TRENING ZASTĘPOWANIA AGRESJI TZA

ŹRÓDŁA PROGRAMU TZA Narodziny programu Lata 1980-te Instytut Badań nad Agresją Uniwersytetu w Syracuse (USA) Twórca metody Arnold Goldstein Kontynuacja, wsparcie adaptacji na terenie Polski Barry Glick Prekursorzy w Polsce: Ewa Morawska, Jacek Morawski

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE TZA NURT POZNAWCZO-BEHAWIORALNY DEFINICJE AGRESJI KOMPONENTY AGRESJI I JEJ RODZAJE GENEZA ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH

PODSTAWOWE DEFINICJE AGRESJA = forma zachowania, której celem jest wyrządzenie szkody (Baron, Richardson, 1994) PRZEMOC =agresja skierowana na osobę (Goldstein, Glick, Gibbs, 2004) cechy: jawne, wyuczone

SKŁADNIKI AGRESJI poznawczy = błędy poznawcze w ocenie np. relacji interpersonalnych, deficyty społeczno - poznawcze, nieznajomość powszechnie akceptowanych norm funkcjonowania w grupie emocjonalny = pobudzenie zabarwione negatywnie: złość, uraza, frustracja itp. behawioralny = zachowanie: agresja, przemoc

TYPY AGRESJI A MOŻLIWOŚĆ TERAPII (Dodge, 1990) TYP AGRESJI CECHY MOŻLIWOŚĆ INTERWENCJI AGRESJA PROAKTYWNA - Zorientowana bezpośrednio na przedmiot (wartości materialne) - Cel: zysk materialny lub dominacja - przestępstwa zaplanowane - Konsekwentne wygaszanie zachowań agresywnych - Konsekwentne nagradzanie zachowań prospołecznych - Nauka umiejętności prospołecznych REAKTYWNA (wroga) - Zorientowana bezpośrednio na osobę - Cel: zranić lub zaszkodzić - Charakter impulsywny, wybuchowy - Przestępstwa pod wpływem emocji, uczuć np. zazdrości, urazy - Trening kontroli złości - Wzmacnianie empatii

WEWNĘTRZNE (W OSOBIE): ZEWNĘTRZNE (SYTUACYJNE): ŹRÓDŁA AGRESJI WEWNĘTRZNE (W OSOBIE): BIOLOGICZNE DOŚWIADCZENIA OSOBISTE, ZABURZENIA W ROZWOJU → WYUCZONE WZORCE REAGOWANIA I BŁĘDY W MYŚLENIU → DEFICYTY EMOCJONALNE I MORALNE ZEWNĘTRZNE (SYTUACYJNE): WYZWALACZE FRUSTRACJI, LĘKU, NIEPEWNOŚCI, STRESU PSYCHOLOGICZNEGO I FIZYCZNEGO

BIOLOGICZNE PODŁOŻE AGRESJI MECHANIZMY WYKSZTAŁCONE W PROCESIE EWOLUCJI CZŁOWIEKA GENETYCZNE DEFICYTY ORGANICZNE, USZKODZENIA CENTRALNEGO UKŁADU NERWOWEGO ŚRODKI ODURZAJĄCE EFEKTY: NISKI PRÓG AGRESYWNEJ REAKCJI OBNIŻONA SAMOKONTROLA

PODŁOŻE AGRESJI - WYUCZONE MECHANIZMY REAGOWANIA UCZENIE SIĘ BEZPOŚREDNIE NAŚLADOWANIE + DOŚWIADCZANIE KORZYŚCI UCZENIE SIĘ POŚREDNIE PRZEZ OBSERWACJĘ (MODELOWANIE) EFEKTY: PRZEKONANIE O SKUTECZNOŚCI AGRESJI BRAK ALTERNATYWNYCH UMIEJĘTNOŚCI SZTYWNOŚĆ REAKCJI (Banura,1969, 1973, Berkowitz, 1964)

ŹRÓDŁA AGRESYWNYCH WZORCÓW W UCZENIU SIĘ RODZINA ZNIEWALAJĄCE WYCHOWANIE RÓWIEŚNICY MEDIA → EFEKT AGRESJI: NAŚLADOWANIE → EFEKT OFIARY: WZROST LĘKU, SPADEK ZAUFANIA →EFEKT ŚWIADKA: ODWRAŻLIWIENIE

ŹRÓDŁA AGRESJI W RODZINIE ZNIEWALAJĄCE WYCHOWANIE CHŁÓD EMOCJONALNY, IRYTACJA BRAK KONSEKWENCJI REAKCJI I NADZORU PRZYMUS, KARY FIZYCZNE, PONIŻANIE (MODELOWANIE) (Patterson, Reid, Jones, Konger, 1975)

EFEKTY ZNIEWALAJĄCEGO WYCHOWANIA: WYBUCHOWOŚĆ, PŁACZLIWOŚĆ NISKA SAMOOCENA PRZEKONANIE O SKUTECZNOŚCI SIŁY FIZYCZNEJ BRAK KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH, EMOCJONALNYCH, MORALNYCH → PIERWSZE ZACHOWANIA AGRESYWNE (MAŁA AGRESJA) → ODRZUCENIE PRZEZ RÓWIEŚNIKÓW, STYGMATYZACJA W ŚRODOWISKU → WEJŚCIE W ROLĘ I GRUPĘ ASPOŁECZNĄ → DUŻA AGRESJA

