Rekultywacja i odzyskiwanie przestrzeni Zespół Szkół w Strzegomiu III Klasa Technik górnictwa odkrywkowego Rekultywacja i odzyskiwanie przestrzeni Zespół autorski: Dawid Panasiuk Rafał Osoba Maciej Szewczyk Opiekun naukowy: Dr inż. Bartosz Jawecki Program edukacyjny: „Rozumiem i wdrażam zrównoważony rozwój w gminie Strzegom”

Plan prezentacji Pojecie rekultywacji Kierunki rekultywacji Definicja z Polskiej normy Definicja literaturowa Budowa geologiczna i wydobycie surowców naturalnych Przykłady rekultywacji i zagospodarowania terenów powydobywczych w gminie Strzegom Wnioski Literatura.

Pojęcie REKULTYWACJI Nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym lub zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby, poprawienie właściwości fizycznych, chemicznych, uregulowanie, stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz zbudowanie lub odbudowanie niezbędnych dróg [USTAWA O OCHRONIE GRUNTÓW ROLNYCH I LEŚNYCH] Przywracanie gruntom zdregradowanym lub zdewastowanym wartości użytkowej lub przyrodniczej przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych oraz odtworzenie gleby, uregulowanie stosunków wodnych, rekonstrukcję lub budowę dróg dojazdowych, rozróżnia się fazę rekultywacji przygotowawczej, podstawowej, biologicznej. [PN-G-07800:2002 ]

Pojęcie REKULTYWACJI Kompleksowa działalność mająca na celu przewrócenie (w zakresie technicznie możliwym i ekonomicznie uzasadnionym) terenów zdegradowanych do gospodarczego użytkowania [SKAWINA] Zespół czynności inżynierskich i zabiegów agrotechnicznych oraz procesów biogeochemicznych, kształtujących nową i jednocześnie pożądaną strukturę biocenotyczną industrioziemnej (lub zdegradowanej) gleby, polega więc na zorganizowanym współdziałaniu czynników abiotycznych i biotycznych, umożliwiających w możliwie krótkim czasie i przy zaangażowaniu najmniejszych środków – wytworzenie produkcujnej gleby [GILEWSKA]

Kierunki rekultywacji (wg PN-G-07800:2002) Rekultywacja rolna – przygotowanie gruntu pd zagospodarowanie rolnicze (grunty orne, użytki zielone, sady, ogrody, itp.) Profil gleby wytworzonej na zwałowisku wewnętrznym KWB w rejonie Konina (zagospodarowanie w kierunku rolnym-grunt orny) Fot. I. Znamirowska-Karaś

Kierunki rekultywacji (wg PN-G-07800:2002) Rekultywacja leśna – przygotowanie gruntu pod zagospodarowanie leśne (lasy produkcyjne, ochronne, itp.) Zwałowisko wewnętrzne O/Bełchatów, widok zrekultywowanego zbocza wschodniego http://www.ppwb.org.pl/wb/54/4.php Część zachodnia zwałowiska skały płonnej KWK "1 Maja" została zrekultywowana w kierunku leśnym. http://www.pgwir.pl/oferta/rekultywacja-skladowisk-odpadow-oraz-terenow-poprzemyslowych/zwalowisko-kwk-1-maja/

Kierunki rekultywacji (wg PN-G-07800:2002) Rekultywacja komunalna – przygotowanie gruntów do celów komunalnych (np. pod parki, zieleńce, obiekty sportowe, wypoczynkowe, itp.) Żródło: www.skyscrapercity.com Źródło: www.skyscrapercity.com Kamieniołom wapienia Kadzielnia w Kielcach

Kierunki rekultywacji (wg PN-G-07800:2002) Rekultywacja wodna – przygotowanie terenu pod zbiorniki wodne i budowa tych zbiorników. Źródło: www.nurkomania.pl..nurkowisko_zakrzowek Źródło: www.nurkomania.pl..nurkowisko_zakrzowek Kamieniołom wapienia Zakrzówek w Krakowie

