Ekonomika transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak 104 SzB askala@it.pw.edu.pl Konsultacje: poniedziałki 10-12 Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Ekonomia… … to nauka o tym, jak ludzie decydują o wykorzystaniu ograniczonych zasobów w celu wytwarzania różnych dóbr i jak dzielą efekty między siebie oraz między pokolenia obecne i przyszłe. (T. Żylicz) Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek - podstawowe pojęcia Rzadkość dóbr – podstawowa cecha gospodarki rynkowej Oznacza, że nie występuje sytuacja nieograniczonego dostępu do dóbr przy zerowej cenie na te dobra. Rynek… …to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług …to wzajemna gra popytu (konsumentów) i podaży (sprzedawców), każdorazowo przesądzająca o ilości wytwarzanych dóbr i cenie, po jakiej są one sprzedawane Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek - podstawowe pojęcia Procesy rynkowe prowadzą do podjęcia decyzji przez: gospodarstwa domowe odnośnie konsumpcji, przedsiębiorstw odnośnie produkcji oraz pracowników odnośnie tego, dla kogo pracować ALOKACJA ZASOBÓW Popyt to ilość dobra, którą nabywcy gotowi są zakupić przy różnym poziomie ceny Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować (sprzedać) przy różnym poziomie ceny Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek w punkcie równowagi Podaż S Cena P E PE Popyt D QE Ilość Q S – podaż; D – popyt; E – punkt równowagi; PE – cena równowagi; QE – ilość dobra wytwarzana w punkcie równowagi Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek - podstawowe pojęcia Przesunięcia wzdłuż krzywych popytu i podaży wynika z przystosowań uczestników rynku do zmian cen  nadwyżka popytu lub nadwyżka podaży Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek – nadwyżka popytu, nadwyżka podaży Podaż S Cena P nadwyżka podaży C D P2 E PE A B P1 nadwyżka popytu Popyt D QA QC QE QBD Ilość Q S – podaż; D – popyt; E – punkt równowagi; PE – cena równowagi; QE – ilość dobra wytwarzana w punkcie równowagi; AB – nadwyżka popytu; CD – nadwyżka podaży Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek – nadwyżka popytu, nadwyżka podaży Przesunięcia wzdłuż krzywych popytu i podaży wynikają z przystosowań uczestników rynku do zmian cen czynnik wewnętrzny Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek – nadwyżka popytu, nadwyżka podaży Podaż S Cena P nadwyżka podaży C D P2 E PE A B P1 nadwyżka popytu Popyt D QA QC QE QBD Ilość Q S – podaż; D – popyt; E – punkt równowagi; PE – cena równowagi; QE – ilość dobra wytwarzana w punkcie równowagi; AB – nadwyżka popytu; CD – nadwyżka podaży Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek - podstawowe pojęcia nowego punktu równowagi rynkowej … ale mogą się też zmieniać warunki zewnętrzne, inne niż cena reakcją na zmiany na rynku czynników zewnętrznych (tj. innych niż cena) jest przesunięcie krzywych podaży lub/i popytu i prowadzi do ustalenia nowego punktu równowagi rynkowej Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek – przesunięcie krzywej popytu Podaż S Cena P E1 PE1 E PE D1 D QE QE1 Ilość Q Przesunięcie krzywej popytu D  D1 spowoduje ustalenie nowego punktu równowagi na rynku: ceny PE1 wielkości produkcji QE1 Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek – przesunięcie krzywej podaży Cena P E2 PE2 E PE Popyt D QE2 QE Ilość Q Przesunięcie krzywej podaży S  S1 spowoduje ustalenie nowego punktu równowagi na rynku: ceny PE2 wielkości produkcji QE2 Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Rynek – przesunięcia krzywych popytu/podaży Dla krzywej popytu za czynniki zewnętrzne uznaje się: dochody konsumentów ceny dóbr pokrewnych (substytucyjnych lub komplementarnych) gusty i przyzwyczajenia oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej, Dla krzywej podaży za czynniki zewnętrzne uznaje się: technologię (innowacje), ceny czynników produkcji zakres regulacji rynku przez państwo (np. zmiana wysokości subwencji rządowych, zmiana wysokości podatków ) Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność cenowa popytu Popyt elastyczny względem ceny Podaż S Podaż S’ Cena P P1 P2 