Witam Państwa na wykładzie z podstaw makro-ekonomii, :)…

WYDATKI A WIELKOŚĆ PRODUKCJI (model popytowy gospodarki) W GOSPODARCE (model popytowy gospodarki)

John Maynard KEYNES (1883–1946) Michał KALECKI (1899-1970)

Przyjrzyjmy się „dwusektorowej” gospodarce (bez państwa i za-granicy) o STABILNYCH CENACH i NIE W PEŁNI WYKO-RZYSTANYCH MOŻLIWOŚCIACH PRODUKCYJNYCH. W tej gospodarce: Y=PNB=PKB=PNN* -------- * Zakładam, że kapitał rzeczowy się nie zużywa.

1. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W NAJPROST-SZEJ GOSPODARCE ■ RÓWNOWAGĄ KRÓTKOOKRESOWĄ nazywamy stan, kie-dy przedsiębiorstwa produkują tyle dóbr finalnych, ile wszyscy chcą kupić. YE=AEPL YE – odpowiadająca równowadze produkcja w gospodarce. AEPL – zagregowane wydatki (ang. aggregated expenditures, AE) w gospodarce. Zwróć uwagę na STABILNOŚĆ tej sytuacji!

YE=AEPL Uwaga! Chodzi o RZECZYWISTĄ produkcję, Y, w gospodarce, a nie o produkcję POTENCJALNĄ, Yp… ■ RZECZYWISTA PRODUKCJA stanowi ilość dóbr naprawdę wytworzoną w gospodarce. Natomiast POTENCJALNA PRO-DUKCJA odpowiada hipotetycznemu całkowitemu wykorzysta-niu zasobów tej gospodarki.* -------------------- *Kiedy rzeczywista produkcja w gospodarce równa się produkcji poten-cjalnej, na rynkach czynników nie ma ani nadwyżki oferowanej ilości za-sobów nad zapotrzebowaniem na zasoby, ani nadwyżki zapotrzebowania na zasoby nad ich zaoferowaną ilością. Oznacza to, że na rynkach czynni-ków panuje równowaga.

DYGRESJA KONIEC DYGRESJI W długim okresie zmiany potencjalnej produkcji, Yp, stanowią WZROST GOSPODARCZY. W okresie krótkim, którego dotyczy nasz model popytowy gospodarki, zmiany zagregowanych wydat-ków, AEPL, powodują, że rzeczywista wielkość produkcji, YE, waha się wokół wielkości produkcji potencjalnej, YP. KONIEC DYGRESJI

W opisanej sytuacji planowane zagregowane wydatki w gospodar-ce, AEPL mają dwa źródła: - Planowane WYDATKI KONSUMPCYJNE gospodarstw domo-wych (ang. consumption, CPL) Planowane WYDATKI INWESTYCYJNE prywatnych przedsię-biorstw, IPL (ang. investment, I). AEPL = CPL+ IPL

KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI CPL = KSK Yd + Ca ■ Dla różnych wielkości dochodu do dyspozycji gospodarstw do-mowych, Yd, funkcja konsumpcji wskazuje wielkość planowanej konsumpcji całkowitej, CPL.

Funkcja konsumpcji opisuje zależność CPL od Y (i YD) Funkcja konsumpcji opisuje zależność CPL od Y (i YD). Wielkość konsumpcji zależy od poziomu KSK i Ca. Zmiany YD powodują przesunięcia wzdłuż wykresu funkcji konsumpcji, a np. zmiany wielkości majątku gospodarstw domowych przesuwają cały ten wy-kres. ■ KONSUMPCJA AUTONOMICZNA, Ca, jest to konsumpcja, która nie zależy od bieżącej wielkości produkcji i dochodu, Yd. Ca α tga = KSK CPL Yd=Y CPL = KSK•Yd + Ca

