Prof. dr hab. Marek Ratajczak Makroekonomia Prof. dr hab. Marek Ratajczak

Otoczenie dalsze Otoczenie bliskie Firma Otoczenie konkurencyjne Makrootoczenie Marek Ratajczak

Makrootoczenie (model PEST): Otoczenie polityczne Otoczenie ekonomiczne Otoczenie społeczne Otoczenie technologiczne Marek Ratajczak

Transformacja ustrojowa jako przykład radykalnej zmiany makrootoczenia Centralnie zarządzana Rynkowa Gospodarka System Przymusowy autorytarny kolektywizm Polityka Społeczeństwo System Społeczny demokratyczny indywidualizm Marek Ratajczak

Gospodarka rynkowa (cechy) 1. Swoboda alokacji 2. Podaż regulowana przez rynek 3. Zasoby nabywane 4. Aktywna rola pieniądza 5. Ceny związane z popytem i podażą 6. Rynkowa weryfikacja efektywności 7.Ponoszenie odpowiedzialności ekonomicznej i ryzyka 8. Działanie w ramach konkurencji 9.Zysk jako różnica między efektami i nakładami 10. Państwo jest jednym z podmiotów gospodarczych Marek Ratajczak

Podstawowy model gospodarki rynkowej Płaca, Renta, Procent Zapłata Państwo Praca, Ziemia, Kapitał Państwo Towary Usługi państwa, Transfery Usługi państwa, Subsydia Podatki Podatki Zapłata Towary Gospodarstwa domowe Firmy Praca, Ziemia, Kapitał, Przedsiębiorczość (Organizacja) Płaca, Renta gruntowa, Procent, Zysk Marek Ratajczak

Idea konkurencji doskonałej i niewidzialnej ręki (ale czy rynku?) Główne elementy zawodności rynku: efekty zewnętrzne, dobra publiczne, monopol naturalny, dobra szczególnie cenne, asymetria informacji, rozdzielenie funkcji własności od funkcji zarządczej. Zawodność państwa: wpływ polityki na ekonomię, nieefektywność centralnego rachunku wyboru, nieefektywności X i Y Jak rola państwa? (między omnipotencją a stróżem nocnym) Państwo pro: prognosta, promotor, protektor, producent

Różne możliwe sytuacje rynkowe Odbiorcy, Nabywcy Producenci, Sprzedawcy Jeden Kilku Wielu Dwustronny monopol Ograniczony monopol Monopol Ograniczony monopson Dwustronny oligopol Oligopol Monopson Oligopson Wolny rynek, konkurencja doskonała, Polipol* * Dodatkowe założenia: idealna informacja, brak konsekwencji teorii agencji, idealna podzielność i mobilność zasobów, brak specyficzności zasobów, standaryzacja i unifikacja produktów, brak barier wejścia i wyjścia z rynku, brak innych elementów zawodności rynku a w tym dóbr publicznych, dóbr szczególnie cennych i efektów zewnętrznych Marek Ratajczak

Dobra mieszane (klubowe) Dobra prywatne, publiczne i mieszane Konkurencja Wykluczenie + - + + Dobra prywatne + - Dobra mieszane (klubowe) - + Dobra mieszane - - Dobra publiczne

Rachunek ekonomiczny oparty na ujęciu społecznym (wariant pełny – z uwzględnieniem kosztów społecznych i korzyści społecznych) MPC, MPB, P MSC MPC – koszt prywatny krańcowy, MPB – korzyść prywatna krańcowa, P – cena, Q – skala aktywności ekonomicznej (np. produkcja) MSC – społeczny koszt krańcowy MSB – społeczna korzyść krańcowa MPC P2 P1 P0 MPB Q1 Q2 Q0 Q

Produkt krajowy brutto jako miara efektów gospodarowania Idea PKB A = 100 100 B = 120 20 C = 150 30 Suma = 370 150 PKB a PNB Alternatywne miary rozwoju Główne agregaty makroekonomiczne: C, I, G, NX Y= C+I+G+NX ; NX = Ex - Imp PKB wytworzony (Y) a PKB do podziału (YD) YD = Y+ TR – TA; YD= C+S Marek Ratajczak