Popyt D Q1 Q2 Ilość Q Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność cenowa popytu Popyt nieelastyczny względem ceny Podaż S Podaż S’ Cena P P1 P2 Popyt D Q1 Q2 Ilość Q Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność cenowa popytu P-popyt C-cena P Ec = Ec < 0 ΔC C Przykłady: Ec = -0,4 czyli 0 < | Ec | < 1 Ec = -1,6 czyli | Ec | > 1 Ec = 0,3 czyli Ec > 0 żywność rozrywka chleb Ec = -0,4 oznacza, że wzrost ceny o 1%   spadek popytu o 0,4% Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność cenowa popytu Popyt elastyczny względem dochodu |Ec| > 1 Popyt Ec > 0 Popyt nieelastyczny względem dochodu |Ec| < 1 Popyt proporcjonalny względem dochodu |Ec| = 1 Cena Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność cenowa popytu Cena P P2 Czynnik czasu P1 Popyt D2 Popyt D1 Q3 Q2 Q1 Cena P Popyt o rozkładzie nieliniowym Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność dochodowa popytu Cena P Cena constans PE D1 D2 D Q Q1 Q2 Ilość Q Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność dochodowa popytu P-popyt D-dochód P Ed = Ed > 0 ΔD D Przykłady: Ed = 0,4 czyli 0 < Ed < 1 Ed = 1,6 czyli Ed > 1 Ed =-0,3 czyli Ed < 0 żywność rozrywka tania odzież Ed = 1,6 oznacza, że wzrost dochodu o 1%   wzrost popytu o 1,6% Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Determinanty cenowej elastyczności popytu Poziom ceny: przy niskiej cenie określona zmiana ceny, np. podwyżka ceny o 5%, powoduje na ogół słabszą reakcję nabywców niż analogiczna podwyżka przy wysokiej już cenie. Wysokość dochodu: ludzie ubożsi na ogół silniej reagują na zmiany ceny, zwłaszcza dóbr droższych. Dostępność substytutów: dostępność bliskich substytutów zwiększa wrażliwość nabywców na podwyżkę ceny danego dobra. Gusty nabywców: przywiązanie do konsumpcji określonych dóbr zmniejsza reakcję na podwyżkę ceny. Rodzaj dobra: popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny na zmiany cen aniżeli popyt na dobro luksusowe. Szerokość kategorii dobra: popyt na owoce jest mniej elastyczny niż popyt na konkretny gatunek owoców, gdyż w obrębie szerszej grupy towarowej istnieją większe możliwości wyboru (substytucji). Długość okresu: w dłuższym okresie reakcja popytu na zaistniałą zmianę ceny jest pełniejsza niż w okresie krótkim (możliwość pełniejszego dostosowania się nabywców do zmienionej ceny - np. przez wykorzystanie substytutów). Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność dochodowa popytu Popyt elastyczny względem dochodu Ed > 1 Popyt Popyt proporcjonalny względem dochodu Ed = 1 Ed < 0 Popyt nieelastyczny względem dochodu Ed < 1 Dochód Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność popytu - podsumowanie Rodzaj dóbr Elastyczność Reakcja popytu na wzrost o 1% (ceny lub dochodu) Przykład Normalne pierwszej potrzeby 0 < | Ec | < 1 0 < Ed < 1 Spadek o mniej niż 1% Wzrost o mniej niż 1% żywność Normalne wyższego rzędu | Ec | > 1 Ed > 1 Spadek o więcej niż 1% Wzrost o więcej niż 1% gastronomia rekreacja Dobra luksusowe Ec > 0 (>1) Ed >> 1 Wzrost (o więcej niż 1%) Wzrost wielokrotny rezydencje elitarne sporty Niższego rzędu Ec > 0 Ed < 0 Wzrost Spadek chleb paliwo tytoń Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność mieszana popytu Dobra substytucyjne Dobra komplementarne Wzajemny wpływ cen na popyt ΔPx Px P-popyt C-cena Emxy = ΔCy Cy Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność mieszana popytu –substytucja i komplementarność Emxy = 0,8 oznacza, że wzrost ceny y o 1%   wzrost popytu na x o 0,8% DOBRA SUBSTYTUCYJNE Emxy = -0,8 oznacza, że wzrost ceny y o 1%   spadek popytu na x o 0,8% DOBRA KOMPLEMENTARNE Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Gałęzie transportu - substytucja wysoka substytucyjność Wielkość przewozów gałęzią Y niska substytucyjność Cena przewozu gałęzią X Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Gałęzie transportu - komplementarność wysoka komplementarność Wielkość przewozów gałęzią Y niska komplementarność Cena przewozu gałęzią X Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Popyt a przychody ze sprzedaży Cena P Popyt elastyczny Cena P Popyt nieelastyczny Popyt D Popyt D Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Wykorzystanie elastyczności cenowej popytu w analizie rynku 1. Zachowanie się sumy utargów przy zmianach ceny - zestawienie przedstawia zmiany utargu (U) przy zmianach ceny (P) dla każdego poziomu elastyczności cenowej popytu (Ec). P Ec P P |Ec| < 1 U U |Ec| > 1 2. O ile zmienić cenę, aby przywrócić równowagę? Na przykład, aby zlikwidować niedobór jakiegoś towaru szacowany na 10%, przy elastyczności cenowej = –2, należy podnieść cenę o 5%. W odwrotnej sytuacji, aby upłynnić niesprzedany zapas towaru, należy obniżyć cenę o 5%. Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Elastyczność popytu a przychody ze sprzedaży Cena P _ + Przychód R Popyt D Rmax Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu Cena P

Ekonomika transportu – podstawowe pojęcia Transport jest to technicznie, organizacyjnie i ekonomicznie wydzielone z innych czynności, celowe przemieszczanie wszelkich ładunków i osób [M.Madeyski] Działalność transportowa polega na jak najpełniejszym zaspokajaniu potrzeb transportowych zgłaszanych na tym rynku przy równoczesnym zachowaniu (lub dążeniu do) maksymalnej efektywności ekonomicznej Transport jako dział gospodarki narodowej (sektor) obejmuje ogół środków i czynności bezpośrednio lub pośrednio warunkujących dokonanie procesów transportowych Efektywne funkcjonowanie sektora jest uwarunkowane istnieniem harmonijnych powiązań i proporcji pomiędzy: przemysłem środków transportu infrastrukturą sferą przewozów (transport indywidualny, transport niezarobkowy i zarobkowy) usługami pomocniczymi Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Ekonomika transportu – podstawowe pojęcia System to wyodrębniony z otoczenia zbiór elementów, mających wzajemne powiązania wewnętrzne oraz zewnętrzne z otoczeniem, w ramach którego i na rzecz którego dany system działa To, jak elementy systemu są uporządkowane i rozmieszczone tak, by spełniały swoje funkcje, stanowi organizację systemu System transportowy to całokształt środków technicznych, ludzkich i organizacyjnych zatrudnionych w celu wykonywania usług transportowych, którego zasadniczym celem jest wytwarzanie i dostarczanie użytkownikom usług transportowych Dokonanie przemieszczenia ładunków lub pasażerów za pomocą środków transportowych wymaga dokonania czynności organizacyjnych i wykonawczych składających się na proces transportowy. Najważniejszym elementem procesu transportowego jest proces przewozowy Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Ekonomika transportu – podstawowe pojęcia Obrót ładunków/pasażerów to ogólna masa ładunków lub liczba pasażerów przewożonych na odcinku drogi lub przez określony punkt na tej drodze, bez względu na kierunek przewozu. Ogólna masa ładunków/ liczba pasażerów przewożonych w jednym kierunku to potok ładunków/pasażerów Potencjał przewozowy to maksymalna wielkość ładunków, jaką można równocześnie przemieszczać danym środkiem transportu (jego ładowność w tonach lub pojemność w liczbie pasażerów), zakładając optymalne wykorzystanie wszystkich elementów wpływających na proces transportowy Zdolność przewozową rozumiemy planowaną pracę przewozową w danej jednostce czasu, a więc pracę uwzględniającą konkretne warunki Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Cechy usług: niematerialność nierozdzielność usługi z jej wykonawcą -  dobra materialne: produkcja  sprzedaż  konsumpcja -  dobra niematerialne: sprzedaż  świadczenie + konsumpcja nierozdzielność procesu wytwarzania i konsumpcji -   zbieżność miejsca i czasu wytwarzania i konsumowania heterogeniczność, niejednorodność, różnorodność nietrwałość niemożność nabycia praw własności Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Cechy infrastruktury: Infrastruktura stworzone przez człowieka trwale zlokalizowane liniowe i nieliniowe obiekty użytku publicznego mające istotne znaczenie w życiu społeczno-gospodarczym służące funkcji przemieszczania osób i ładunków Cechy infrastruktury: wysoka kapitałochłonność niepodzielność techniczna i ekonomiczna długi okres kształtowania i użytkowania generowanie korzyści