■ Dla różnych wielkości dochodu do dyspozycji, Yd, funkcja osz-czędności wskazuje wielkość planowanych oszczędności, SPL. SPL = KSO•Yd - Ca

tgβ = KSO β SPL SPL=KSO•Yd -Ca -Ca Funkcja oszczędności opisuje zależność SPL od Y i YD. Na SPL jest przeznaczana stała część YD, której wielkość zależy od KSO. -Ca β tgβ = KSO SPL Yd=Y SPL=KSO•Yd -Ca

INWESTYCJE ■ Funkcja inwestycji opisuje zależność IPL firm od Y i YD. W da-nym okresie inwestycje nie zależą od Y i YD. IPL Yd=Y IPL=Ia

Czynniki wpływające na IPL - Przewidywana stopa zysku - Wysokość stopy procentowej - Tempo i kierunki postępu technicznego - Ceny dóbr inwestycyjnych i koszty ich eksploatacji - Oczekiwania producentów - Stopień wykorzystania majątku produkcyjnego

USTALAMY WIELKOŚĆ PRODUKCJI, KTÓRA OD-POWIADA RÓWNOWADZE W GOSPODARCE, YE YE = AEPL (1) i AEPL = CPL + IPL (2) to: YE = CPL + IPL (3)

A CPL AEPL = CPL+ IPL AEPL 45° IPL YA Na rysunku (a) linia 45° składa się z punktów, w których Y jest równa AEPL. Na rysunku (b) AEPL zależą od Y. Na AEPL składają się: CPL i IPL. A AEPL Y 45° YA IPL AEPL = CPL+ IPL CPL

E AEPL = CPL+ IPL AEPL 45° YA Tylko w punkcie przecięcia się linii 45° z wykresem funkcji plano-wanych zagregowanych wydatków (tzw. krzyż keynesowski ) Y jest równa AEPL, czyli gospodarka znajduje się w stanie krótkookreso-wej równowagi (YE=AEPL). E AEPL Y 45° YA AEPL = CPL+ IPL

E AEPL = CPL+ IPL AEPL 45° YA Y AEPL = CPL+ IPL Istnieje tylko jedna wielkość produkcji, Y, przy której planowane zagregowane wydatki w gospodarce, AEPL, zrównują się z tą właś-nie wielkością produkcji, Y.

PRZYKŁAD LICZBOWY: CPL=0,7•Y i IPL=60 więc: Y=AEPL=CPL+IPL=0,7•Y+60 Y=200

MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND-LU ZAGRANICZNEGO KSK•ΔI (KSK• ΔI)•KSK=KSK2•ΔI KSK2•ΔI•KSK=KSK3•ΔI …………………………………

MNOŻNIK W GOSPODARCE BEZ PAŃSTWA I HAND-LU ZAGRANICZNEGO KSK•ΔI (KSK• ΔI)•KSK=KSK2•ΔI KSK2•ΔI•KSK=KSK3•ΔI ………………………………… Cały przyrost wydatków i produkcji, ΔY, wywołany pierwotnym wzrostem prywatnych inwestycji o ΔI, jest zatem SUMĄ WYRA-ZÓW CIĄGU GEOMETRYCZNEGO, którego pierwszy wyraz równa się ΔI, a iloraz wynosi KSK.

ΔI/(1-KSK) = ΔI/KSO ΔI KSK•ΔI (KSK• ΔI)•KSK=KSK2•ΔI ………………………………… Cały przyrost wydatków i produkcji, ΔY, wywołany wzrostem pry-watnych inwestycji o ΔI, jest zatem SUMĄ WYRAZÓW CIĄGU GEOMETRYCZNEGO, którego pierwszy wyraz równa się ΔI, a iloraz wynosi KSK. Można ją obliczyć, posługując się wzorem: PIERWSZY WYRAZ CIĄGU/(1-ILORAZ CIĄGU) ΔI/(1-KSK) = ΔI/KSO

■ Mnożnik, M, to liczba, równa stosunkowi zapewniającej utrzy-manie krótkookresowej równowagi zmiany wielkości produkcji, ΔY, do będącej jej przyczyną zmiany zagregowanych wydatków, AEPL. Np. M = (ΔYE= ΔAEPL)/ΔI

■ Mnożnik, M, to liczba, równa stosunkowi zapewniającej utrzy-manie krótkookresowej równowagi zmiany wielkości produkcji, ΔY, do będącej jej przyczyną zmiany zagregowanych wydatków, AEPL. Np. M=(ΔYE=ΔAEPL)/ΔI = [ΔI/(1-KSK)]/ΔI =1/(1-KSK) =1/KSO.

2. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W GOSPO-DARCE Z PAŃSTWEM Na arenę wkracza państwo i nasz model (uproszczony obraz) gos-podarki staje się „trzysektorowy”… TE D (TD-B) PAŃSTWO G TE – podatki pośrednie. TD – podatki bezpośrednie. D – dochody państwa z własności. B – zasiłki (płatności transferowe). G – wydatki państwa na zakup dóbr.

Niczym gospodyni domowa państwo planuje swoje dochody i wy-datki… ■ BUDŻET PAŃSTWA jest to plan dochodów i wydatków państ-wa w jakimś okresie (zwykle roku). Powiedzmy, że nie ma podatków pośrednich (TE=0), i że państwo nie jest właścicielem firm (D=0). (TD-B) PAŃSTWO G

BUDŻET PAŃSTWA (TD-B)-G=NT-G Podatki netto [NT=(TD-B)]

POLITYKA STABILIZACYJNA PAŃSTWA (TD-B)-G=NT-G ■ Zmieniając wydatki i wpływy budżetowe, państwo prowadzi POLITYKĘ BUDŻETOWĄ. Jej celem jest EFEKTYWNOŚĆ i SPRAWIEDLIWOŚĆ.

DYGRESJA Gospodarujący ludzie pragną: 1. EFEKTYWNOŚCI (ang. effi-ciency); 2. SPRAWIEDLIWOŚCI (ang. equity). EFEKTYWNOŚĆ dotyczy rozdziału (alokacji) dóbr mię-dzy różne zastosowania, czyli kwestii: „Co i jak jest produkowa-ne?”. Efektywność rośnie, kiedy z posiadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wytwarza więcej dóbr, które możliwie najlepiej od-powiadają potrzebom ludzi. Natomiast SPRAWIEDLIWOŚĆ dotyczy kwestii: „Dla ko-go jest produkowane?”, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY. Wielu za sprawiedliwy ma taki podział dochodów, w przypadku którego do-chody są proporcjonalne do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) potrzeb ludzi. KONIEC DYGRESJI

(TD-B)-G=NT-G W praktyce polityka budżetowa przyjmuje formę POLITYKI STA-BILIZACYJNEJ czyli kontroli poziomu zagregowanych wydatków, AEPL, dla pełnego wykorzystania zasobów. Celem jest EFEKTYW-NOŚĆ i SPRAWIEDLIWOŚĆ. Odmiany polityki stabilizacyjnej to EKSPANSYWNA i RESTRYK-CYJNA polityka budżetowa.

Prowadząc politykę stabilizacyjną, państwo wpływa na wielkość produkcji, która odpowiada krótkookresowej równowadze w gos-podarce: AEPL=YE. PO PIERWSZE, wydatki państwa zwiększają zagregowane wydat-ki planowane, AEPL. PO DRUGIE, państwowe podatki (TD) i zasiłki (B) wpływają na za-chowania konsumentów.

PO PIERWSZE, wydatki państwa zwiększają zagregowane wy-datki planowane, AEPL. G C+I 45°

AEPL 45° AEPL’ AEPL” G C+I ΔY’ PO DRUGIE, państwowe podatki (TD) i zasiłki (B) wpływają na za-chowania konsumentów. AEPL Y AEPL’ ΔY’ AEPL” G C+I 45°

YD=Y-NT=Y-t•Y=Y•(1-t) , Podatki, YD, i zasiłki, B, wpływają na zachowania konsumentów… Założenie: TD-B=NT=t•Y, gdzie „t” to stała stopa opodatkowania netto. Więc: YD=Y-NT=Y-t•Y=Y•(1-t) , gdzie „YD” to dochód do dyspozycji (dochód po opodatkowaniu) gospodarstw domowych.