Kierunki rekultywacji (wg PN-G-07800:2002) Rekultywacja specjalna – przygotowanie terenu do zagospodarowania na cele inne niże w rekultywacji rolnej, leśnej komunalnej i wodnej. Źródło: pgi.gov.pl, Fot. M. Studencki Rezerwat przyrody (geologiczny) im. Jana Czarnockiego Przyrodniczy kierunek zagospodarowania: rezerwat przyrody Źródło: www.garnek.pl/wilcza_gora_roza_bazaltowa, Foto: wjanox) Róża bazaltowa, Rezerwat Przyrody „Wilcza Góra”

Prowadzi do urządzenia Kierunki rekultywacji i zagospodarowania terenów zdegradowanych (wg Karczewskiej) Specjalny Inny niż rolny i leśny Wodne – realizuje się gdy prognozy hydrologiczne przewidują po zakończeniu wykorzystania wypełnienie niecki wodą. Zbiorniki mogą pełnić funkcję Rekreacyjną (kierunek wodno-rekreacyjny) Ekologiczną - wzbogaca bioróżnorodność , jest siedliskiem ptaków, płazów, etc. (kierunek wodno ekologiczny) Rekreacyjne Szczególne (specjalne) – składowiska odpadów przemysłowych lub komunalnych Ekologiczne Rolny Prowadzi do urządzenia Gruntów ornych Łąk kośnych Pastwisk Sadów Plantacji krzewów Plantacji wierzby Inne. Leśny Prowadzi do zalesienia terenu. Las może pełnić funkcje produkcyjną, częściej pełni funkcję ochronną glebochronną, wodochronną, często stanowi strefę buforową wzdłuż zakładów przemysłowych

Ogólne i szczegółowe kierunki rekultywacji i zagospodarowania obiektów terenowo-przestrzennych (wg Uberman R., Ostręga A) Rolny hodowla: zwierząt, drobiu, ryb uprawy: grunty orne, sady, łąki, pastwiska, ogrody działkowe Leśny ochrona gospodarczy rekreacja: trasy turystyczne, parki, ścieżki pieszo-rowerowe, ścieżki zdrowotne, leśne kompleksy promocyjne Wodny rekreacja: kąpieliska, sporty wodne gospodarczy: zbiorniki retencyjne, zbiorniki wody pitnej Przyrodniczy formy ochrony w zależności od wartości przyrodniczych Gospodarczy budownictwo mieszkaniowe, kampusy, garaże przemysł usługi: inkubatory, magazyny, sklepy, hurtownie, parkingi, obiekty sportowe itp. składowiska odpadów dydaktyczny: ścieżki tematyczne, laboratoria kontemplacyjny artystyczny: muzea, ekspozycje, sale wystawowe i koncertowe, sceny, amfiteatry itp.

Budowa geologiczna i wydobycie surowców naturalnych w gminie Strzegom

Budowa Geologiczna Ziemia strzegomska jest bogata w następujące surowce naturalne: granit i gliny ogniotrwałe. Eksploatacja granitu na skalę przemysłową rozpoczęła się w końcu XIX w. W masywie Strzegom - Sobótka granit wydobywany jest z kilkunastu kamieniołomów, z których największe znajdują się w Strzegomiu, Rogoźnicy i Strzeblowie k. Sobótki. Produkuje się z nich głównie kostkę brukową, krawężniki i płyty chodnikowe. Kamieniołom w Kostrzy http://kamienie-budowlane.pgi.gov.pl/kamieniolomy_duze/kostrza_k2_d.jpg

Mapa geologiczna Strzegomia i okolic http://geoportal.pgi.gov.pl/css/pgi-ow/images/dzieje/dzieje_04.gif

Złoża, zasoby i wydobycie surowców naturalnych w Strzegomiu Rodzaj surowca Liczba złóż Zasoby [tys. ton] Wydobycie [tys. ton] Geologiczne bilansowe Przemysłowe Granit 34 696 581 459 340 4 810 Piaski i żwiry 4 3 354 Surowce kaolinitowe 1 36 755 Gliny ogniotrwałe 1 708 1 635 109 Źródło: BILANS ZASOBÓW ZŁÓŻ KOPALIN W POLSCE wg stanu na 31 XII 2011 r. Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy Warszawa 2012

