KONKURENCJA DOSKONAŁA PEŁNY MONOPOL, KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA I OLIGOPOL

proces za pomocą którego uczestnicy rynku dążą do realizacji swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzje zawarcia transakcji [M. Kujda...]. Konkurencja

W zależności od stopnia intensywności konkurencji panującej na rynku wyróżnia się następujące struktury rynkowe: od strony podaży (sprzedających): konkurencję doskonałą, konkurencję monopolistyczną, oligopol, monopol absolutny (pełny, doskonały) od strony popytu( kupujących): konkurencję doskonałą, konkurencję monopsonową, oligopson, monopson.

Konkurencja doskonała konkurencja doskonała - model rynku, na którym występuje wielu nabywców i wielu sprzedawców, a żadni z nich nie mają wpływu na cenę, popyt i podaż.

Założenia konkurencji doskonałej Na rynku działa bardzo wiele przedsiębiorstw, prze co każde z nich ma znikomy udział w produkcji całej gałęzi; Produkt dostarczany przez przedsiębiorstwa jest jednorodny (homogeniczny); Zarówno kupujący, jak i sprzedający dysponują pełną informacją o danych ekonomicznych, które ich dotyczą; Istnieje swoboda wejścia i wyjścia z gałęzi, jak również łatwość przedstawiania produkcji z jednego zastosowania w inne; Założenie domniemane : Celem każdego przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku, celem każdego konsumenta jest maksymalizacja użyteczności.

Monopol występuje wówczas, gdy na danym rynku istnieje jedno przedsiębiorstwo wytwarzające albo dostarczające produkt lub usługi nie posiadające bliskich substytutów. Przykłady monopolistów: Polskie Koleje Państwowe Telekomunikacja Polska Miejskie Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Poczta Polska

Założenia pełnego monopolu jeden producent lub sprzedawca i wielu kupujących (monopol podaży); producent jest cenodawcą, cenotwórcą; produkty jednorodne lub zróżnicowane, brak bliskich substytutów na innych rynkach; brak możliwości wejścia innych producentów lub sprzedawców do działalności opanowanej przez monopol pełny; doskonała informacja o rynku (rynek jest w pełni przejrzysty) Istnieje tez struktury rynku zbliżone do monopolu . Gdy jest wielu sprzedawców i jeden kupujący na rynku – monopson (monopol popytu). Jeden podmiot po stronie podaży i jeden po stronie popytu – monopol bilateralny.

KONKURENCJA DOSKONAŁA Porównanie CECHA KONKURENCJA DOSKONAŁA MONOPOL PEŁNY liczba przedsiębiorstw rodzaj produktu wpływ na cenę warunki wejścia na rynek przykłady

KONKURENCJA DOSKONAŁA Porównanie CECHA KONKURENCJA DOSKONAŁA MONOPOL PEŁNY liczba przedsiębiorstw dużo jedno rodzaj produktu homogeniczny Brak bliskich substytutów wpływ na cenę cenobiorca cenodawca warunki wejścia na rynek Bardzo łatwe Bardzo trudne przykłady Produkty rolne Sieć wodociągowa, poczta, PKP

Konkurencja doskonała

Krzywa podaży = krzywa kosztów krańcowych W warunkach konkurencji doskonałej krzywa popytu indywidualnego przedsiębiorstwa jest doskonale elastyczna. Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest równa utargowi przeciętnemu i krańcowemu a. Rynek P P b. Typowa firma w konkurencji doskonałej S Up= Uk = P D Q Q Doskonale elastyczny popyt sprawia, że: Przedsiębiorstwo może sprzedawać całość produkcji po jednej ustalonej na rynku cenie Zmiany rozmiarów produkcji nie będą miały wpływu na rynkową cenę towaru. Krzywa podaży = krzywa kosztów krańcowych

Utarg całkowity Ogół wpływów przedsiębiorstwa z wytworzonej produkcji. A- jeśli cena rynkowa dobra maleje to linia Uc obraca się w prawo B- jeśli cena rynkowa dobra rośnie to linia Uc obraca się w lewo od początku układu współrzędnych. UC B A Q