CPL=KSK•YD+Ca=KSK•(1-t)•Y+Ca=KSK’ •Y+Ca Zmienia się zatem funkcja konsumpcji… CPL=KSK•YD+Ca=KSK•(1-t)•Y+Ca=KSK’ •Y+Ca Gdzie KSK’ oznacza krańcową skłonność do konsumpcji z PKB (z Y) a nie z dochodu do dyspozycji (YD). KSK’ = KSK•(1-t).

CPL=KSK•YD+Ca=KSK•(1-t)•Y+Ca=KSK’ •Y+Ca Zmienia się zatem funkcja konsumpcji… CPL=KSK•YD+Ca=KSK•(1-t)•Y+Ca=KSK’ •Y+Ca Gdzie KSK’ oznacza krańcową skłonność do konsumpcji z PKB (z Y) a nie z dochodu do dyspozycji (YD). KSK’ = KSK•(1-t). KSK’<KSK, więc nachylenie wykresu funkcji konsumpcji w gospo-darce z państwem (a więc także nachylenie wykresu AEPL), CPL= KSK’•Y+Ca, okazuje się mniejsze niż wykresu funkcji konsumpcji w gospodarce bez państwa, CPL = KSK•(1-t)•Y+Ca. AEPL Y AEPL’ ΔY’ AEPL” G C+I 45°

M’=1/(1-KSK’)=1/[1-(KSK•(1-t)] MNOŻNIK W GOSPODARCE Z PAŃSTWEM Tym razem z każdej złotówki dodatkowego dochodu wydatki na dobra produkowane w kraju zwiększa KSK’, a nie KSK złotych. ΔI KSK’•ΔI (KSK’• ΔI)•KSK’=KSK’2•ΔI KSK’2•ΔI•KSK’=KSK’3•ΔI ………………………………… Zatem mnożnik w gospodarce z państwem jest równy: M’=1/(1-KSK’)=1/[1-(KSK•(1-t)]

M’=1/(1-KSK’)=1/[1-(KSK•(1-t)] Mnożnik w gospodarce z państwem jest mniejszy niż w gospodar-ce bez państwa (podatki powodują, że KSK’<KSK!). Obecność państwa w gospodarce AUTOMATYCZNIE łagodzi wahania pro-dukcji. (Przekonamy się, że podobnie działa handel zagraniczny).

O podatkach netto i handlu zagranicznym mówi się czasem, że są AUTOMATYCZNYMI STABILIZATORAMI gospodarki, zmniej-szając fluktuacje rzeczywistej produkcji, YE, wokół produkcji po-tencjalnej, YP.

3. RÓWNOWAGA KRÓTKOOKRESOWA W GOSPO-DARCE Z PAŃSTWEM i ZAGRANICĄ „Otwieramy” gospodarkę i nasz model gospodarki staje się „czte-rosektorowy”. Z ZAGRANICA X ■ IMPORT (Z) – wartość dóbr (nie – aktywów takich jak papie-ry wartościowe i fabryki) zakupionych przez nas za granicą. ■ EKSPORT (X) – wartość dóbr (nie – aktywów) zakupionych przez zagranicę w naszym kraju. ■ Różnicę eksportu, X, i importu, Z, nazywamy BILANSEM HANDLOWYM (bilansem handlu zagranicznego), NX (NX=X-Z).

AEPL=C+I+G+X ZAGRANICA A RÓWNOWAGA W GOSPODARCE PO PIERWSZE, wydatki zagranicy na nasze dobra (eksport, X) zwiększają zagregowane wydatki planowane, AEPL. AEPL=C+I+G+X Podobnie jak prywatne inwestycje, I, oraz wydatki państwa, G, ek-sport, X, uznamy za wielkość autonomiczna, czyli niezależną od bieżącego poziomu Y.

