, w tym zwłaszcza komercyjnych, wymaga każdorazowo zgody NFOŚ.