Up= Uc/Q Utarg przeciętny (Up) Określa wielkość utargu przypadającą na jednostkę sprzedanego towaru. Up= Uc/Q Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest równa utargowi przeciętnemu oraz utargowi krańcowemu. Utarg krańcowy, marginalny (Uk ) Jest to zmiana utargu całkowitego wynikająca ze zmiany wielkości sprzedaży o jednostkę Up= zmiana Uc/zmiana Q

Przykład  1 4 2 3 Liczba buszli parzenicy Cena za jeden buszel Utarg całkowity Utarg przeciętny Utarg krańcowy 1 4 2 3

Wnioski Jeśli na rynku wolnokonkurencyjnym parzenica jest sprzedawana w cenie 4zł za buszel, to utarg całkowity farmera równy będzie 4 zł razy liczba sprzedanych przez niego buszli. A utarg krańcowy – nie zależnie od tego, ile buszli on sprzeda – równy będzie 4zł.

Krzywe KK i KP w długim okresie Dwie cechy krzywej KP: Opada zawsze, gdy krzywa kosztu krańcowego (KK) znajduje się poniżej krzywej KP, zaś wzrasta, gdy krzywa KK przebiega powyżej Krzywa KK przecina krzywą KP w jej minimum a więc w punkcie w którym jednostkowy koszt produkcji jest najmniejszy P KK KP Q

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej Ogólna zasada KK = UK (koszt krańcowy = utargowi krańcowemu) jest prawdziwa również w przypadku przedsiębiorstw działających w warunkach doskonałej konkurencji.   Jednakże, szczególną cechą konkurencji doskonałej jest stosunek między utargiem krańcowym a ceną. Założenie: UK = P (cena) KK = UK =P Ponieważ sprzedaż dodatkowych jednostek produktu nie wywiera żadnego wpływu na dotychczasowy utarg, to przychód krańcowy produktu jest po prostu równy uzyskanej cenie.

Podaż w konkurencji doskonałej Ponieważ rozmiary produkcji przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego zdeterminowane są w zasadzie poziomem kosztów krańcowych (KK) przy danej cenie, przyjmuje się że krzywa podaży firmy odpowiada fragmentowi krzywej kosztów krańcowych, leżącemu powyżej kosztów przeciętnych zmiennych. KPC P Przy cenie P firma maksymalizuje zysk produkując towar w ilości q., przy cenie p’ w ilości q’, a przy cenie p’’ firm a w ogóle nie powinna produkować, gdy z cena ta nie pokrywa kosztów zmiennych. Mniejsze straty firma poniesie zaprzestając działalność. KK KPZ p p’ p’’ q’ q Q

Krótkookresowa równowaga przedsiębiorstwa Optimum wyznacza punkt przecięcia się dwóch krzywych: krzywej UK oraz krzywej kosztu krańcowego (KK). W punkcie przecięcia przedsiębiorstwo osiąga krótkookresową równowagę i nie jest zainteresowane zmianą wielkości produkcji. P KK KP Up=Uk Q

Optymalne rozmiary produkcji przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego (dwie reguły) Ile dana firma ma produkować ? 1. Firma powinna zwiększać rozmiary produkcji do poziomu, przy którym koszt krańcowy (KK) przetnie prostą utargu krańcowego (Uk). Przy tym poziomie produkcji koszt krańcowy równa się Uk, który równa się cenie rynkowej danego produktu. KK=Uk=P 2. W krótkim okresie przedsiębiorstwo może zwiększyć rozmiary produkcji tak długo dopóki poziom ceny przewyższa kosztu przeciętnego zmiennego (KZP) P > KZP

Zakładając, że mamy doczynienia z wolna konkurencją, wskaż wielkość produkcji, którą firma A powinna wytwarzać po następujących cenach: 70,50,30zł. Wielkość produkcji Koszt przeciętny Koszt krańcowy stały zmienny całkowity 10 100 40 140 - 20 50 35 85 30 33,5 73,3 25 45 70 60 16,7 55 71,7 80

Rozwiązanie: Zgodnie z druga regułą dotyczącą maksymalizacji zysku w wolnej konkurencji przez firmę (P>KZP), firma powinna produkować tylko wtedy, kiedy cena rynkowa przewyższa koszt przeciętny zmienny. Stąd firma A przy cenie 30zł nie powinna produkować towarów, gdyż jak widać z tabeli najniższy KPZ = 35. Zgodnie z I regułą dotycząca maksymalizacji zysku (KK=UK=P) firma może produkować tą ilość towarów, przy cenie której KK=UK=P. Tak więc przy cenie 50zł powinna produkować 30 jednostek, a przy cenie 70zł - 50 jednostek.