AEPL=C+I+G+X ZAGRANICA A RÓWNOWAGA W GOSPODARCE AEPL 45° AEPL’ X C+I+G PO PIERWSZE, wydatki zagranicy na nasze dobra (eksport, X) zwiększają zagregowane wydatki planowane, AEPL. AEPL=C+I+G+X Podobnie jak prywatne inwestycje, I, oraz wydatki państwa, G, ek-sport, X, uznamy za wielkość autonomiczna, czyli niezależną od bieżącego poziomu Y. AEPL Y AEPL’ ΔYa X C+I+G 45°

AEPL=C+I+G+X-Z Z=KSI•Y PO DRUGIE, nasze zakupy za granicą (import, Z) zmniejszają zag-regowane wydatki na dobra krajowe, AEPL. AEPL=C+I+G+X-Z Zakładamy, że import, Z, jest stałą częścią Y (PKB). Jego wielkość zależy od KRAŃCOWEJ SKŁONOŚCI DO IMPORTU, KSI: Z=KSI•Y (Uwaga! Przyjmujemy, że importowane są tylko dobra konsump-cyjne).

C’’=KSK’•Y-KSI•Y+Ca=(KSK’-KSI)•Y+Ca =KSK”•Y+Ca. Oto FUNKCJA KONSUMPCJI DÓBR KRAJOWYCH w gospo-darce otwartej: C’’=KSK’•Y-KSI•Y+Ca=(KSK’-KSI)•Y+Ca =KSK”•Y+Ca. gdzie KSK” oznacza KSK dóbr krajowych z PKB (z Y) w gospo-darce otwartej. KSK”=KSK’-KSI

C’’=KSK’•Y-KSI•Y+Ca=(KSK’-KSI)•Y+Ca =KSK”•Y+Ca. KSK”=KSK’-KSI KSK”<KSK’, więc nachylenie wykresu funkcji konsumpcji w ot-wartej gospodarce z państwem, CPL”=KSK”•Y+Ca (a zatem także nachylenie wykresu AEPL), jest mniejsze niż wykresu funkcji kon-sumpcji w gospodarce zamkniętej, CPL = KSK’•Y+Ca. AEPL Y AEPL’ ΔYb AEPL” X C+I+G 45°

M”=1/(1-KSK”)=1/[(1-(KSK’-KSI)] =1/(1-KSK’+KSI) MNOŻNIK W GOSPODARCE OTWARTEJ Tym razem z każdego złotego dodatkowego dochodu wydatki na dobra krajowe zwiększa [KSK”=(KSK’-KSI)] złotych. ΔI KSK”•ΔI (KSK”• ΔI)•KSK”=KSK”2•ΔI KSK”2•ΔI•KSK”=KSK”3•ΔI ………………………………… Zatem mnożnik w gospodarce otwartej jest mniejszy niż mnożnik w gospodarce zamkniętej (z państwem): M”=1/(1-KSK”)=1/[(1-(KSK’-KSI)] =1/(1-KSK’+KSI) Także handel zagraniczny okazuje się zatem „automatycznym sta-bilizatorem” gospodarki.

ZADANIE W pewnej zamkniętej gospodarce „keynesowskiej” C = 0,6Yd; t = 0,3; G = I = 290. a) Po „otwarciu” tej gospodarki okazało się, że NX = 87 a KSI = 0,2 (inne wielkości się nie zmieniły); o ile zmieniła się wielkość produkcji odpowiadająca równowadze?

ZADANIE W pewnej zamkniętej gospodarce „keynesowskiej” C = 0,6Yd; t = 0,3; G = I = 290. a) Po „otwarciu” tej gospodarki okazało się, że NX = 87 a KSI = 0,2 (inne wielkości się nie zmieniły); o ile zmieniła się wielkość produkcji odpowiadająca równowadze? Przed „otwarciem” gospodarki YE=1000, a po „otwarciu” YE=1150. b) Przy jakiej wielkości produkcji import równa się eksportowi?