Marek Ratajczak, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Podstawowe makroekonomiczne zależności agregatowe: Y = C + I + G + NX YD = C + S YD = Y + TR – TA C + S = C + I + G + NX + TR – TA S – I = (G + TR – TA) + NX Marek Ratajczak, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Wzrost gospodarczy 1. Znaczenie i pomiar tempa wzrostu: r=(Y1 – Y0)/ Y0 2. Podstawowe czynniki wzrostu: praca, kapitał, postęp techniczny 3. Współczesne koncepcje wzrostu: wzrost trwały (zrównoważony) i wzrost endogeniczny Stopy wzrostu PKB w Polsce Marek Ratajczak

Scenariusze osiągnięcia przez Polskę rozwoju gospodarczego Wyszczególnienie Średnie tempo wzrostu PKB w % 2000-2005 PKB na osobę wg PPS w EUR (2005) Hipotetyczne tempo wzrostu PKB w Polsce i rok „zrównania się” Polski 3,5 4,0 5,0 5,5 6,0 UE-25 2,0 23300 2053 2041 2029 2026 2023 UE-15 1,9 25200 2056 2044 2031 2028 2025 Strefa Euro (12) 1,8 24700 2050 2040 2024 Hiszpania 3,4 22900 2342 2133 2051 2033 Portugalia 1,1 16600 2021 2018 2015 2013 Marek Ratajczak

Wahania aktywności gospodarczej – cykl koniunkturalny Pojęcie cyklu koniunkturalnego Tradycyjny obraz cyklu koniunkturalnego: 1.ożywienie, 2. rozkwit (boom), 3. kryzys, 4. depresja Poziom aktywności gospodarczej czas 3. Cykl koniunkturalny zmodyfikowany: 2 fazy (wzrost i recesja), różnica między pełną(prawdziwą) recesją, a recesją wzrostu trend Marek Ratajczak

Rynek pracy i bezrobocie Znaczenie czynnika pracy i pojęcie bezrobocia Przyczyny bezrobocia: bezrobocie frykcyjne, sezonowe, koniunkturalne, strukturalne, klasyczne Rodzaje bezrobocia: Bezrobocie jawne i ukryte Bezrobocie rzeczywiste i pozorne Bezrobocie higieniczne Bezrobocie dobrowolne i przymusowe Bezrobocie okresowe i chroniczne Bezrobocie naturalne – pełne wykorzystanie zasobów siły roboczej Marek Ratajczak

Konsekwencje (koszty) bezrobocia: Koszty utrzymania bezrobotnych Koszty utrzymania rodzin ludzi bezrobotnych Koszty likwidacji i utrzymania niewykorzystanych miejsc pracy Koszty zwalczania bezrobocia Koszty zwalczania skutków bezrobocia Koszty utraconych efektów Zwalczanie bezrobocia: Aktywne zwalczanie bezrobocia Wykorzystywanie rynku jako narzędzia walki z bezrobociem Marek Ratajczak

Bezrobocie w Polsce Marek Ratajczak

Stabilność cen - inflacja Rola stabilności cen Przejawy niestabilności cen: Inflacja i deflacja Inflacja Pomiar inflacji (CPI) Rodzaje inflacji Podział według tempa: Pełzająca, Krocząca, Galopująca, Hiperinflacja Sposobów przejawiania się: Jawna, Ukryta (Odroczona) Czasu trwania: Okresowa, Sekularna Przyczyn: Popytowa, Kosztowa, Strukturalna, Monetarna (MV = PT), Ilościowa teoria pieniądza: MV = PT A/ 50*4 = 1*200 B/ 60*4 = 1*240 czy 60*4 = 1,2*200 Stopnia oczekiwania: Oczekiwana, Nie oczekiwana Marek Ratajczak