Długookresowa równowaga przedsiębiorstwa Na rynku doskonale konkurencyjnym przedsiębiorca wybierze takie wielkości produkcji , przy których nie osiąga maksymalnego zysku, lecz zero zysku ekonomicznego, czyli zysk normalny. Zysk zerowy zapewni producentowi wynagrodzenie jego własnych czynników produkcji. Długookresowa równowaga nastąpi w punkcie zrównania się długookresowego KP z KK. KK KP Up=Uk = P Up = Uk = P = KK = KP

Kryterium optymalizacji. Przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk Przedsiębiorstwo o zerowym wyniku finansowym P KK KP KK KP Up=Uk = P Up=Uk = P ZYSK Q KK KP Przedsiębiorstwo minimalizujące stratę Up=Uk = P Strata

Przykład Załóżmy, że rzecz dzieje się na rynku samochodowym i że mamy do czynienia z doskonałą konkurencją oraz równowagą rynkową. Załóżmy również, że rząd zdecydował się na wprowadzenie podatków na paliwo. Przedstaw graficznie jak zmieni się równowaga na rynku dla branży paliwowej a jak dla naszego przedsiębiorstwa.

Rozwiązanie strata S2 KK1 +podatek KP1 + podatek S1 KK1 KP1 P’2 P2 P’1 a) Branża paliwowa b) Firma z branży paliwowej S2 KK1 +podatek KP1 + podatek S1 KK1 KP1 P’2 P2 P’1 P1 Q2 Q1 Q’2 Q’1 strata

Rozwiązanie opis W efekcie całej sytuacji wzrosną nam koszty krańcowe i koszty przeciętne całkowite w typowej firmie na rynku paliwowym. Krzywa podaży danej firmy, która jak pamiętamy jest zgodna (pokrywa się) z krzywą KK, przesunie się do góry w lewo. W rezultacie przesunie się na lewo również krzywa podaży dla całej branży. W rezultacie tych przesunięć wzrośnie również cena, a produkcja spadnie.

Zadanie: Załóżmy, że na rynku drewna mamy doczynienia z wolną konkurencją (doskonałą). Wzrost popytu na drewniane domy spowodował wzrost popytu na drewno. Dokonaj krótkookresowej analizy wpływu wzrostu popytu na cenę oraz rozmiary produktów sprzedawanych na rynku drewna, a także rozmiary produkcji i zysk ekonomiczny.

Zadanie Na rynku konkurencji doskonałej działają trzy przedsiębiorstwa: A, B, C. Sytuację finansową przedsiębiorstw przedstawiają dane umieszczone w poniższej tabeli. Proszę uzupełnić brakujące dane oraz określić, jaki będzie zysk poszczególnych przedsiębiorstw. Które z przedsiębiorstw będzie zachęcone do zwiększenia produkcji, które utrzymują ja na niezmienionym poziomie, a które będzie zmuszone do zakończenia prowadzonej działalności gospodarczej. przedsiębiorstwo P Q UC KC KS KZ KPC KPZ A 2000 50000 10000 10 B 30000 24000 2 C 1000 3500 3000

Zadanie 1. Funkcja koszów całkowitych przedsiębiorstwa ma postać: KC = -Q2 + 25Q +1500. Oblicz: KS, KZ, KPZ, KPS, KPC. 2. Zakład szewski produkuje buty na rynku doskonale konkurencyjnym i dostał zamówienie na 100 par. Zamówienie to producent może wykonać z dwóch rodzajów Materiałów A i B. Zakup materiału A wiąże się z wydatkiem rzędu 1000 zł, natomiast B z wydatkiem 850żł. Koszt produkcji jednej pary butów z materiału A wynosi 10zł, zaś z materiału B 12zł. Na który materiał powinno zdecydować się przedsiębiorstwo?

Zadanie Proszę obliczyć wielkość zysku dla firmy konkurencyjnej wiedząc, że P=5, q=10, KP=2,5. Co stanie się z zyskiem firmy, kiedy cena wzrośnie do 9 zł. ?

