Znak własnościowy książki EKSLIBRIS Znak własnościowy książki

EX LIBRIS Ex libris (z łac.) – z ksiąg, spośród książek; Ex libris – „artystycznie wykonana nalepka z wkomponowanym nazwiskiem lub godłem właściciela umieszczona na wewnętrznej stronie okładki książki”.

PRAEKSLIBRIS Najstarszy zachowany znak własnościowy – fajansowa tabliczka z imieniem i nazwiskiem dołączona do papirusu faraona AMENHOTEPA III. Znajduje się w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie.

PROTOEKSLIBRIS Ręczne adnotacje znakowe pojawiające się w Europie od średniowiecza . Poprzedzają druk. Umieszczane na dolnym marginesie pierwszej karty tekstu.

PROTOEKSLIBRIS W POLSCE Najstarszy pochodzi z XIV w. Malowany herb Bogoria na kodeksie pergaminowym należał do arcybiskupa gnieźnieńskiego, doradcy króla Kazimierza Wielkiego Jarosława ze Skotnik. Znajduje się w Bibliotece Kapitulnej w Gnieźnie.

Ekslibris w Polsce Najstarszy polski ekslibris pochodzi z 1516 r. Należał do kanclerza i biskupa Marcina Drzewickiego. Znak drzeworytniczy wykonany prawdopodobnie w wiedeńskiej oficynie Hieronima Wietora z Lubomierza na Dolnym Śląsku. Zabytek ten sprawia, że Polska zalicza się do krajów o najstarszych tradycjach ekslibrisowych.

ZAKLĘCIA BIBLIOFILSKIE

Kto karty zagina, czy latem czy wiosną, Niech uszy mu długie, jak osłu wyrosną! Kto książki smaruje lub skazy w nich czyni, Ten ryj zamiast gęby niech ma na kształt świni! Kto książki mi łamie i karty wydziera, Ten śmiercią najsroższą niech prędko umiera! Kto książki złośliwie mi kradnie lub psuje, Niech diabeł go porwie i srodze katuje! Kto tę książkę ukradnie, niech mu ręka odpadnie, A kto ją schowa pod futro, tego obwieszą jutro! Kto tę książkę świśnie, niech na gałęzi zawiśnie!  

ZASADY PISOWNI „EKSLIBRIS„ LUB „EX LIBRIS”

"[...] Ekslibris. Profesor Jan Miodek wyjaśnia ortograficzną zasadę pisowni słowa „ekslibris”.   Taką częściowo przyswojoną formą, czyli traktowaną jako jeden wyraz, stało się łacińskie wyrażenie ex libris. Uważany za formę rodzaju męskiego (ten) ekslibris – pisaną łącznie i przez „ks”, bo w wyrazach przystosowanych do polskiej ortografii „x” nie istnieje.  

Piszemy więc ekslibris i mówimy o ekslibrisie w znaczeniu „ozdobna kartka z nazwiskiem lub godłem, właściciela księgozbioru, naklejana na jego książkach”. Oryginalną pisownię rozłączną natomiast ex libris zachowujemy przy sporządzaniu napisu na tejże ozdobnej kartce (np. Ex libris Jana Kowalskiego – „z książek Jana Kowalskiego”). Mówiąc jeszcze inaczej: na ekslibrisie piszemy ex libris, ale napiszemy do kogoś : „Jaki masz ładny ekslibris!   

Ekslibris zwany jest też księgoznakiem Niewielka rycina wykonana wybraną techniką graficzną. Zawiera motyw graficzny i nazwisko właściciela.

Techniki wykonywania ekslibrisów akwaforta - rysunek wykonany jest igłą stalową na płytce miedzianej lub cynkowej i wytrawiony za pomocą roztworu kwasu azotowego; przypomina rysunek piórkiem.

drzeworyt – najstarsza technika graficzna, polegająca na wyżłobieniu rysunku w klocku drewnianym, pokryciu farbą powstałych, wypukłych części i odbiciu na papierze.

grafika – jedna z podstawowych dziedzin sztuk plastycznych; obejmuje techniki pozwalające na mechaniczne powielanie rysunku z uprzednio przygotowanego negatywu, np. klocka drewnianego, płytki metalowej lub kamiennej.

litografia – technika graficzna, w której rysunek przeznaczony do odbicia wykonano na kamieniu litograficznym; odbitka rysunku zwie się litografią.

linoryt – technika graficzna, w której tło rysunku wycina się w linoleum; powstały w ten sposób rysunek wypukły powiela się farbą.

gipsoryt – technika graficzna polegająca na wykonaniu rysunku w płytce gipsowej dłutkami drzeworytnicznymi.

POSŁUGIWANIE SIĘ EKSLIBRISEM JEST UWAŻANE ZA: Wyraz szacunku i dbałości o książki. Wysokie potrzeby kulturalne ich właściciela. Motywuje do dbałości i terminowego zwrotu (jeśli jest wypożyczona). Zabezpiecza przed kradzieżą. Podnosi walory artystyczne i wartość kolekcjonerską danego egzemplarza.

Bibliografia Encyklopedia wiedzy o książce. Red. A. Binkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski. Wrocław, 1971 Strony internetowe: Maria Gron, Monika Szczerbacz: Ekslibris - znak własnościowy [online]. Chełm: Biblioteka Pedagogiczna [dostęp 15 marca 2010]. Dostępny w Internecie: http://e-pedagogiczna.edu.pl/upload/file /bibliotekiped/ekslibris.pdf Ekslibris(znak) [online]. [dostęp 15 marca 2010]. Dostępny w Internecie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Ekslibris_(znak) Konkurs biblioteczny [online]. [dostęp 15 marca 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.sp303.internetdsl.pl/konkursbib.htm Barbara Misiewicz: Ekslibris znak właściciela książki [online]. Suwałki: Gimnazjum nr 6, Biblioteka Szkolna [ dostęp 12 marca 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.cdniku.pl/pliki/32.pdf

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ  Opracowała: Katarzyna Gozdawa-Grajewska Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rybniku