W rejonie Strzegomia występują wśród utworów trzeciorzędowych iły i gliny ogniotrwałe, stosowane do produkcji materiałów ceramicznych i ogniotrwałych materiałów szamotowych dla przemysłu wapienniczego i cementowego. Z masywu Strzegom-Sobótka pozyskiwany jest kaolin granitowy. Choć miąższość jego złóż sięga miejscami 100 m, to jakość surowca nie jest za wysoka i tamtejszy kaolin wymaga procesów wzbogacania. Na omawianym terenie znajdują się też niewielkie zasoby węgla brunatnego. Miąższość tej kopaliny, zalegającej na głębokości 30 m, osiąga tylko 24 m. Metalem najdawniej wydobywanym na Przedgórzu Sudeckim było złoto. Kopalnia gliny „Stanisław” w Jaroszowie http://images50.fotosik.pl/1434/b820f6e240c181a5med.jpg

Przykłady rekultywacji i zagospodarowania terenów powydobywczych w gminie Strzegom

Planowane kierunki rekultywacji eksploatowanych w Strzegomiu złóż. Wg Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MIDAS w gminie Strzegom dominują następujące kierunki rekultywacji Leśny: 13 Leśno-wodny: 9 Wodny: 2 Mieszany: 1 Sportowo-rekreacyjny: 1 Rolny: 1 Nie ustalono lub brak danych: 8

Kamieniołom granitu Barcz I: rekultywacja z wykorzystaniem odpadów, docelowy kierunek zagospodarowania leśny Fot. B. Jawecki Źródło: www.sudety.it, Fot. Edmund Szczepański Fot. B. Jawecki

Złoże „Rusko – Jaroszów” – złoże glin ogniotrwałych, wraz z kopaliną towarzyszącą – węglem brunatnym, kopalnia „Stanisław” Rusko, rekultywacja mieszana, część terenu zrekultywowano w kierunku rolnym, docelowo kierunek wodno-leśny (na horyzoncie porośnięta roślinnością trawiastą hałda pokopalniana) http://fotopolska.eu/142856,foto.html Fot. B. Jawecki

W miejscowości Jaroszów i Rusko zlokalizowane jest jedno z większych składowisko odpadów na Dolnym Śląsku. Położone jest na terenie nieczynnego wyrobiska iłów ogniotrwałych kopalni „Halina”. Całkowity obszar składowiska zajmuje 32 ha, z czego czynna powierzchnia eksploatacyjna stanowi 5,8 ha. Zarządzane przez Ekologiczne Centrum Utylizacji Sp. z o.o. http://www.veolia-es.pl/pl/Spolki/ecu/

Spontaniczna renaturyzacja terenów poeksploatacyjnych. Coraz częściej dostrzegana jest swoista wartość obszarów pogórniczych, gdyż zdecydowana większość obszarów poeksploatacyjnych nie doświadczyła zabiegów rekultywacyjnych lub przeprowadzono je w bardzo niewielkim zakresie. Nieużytkowane i pozbawione presji człowieka tereny stały się miejscem spontanicznej renaturalizacji, procesowi spontanicznej wtórnej sukcesji ekologicznej, dzięki czemu nastąpiła regeneracja krajobrazu poeksploatacyjnego (tzw. rekultywacja naturalnej), ale wytworzone ekosystemy najczęściej nie przypominają ekosystemów pierwotnych.