Monopol pełny występuje wówczas, gdy na danym rynku istnieje jedno przedsiębiorstwo wytwarzające albo dostarczające produkt lub usługi nie posiadające bliskich substytutów.

Źródła monopolu: Przyznanie przez Państwo lub władze lokalne przedsiębiorstwu wyłącznego prawa produkcji określonego towaru lub świadczenia określonej usługi patenty i prawa autorskie wyłączna własność źródeł koniecznych do produkcji danego towaru lokalizacja producenta lub dostawcy w pobliżu odbiorców

Krzywa popytu i podaży Monopol pełny jest jedynym producentem lub sprzedawcą na rynku, dlatego krzywa popytu na jego produkty lub usługi jest tożsama z krzywą popytu rynkowego i ma nachylenie ujemne. Krótkookresowa krzywa podaży monopolu – nie istnieje, występuje tylko podaż punktowa.

Zależność między utargami w monopolu pełnym Wraz ze wzrostem sprzedaży monopolista napotyka barierę popytu, w efekcie jego Utargi rosną tylko do pewnego momentu. Up =D Uk Uc Q Q3 Q4

Monopol pełny - produkcja i decyzje cenowe monopolu Monopol decyduje, ile produkować poprzez stosowanie następujących reguł odnoszących się do maksymalizacji zysku: Reguła 1 Jeśli firma (monopol) decyduje się produkować, to powinna zwiększyć rozmiary produkcji do takiego poziomu, przy którym utarg krańcowy zrówna się z kosztami Krańcowymi. UK = KK WARUNEK KONIECZNY Reguła 2 W krótkim okresie firma powinna produkować, jeśli cena jej produktu jest wyższa niż koszt przeciętny zmienny produkcji. P > PPZ Reguła 3 W długim okresie firma powinna produkować, jeśli cena na jej towar jest równa bądź wyższa od długookresowego kosztu przeciętnego produkcji. P > KP Regułą funkcjonowania monopolu jest osiągnięcie zysku ekonomicznego – tzw. zysku monopolowego – w krótkim jak i długim czasie.

Krótkookresowa równowaga monopolu sytuacja w której ustalił on cenę tak, że maksymalizuje swój zysk (lub minimalizuje stratę) i żadna ich zmiana nie może poprawić wyniku. U Dla rozmiarów produkcji Q1 cena wynosi P1, a koszt przeciętny K. W tych warunkach monopolista osiągnie optymalny wynik ekonomiczny. KK P1 KP K Up =D Uk Q Q1

Monopolista osiągający zysk U KK Jeśli strata będzie przekraczać koszty stałe, UC nie będzie pokrywał również kosztów zmiennych co ozn. że monopolista powinien wycofać się z rynku P1 KP Up =D Uk Q Q1 Monopolista osiągający zysk

Monopolista osiągający stratę U KK KP P1 Up =D Uk Q Q1 Monopolista osiągający stratę

Zadanie Monopol produkuje dane dobro z funkcją kosztów: KC=900+2Q2. Funkcja popytu ma postać: Qd= 160 -2P. Oblicz cenę i wielkość sprzedaży w sytuacji, gdy monopol maksymalizuje zysk. 2. Wyznacz cenę monopolową wiedząc , ze funkcja KC = 10Q+2Q2, zaś funkcja UC= 20Q- 0,5Q2. 3. Pan Sarenko planuje otworzenie gabinetu stomatologii estetycznej w swoim rodzimym mieście. Przeprowadził badania rynkowe i okazało się, że funkcjonuje 6 gabinetów o podobnym zakresie usług. Pan Sarenko ma jednak w swojej ofercie usługi, których nie mają te gabinety – podobne usługi świadczy gabinet w znajdującym się mieście Z oddalonym o 150km. Średni koszt usługi w 6 gabinetach wynosi 75 zł. U Pana Sarenki 120zł, zaś w mieście Z- 110zł. Dzielnicę w której Pan Sarenko zamierza otworzyć gabinet zamieszkują osoby o wysokich dochodach. Czy uzasadniona jest taka wysoka różnica w cenie usług? Czy Pan Sarenko może liczyć na klientów?