Jak walczyć? (determinacja, narzędzia) Koszty i konsekwencje inflacji: Złudzenie inflacyjne (iluzja pieniądza) Drenaż podatkowy i podatek inflacyjny Koszty zdzieranych zelówek Koszty zmienianych jadłospisów (menu) Konsekwencje społeczne Spekulacja (a inwestycje) Walka z inflacją: Jak walczyć? (determinacja, narzędzia) Narzędzia: Polityka fiskalna : Polityka dochodowa, Wydatki budżetowe, Zmiany strukturalne Polityka monetarna: Tłumienie oczekiwań inflacyjnych - Polityka stóp procentowych Marek Ratajczak

Inflacja roczna w % w Polsce (CPI) Marek Ratajczak

Związki bezrobocia i inflacji: krzywa Phillipsa P (%) Pierwotna krzywa Phillipsa P1 P0 U (%) C B A Marek Ratajczak

P (%) P2 P1 P0 U (%) B A Długookresowa k. Phillipsa Krótkookresowe k. Phillipsa P0 U (%) B A Marek Ratajczak

Polityka makroekonomiczna Polityka fiskalna i polityka monetarna Funkcje polityki fiskalnej Alokacyjna Redystrybucyjna Stabilizacyjna: Automatyczne i nieautomatyczne stabilizatory gospodarki ( Podatki , Wydatki transferowe związane ze zmianami aktywności ekonomicznej, System podatkowy, Zakupy państwa) Mnożnik inwestycyjny: ΔY = k*ΔI Krańcowa skłonność do konsumpcji (k) k = 1/ (1 – ΔC/ΔY) Inwestycje autonomiczne i indukowane Działanie mnożnika Marek Ratajczak

Wydatki sztywne i nie sztywne Polityka fiskalna c.d. Wydatki budżetowe Zakupy i transfery Wydatki sztywne i nie sztywne Wydatki tradycyjne, gospodarki mieszanej, państwa dobrobytu Dochody budżetowe Podatki Inne źródła Relacja dochodów i wydatków budżetowych GS < TA GS = TA GS > TA Marek Ratajczak

Polityka fiskalna c.d. Finansowanie deficytu budżetowego Dodruk pieniądza Pożyczanie na ryku Konsekwencje deficytu budżetowego Efekt kuli śniegowej: 1000+10%=1100; 1100+10%=1210; 1210+10%=1331 Efekt wypychania Sp=Ip (100=100); Sp = Ip + Gb (100=95+5 lub 105 =100+5 ale R Deficyt dziś – podatki jutro Presja inflacyjna Marek Ratajczak

0 A B C 100 Stopa podatkowa (w %) Krzywa Laffera Dochody Budżetowe (w wielkościach absolutnych) E D 0 A B C 100 Stopa podatkowa (w %) Marek Ratajczak

Klin podatkowy w krajach europejskich w 2004 roku Marek Ratajczak

Polityka monetarna: Pieniądz w gospodarce rynkowej Historia pieniądza Funkcje pieniądza Środek wymiany Środek płatniczy Miernik wartości Środek tezauryzacji Pieniądz światowy Pojęcie polityki monetarnej Rozwiązania instytucjonalne (bank centralny i jego funkcje NBP), Rada Polityki Pieniężnej) Kreacja i emisja pieniądza Narzędzia polityki monetarnej Rodzaje polityki monetarnej Marek Ratajczak

Narzędzia polityki monetarnej: Oddziaływanie przez perswazję Środki kontroli szczególnej Środki kontroli ogólnej Stopa rezerw obowiązkowych: 3,5% (od 31.10.2003) Polityka stóp procentowych (RBC + x = RBK) Aktualne stopy NBP: stopa referencyjna 6,00% w skali rocznej (minimalna rentowność 7- dniowych bonów pieniężnych); stopa lombardowa 7,50% w skali rocznej; stopa depozytowa 4,50% w skali rocznej; stopa redyskonta weksli 6,25% w skali rocznej. Operacje otwartego rynku Marek Ratajczak

Makroekonomia gospodarki otwartej Gospodarka otwarta a gospodarka zamknięta Gospodarka Zamknięta Otwarta (Autarkia) Z pmhz Bez pmhz (pmhz = państwowy monopol handlu zagranicznego) Protekcjonizm Wolny handel Teorie handlu zagranicznego 3. Systemy walutowe 4. Globalizacja i internacjonalizacja gospodarek Marek Ratajczak