skali Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Cechy transportu Transport przyczynia się do globalizacji... ... ale sam też jest jej przedmiotem Cechuje go wewnętrzna substytucyjność... ... i zewnętrzna komplementarność Brak wewnętrznej koordynacji i integracji ujemnie wpływa na konkurencyjność transportu Oferta transportowa decyduje o dostępności dóbr... ... co w efekcie wpływa na poziom konkurencyjności przedsiębiorstw i całej gospodarki Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Organizacja rynków Cecha Konkurencja doskonała Konkurencja niedoskonała konkurencja monopolisty-czna oligopol monopol Liczba firm wiele kilka jedna Wpływ producenta na cenę brak ograniczony znaczny pełny Bariery wejścia znaczne pełne Dostęp konsumenta do informacji średni Substytucyjność produktu pełna ograniczona Marka, wyróżnienie produktu Przykład krajowe przewozy drogowe przewozy mat.niebezpiecznych, niestandardowe transport lotniczy kolejowe przewozy pasażerskie Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Organizacja rynków: konkurencja doskonała Na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających Każdy z producentów wytwarza znikomą część łącznej produkcji Producenci nie mają wpływu na ceny – cena kształtuje się na rynku pod wpływem gry podaży i popytu Kupujący i sprzedający posiadają doskonałą znajomość rynku (dysponują pełną informacją) Oferowane na sprzedaż towary mają jednakowe (zbliżone) cechy użytkowe  reklama i marka nie odgrywają żadnej roli Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (czyli: swobodny ich przepływ między poszczególnymi gałęziami produkcji) oraz swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw, czyli nie ma ograniczeń wejścia do danej gałęzi dla innych firm Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Organizacja rynków: Oligopol Na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona pod względem technologicznym lub ekonomicznym (bariery wejścia) Produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwa w oligopolu mogą być zróżnicowane ale są dość bliskimi substytutami Każdy z producentów ma znaczący udział w rynku  każda z firm musi brać pod uwagę działania innych firm, nie może ignorować decyzji podejmowanych przez konkurentów  decyzje firm oligopolistycznych są zdeterminowane reakcjami i zachowaniami ich rywali Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Organizacja rynków: konkurencja monopolistyczna Na rynku działa wielu producentów i nabywców; Istnieje swoboda wejścia na rynek danej gałęzi; Produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwa nie są jednorodne, wręcz przeciwnie – są zróżnicowane pod względem cech użytkowych, oprócz tego mają bliskie substytuty; Producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku; Dla konkurencji monopolistycznej charakterystyczna jest konkurencja niecenowa (np. wprowadzanie zmian jakościowych produktów, popularyzacja marki firmowej, uatrakcyjnienie form sprzedaży etc.); Przykłady firm działających w warunkach konkurencji monopolistycznej: małe sklepiki osiedlowe, restauracje zróżnicowane pod względem wystroju wnętrza i atrakcyjności potraw itd. Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Organizacja rynków: monopol Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących; Nie ma możliwości wejścia na rynek, co może wynikać z przyczyn technicznych (wymagany patent), ekonomicznych (wysokie nakłady finansowe na budowę nowej firmy, np. infrastruktury) lub administracyjno-prawnych (ustalony przez państwo monopol np. pocztowy). Przedsiębiorstwa monopolistyczne kontrolują sytuację na rynku, mogą ograniczać podaż i sprzedawać towary po dowolnych cenach Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu

Organizacja rynków – inne spojrzenie NABYWCA OFERENT JEDEN NIELICZNI WIELU Monopol bilaterialny Ograniczony monopol po stronie popytu Monopson: monopol po stronie popytu Ograniczony monopol po stronie podaży Oligopol bilaterialny Oligopson: oligopol po stronie popytu Monopol po stronie podaży Oligopol po stronie podaży Polipom Politechnika Warszawska, Wydział Transportu dr Agnieszka Skala-Poźniak, Ekonomika transportu