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna W teorii konkurencji monopolistycznej każda firma sprzedaje towar, który jest trochę inny od towaru sprzedawanego przez inna firmę, z tego powodu każdy ma pozycję monopolisty. W konkurencji monopolistycznej producenci wprowadzają na rynek szereg podobnych produktów i w celu sprzedaży jak największej ich liczby posługują się reklamą. Wykorzystywanie reklamy oraz różnicowanie produktu (dyferencjacja) to dwie podstawowe formy konkurencji niecenowej. W teorii konkurencji monopolistycznej podobnie jak w monopolu pełnym, utarg krańcowy jest niższy od ceny (UK<P) Dzieje się tak dlatego, że aby sprzedać dodatkowa jednostkę produktu , firma musi obniżyć cenę. W konkurencji monopolistycznej występują bliskie substytuty; oznacza to, ze zmiana ceny w sposób znaczący wpływa na popyt na dany towar.

Konkurencja monopolistyczna W teorii konkurencji monopolistycznej mamy do czynienia: Z wieloma kupcami i sprzedawcami, którzy są zbyt mali, aby móc w sposób znaczący wpływać na innych sprzedawców znajdujących się na rynku Firmy mogą wchodzić bądź wychodzić z rynku z łatwością Kupujący i sprzedający mają doskonałą wiedze ocenach towarów ich ilości i jakości Ponieważ towary są podobne to ceny różnią się w ramach grup towarowych Konkurencja monopolistyczna

Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji niedoskonałej znajduje się w równowadze. Oblicz optymalną wielkość produkcji, cenę równowagi oraz zysk całkowity przedsiębiorstwa, jeśli jego sytuacje na rynku kształtują następujące warunki: UK=20-0,1Q KK= 5+0,05Q Q=200-5P KP= 0,05Q+500/Q Zadania

OLIGOPOL Na rynku oligopolistycznym występuje kilku różnych dostawców, których sprzedaż stanowi zdecydowanie dominujący udział w ogólnej sprzedaży. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, lecz także od działań konkurentów z tej gałęzi.  

Oligopol jest najczęściej występującym modelem rynku, zarówno w przypadku produktów jednorodnych (np. stal, ropa naftowa, metale kolorowe), jak i zróżnicowanych (np. samochody, papierosy, sprzęt elektroniczny). W oligopolu dominują pozacenowe formy konkurencji poprzez reklamę, poprawę jakości oraz atrakcyjności produktów oraz wprowadzanie nowych, stosowanie dogodnych dla odbiorców form i warunków sprzedaży. Oligopol

Założenia oligopolu: Każda podjęta decyzja przez firmę oligopolistyczną ma istotny wpływ na pozostałe firmy – rywali Produkt wytwarzany w oligopolu może być homogeniczny (jednorodny) bądź heterogeniczny ( zróżnicowany) Doskonała informacja dotyczy cen towarów, ale nie reakcji konkurentów na zmianę ceny Występują bariery, które przeszkodzą nowym firmom wejść na ten rynek.

Duopol, forma oligopolu, w której rynek określonego produktu opanowany jest przez dwóch niezależnych producentów, zaopatrujących dużą liczbę odbiorców, przy czym żaden z nich nie jest w stanie opanować całego rynku. Wejście na rynek innych firm jest bardzo trudne ze względu na konieczność poniesienia ogromnych nakładów kapitałowych i sprzeciw dotychczasowych jego uczestników. Duopol

Konkurencja doskonała Konkurencja monopolistyczna Cechy Konkurencja doskonała Konkurencja monopolistyczna Oligopol Monopol Liczba konkurentów nieograniczona wielu kilku jeden producent Produkt jednorodny, niezróżnicowany zróżnicowany, wiele podobnych substytutów zróżnicowany lub niezróżnicowany nieliczne lub nawet brak substytutów Bariery wejścia na rynek niewielkie kilka wiele wejście ograniczone Znajomość rynku doskonała niedoskonała, chociaż lepsza niż w oligopolu niedoskonała Znaczenie konkurencji cenowej bez znaczenia (brak kontroli cen) bardzo ważna unika się jej bez znaczenia Znaczenie promocji ważna Przykłady rynków niektóre produkty spożywcze kawa, pasty do zębów, zegarki samochody, przewozy lotnicze, wynajem samochodów rynki użyteczności publicznej, np. pocztowy, telekomunikacyjny Podsumowanie