ZADANIE W pewnej zamkniętej gospodarce „keynesowskiej” C = 0,6Yd; t = 0,3; G = I = 290. a) Po „otwarciu” tej gospodarki okazało się, że NX = 87 a KSI = 0,2 (inne wielkości się nie zmieniły); o ile zmieniła się wielkość produkcji odpowiadająca równowadze? Przed „otwarciem” gospodarki YE=1000, a po „otwarciu” YE=1150. b) Przy jakiej wielkości produkcji import równa się eksportowi? Eksport, X, obliczymy, korzystając z równania: NX = X – Z. W sta-nie równowagi NX = 87, a Z = 0,2.1150 = 230. Wynika stąd, że eks-port, X, w tej gospodarce jest równy NX + Z = 87 + 230 = 317. Eks-port jest równy importowi przy wielkości produkcji 1585. Wszak 0,2.1585 = 317. c) Na rysunku pokaż zależność planowanych zagregowanych wy-datków od wielkości produkcji przed (AEPL) i po (AEPL’) „otwar-ciu” gospodarki.

Przed „otwarciem” gospodarki YE=1000, a po „otwarciu” YE=1150. ZADANIE W pewnej zamkniętej gospodarce „keynesowskiej” C = 0,6Yd; t = 0,3; G = I = 290. a) Po „otwarciu” tej gospodarki okazało się, że NX = 87 a KSI = 0,2 (inne wielkości się nie zmieniły); o ile zmieniła się wielkość produkcji odpowiadająca równowadze? Przed „otwarciem” gospodarki YE=1000, a po „otwarciu” YE=1150. b) Przy jakiej wielkości produkcji import równa się eksportowi? Eksport, X, obliczymy, korzystając z równania: NX = X – Z. W sta-nie równowagi NX = 87, a Z = 0,2.1150 = 230. Wynika stąd, że eks-port, X, w tej gospodarce jest równy NX + Z = 87 + 230 = 317. Eks-port jest równy importowi przy wielkości produkcji 1585. Wszak 0,2.1585 = 317. c) Na rysunku pokaż zależność planowanych zagregowanych wy-datków od wielkości produkcji przed (AEPL) i po (AEPL’) „otwar-ciu” gospodarki. Po „otwarciu” gospodarki linia AEPL przesuwa się równolegle do góry a jej nachylenie względem osi poziomej układu współrzęd-nych maleje.   d) Zaznacz wielkość produkcji z pytania (b). AEPL AEPL’ Y1=1585 Y

d) Zaznacz wielkość produkcji z pytania (b). ZADANIE W pewnej zamkniętej gospodarce „keynesowskiej” C = 0,6Yd; t = 0,3; G = I = 290. a) Po „otwarciu” tej gospodarki okazało się, że NX = 87 a KSI = 0,2 (inne wielkości się nie zmieniły); o ile zmieniła się wielkość produkcji odpowiadająca równowadze? c) Na rysunku pokaż zależność planowanych zagregowanych wy-datków od wielkości produkcji przed (AEPL) i po (AEPL’) „otwar-ciu” gospodarki. Po „otwarciu” gospodarki linia AEPL przesuwa się równolegle do góry a jej nachylenie względem osi poziomej układu współrzęd-nych maleje.   d) Zaznacz wielkość produkcji z pytania (b). Y1 = 1585 jest wielkością produkcji, dla której import zrównuje się z eksportem. Przecież tylko dla wielkości produkcji, przy której NX = 0, linie zagregowanych wydatków charakteryzujące tę gospodarkę przed [AEPL = 0,6(1 – 0,3) Y + 290 + 290] i po „otwarciu” [AEPL’ = 0,6(1 – 0,3) Y – 0,2Y + 290 + 290 + 317] przecinają się [0,6(1 – 0,3) 1585 + 290 + 290 = 0,6(1 – 0,3) 1585 - 0,21585 + 290 + 290 + 317]. AEPL AEPL’ Y1=1585 Y