W rejonie Strzegomia przejawia się to dużą ilością wyrobisk zalanych wodą i porośniętych roślinnością krzewiastą i drzewiastą

www.npm.pl

Nieczynny kamieniołom bazaltu w Strzegomiu Źródło: http://www.bazalt.org.pl/

Nieczynny kamieniołom może być idealnym miejscem rekreacyjno – edukacyjnym, służąc geoturystyce, edukacji przyrodniczej a także popularyzacji regionu strzegomskiego ze swoją bogatą historią i dziedzictwem górnictwa odkrywkowego oraz kamieniarstwa. W kamieniołomie Bazalt w trzydzieści lat od zakończenia wydobycia nastąpiły naturalne procesy zarastania przez roślinność, na skutek erozji fragmenty ścian zamieniły się w osuwiska, utrzymuje się w miarę stabilny poziom wody w zbiorniku. Fundacja "Bazalt, "GRANEX" oraz Instytut Architektury Krajobrazu UP we Wrocławiu, zorganizował konkurs na koncepcję projektową zagospodarowania terenu dawnego „Kamieniołomu Bazaltu w Strzegomiu". Poniżej wybrane plansze koncepcji zagospodarowania kamieniołomu

Źródło: Fundacja „Bazalt”

Źródło: Fundacja „Bazalt”

Źródło: Fundacja „Bazalt”

Źródło: Fundacja „Bazalt”

Źródło: Fundacja „Bazalt”

Źródło: Fundacja „Bazalt”

Wnioski Dominacja złóż surowców skalnych w gminie Strzegom skutkować będzie powstaniem wielu wyrobisk cechujących się znacznymi głębokościami i prawie pionowymi skarp (ścian) wyrobiska. W planowanym zagospodarowaniu terenów poeksploatacyjnych dominuje kierunek leśny lub Leśno- Wodny. Alternatywne sposoby zagospodarowania wyrobisk np. rekreacyjno-sportowe, pomimo potencjalnej atrakcyjności stanowią marginalny sposób zagospodarowania. Rekultywacja z wykorzystaniem sił natury tzw. spontaniczna renaturyzacja w wyniku naturalnej sukcesji jest jednym z głównych sposobów rekultywacji i zagospodarowania nieczynnych już kopalń

Literatura PN-G-07800 – Górnictwo odkrywkowe. Rekultywacja. Ogólne wytyczne projektowania. Uberman R., Ostręga A., Metoda projektowania zagospodarowania dużych i zróżnicowanych kompleksów poeksploatacyjnych, Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Kształtowanie krajobrazu terenów poeksploatacyjnych w górnictwie”, Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu, s. 243-253, Kraków, 2003. Karczewska A . 2009: Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych. Wyd. UP we Wrocławiu Maciak F. 1995: Ochrona i rekultywacja środowiska . Wyd. SGGW w Warszawie. Paulo A 2008: Przyrodnicze ograniczenia wyboru kierunku zagospodarowania terenów pogórniczych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, Tom 24, Zeszyt 2/3 s. 9-40. Kasztelewicz Z 2010: Rekultywacja terenów pogórniczych w polskich kopalniach odkrywkowych. Monografia Fundacja Nauka i Tradycje Górnicze z siedzibą Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie Kasprzyk P. 2009:, Kierunki rekultywacji w górnictwie odkrywkowym. Problemy Ekologii Krajobrazu, tomXXIV, s. 7-15. Kowalska A. 2010: Rekultywacja terenów zdegradowanych w wyniku odkrywkowej eksploatacji kruszyw naturalnych. V Krakowska Konferencja Młodych Uczonych, Kraków 2010 Molenda T. 2006: Górnicze środowiska akwatyczne – obiekty obserwacji procesów hydrologiczno- biologicznych. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej Nr 117, Studia i Materiały Nr 32, s. 239-250. Nita J. 2010: Kamieniołom w krajobrazie i geoturystyce. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 14, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, s. 243-251 Nita J., Myga-Piątek U. 2006: Krajobrazowe kierunki zagospodarowania terenów pogórniczych. Przegląd Geologiczny, vol. 54, nr 3, s. 256–262. Jawecki B. 2012: Rekultywacja i spontaniczna renaturyzacja terenów pokopalnianych. [W:] Album przyrodniczy powiatu strzelińskiego. Sukcesja naturalna wyrobisk. s. 97-101. Wyd. Starostwo Powiatowe w Strzelinie ss. 152