ŹRÓDŁA AGRESJI – INNE CZYNNIKI POZNAWCZE MYŚLENIE EGOCENTRYCZNE, NIEZDOLNOŚĆ DO ZMIANY PUNKTU WIDZENIA PIELĘGNOWANIE URAZY I SKŁONNOŚCI ODWETOWE, PRZYPISYWANIE INNYM WROGOŚCI BAGATELIZOWANIE WŁASNYCH AGRESYWNYCH ZACHOWAŃ WYJAŚNIANIE ICH ZACHOWANIEM OFIARY I INNYMI CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI

ŹRÓDŁA AGRESJI - INNE CZYNNIKI MORALNE I EMOCJONALNE NIEDOJRZAŁOŚĆ MORALNA, NIEPRAWIDŁOWA STRUKTURA WARTOŚCI DEFICYTY UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH BRAK KOMPETENCJI EMOCJONALNYCH AGRESJA JAKO UZALEŻNIENIE

PRZYCZYNY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH- PODSUMOWANIE ZACHOWANIE AGRESYWNE = CZYNNIKI WEWNĘTRZNE - OSOBOWE + SYTUACJA ICH INTERAKCJA

CELE TRENINGU ZASTĘPOWANIA AGRESJI REDUKCJA AGRESJI I ZACHOWAŃ ANTYSPOŁECZNYCH POPRZEZ: WYPRACOWANIE PRAWIDŁOWYCH SPOSOBÓW RADZENIA SOBIE W SYTUACJACH TRUDNYCH WZMOCNIENIE SAMOKONTROLI I WGLĄDU W PODŁOŻE WŁASNYCH PROBLEMÓW PODNIESIENIE SAMOOCENY, PRZEKONANIA O WŁASNYCH MOŻLIWOŚCIACH STYMULACJĘ ROZWOJU EMOCJONALNEGO I MORALNEGO ROZWIJANIE REFLEKSYJNEGO STOSUNKU DO WŁASNEGO ZACHOWANIA (REDUKCJA IMPULSYWNOŚCI)

KOMPONENTY TZA BEHAWIORALNY TRENING UMIEJĘTNOŚCI (PRO) SPOŁECZNYCH EMOCJONALNY TRENING KONROLI ZŁOŚCI POZNAWCZO-MORALNY TRENING WNIOSKOWANIA MORALNEGO

BEHAWIORALNY KOMPONENT TZA TRENING UMIEJĘTNOŚCI (PRO) SPOŁECZNYCH POZNANIE ZASAD (KROKÓW) POSTĘPOWANIA W TRUDNEJ SYTUACJI SPOŁECZNEJ + MODELOWANIE SCENEK PRZEZ TRENERÓW ODGRYWANIE RÓL PRZEZ TRENUJĄCYCH SAMOOCENA I INFORMACJE ZWROTNE OD OBSERWATORÓW TRANSFER W CODZIENNOŚĆ

PRZYKŁADY UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH  Podstawowe umiejętności prospołeczne: prowadzenie rozmowy, zdawanie pytań, dziękowanie, przedstawianie się, mówienie komplementów Nauka zastosowania podstawowych umiejętności prospołecznych: Proszenie o pomoc, przepraszanie, przekonywanie innych Umiejętności emocjonalne: wyrażanie swoich uczuć, rozumienie uczuć innych osób, radzenie sobie z czyjąś złością, radzenie sobie ze strachem Alternatywne umiejętności wobec agresji: negocjowanie, obrona własnych praw, reagowanie na zaczepki, unikanie kłopotów z innymi i bójek. Umiejętność radzenia sobie ze stresem: radzenie sobie ze wstydem (zakłopotaniem), radzenie sobie z pominięciem (odrzuceniem), reagowanie na namawianie, reagowanie na niepowodzenia, przygotowanie do trudnej rozmowy, radzenie sobie z presją grupy. Umiejętność planowania: ustalenie przyczyny problemu, wyznaczenie celu, określanie swoich możliwości, podejmowanie decyzji, koncentracja na zadaniu.

PRZYKŁAD INSTRUKCJI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNEJ umiejętność unikania bójek - kroki Wstrzymaj się na chwilę i zastanów się, dlaczego chcesz walczyć Zastanów się, czego chcesz na dłuższą metę (jaki będzie rezultat długoterminowy?) Pomyśl o innych sposobach radzenia sobie w tej sytuacji oprócz walki (możesz negocjować, bronić swoich praw, prosić o pomoc, uspokajać drugą osobę - wszystkie te umiejętności obejmuje trening TZA) Wybierz najlepszy sposób poradzenia sobie w tej sytuacji i zastosuj go Możesz: negocjować, bronić swoich praw, prosić o pomoc, uspokoić drugą osobę

EMOCJONALNY KOMPONENT TZA - TRENING KONROLI ZŁOŚCI POZNANIE WŁASNYCH EMOCJI (wyzwalacze złości, jej symptomy, reduktory) TRENING TECHNIK REDUKOWANIA ZŁOŚCI: poznawczych, behawioralnych, kierowanie negatywnych emocji na działania konstruktywne WZMOCNIENIE SAMOKONTROLI w zakresie zachowania ĆWICZENIE wykorzystania umiejętności społecznych jako alternatywy dla agresji WAŻNE: Praca na osobistych doświadczeniach trenujących

POZNAWCZO - MORALNY KOMPONENT TZA - TRENING WNIOSKOWANIA MORALNEGO DYLEMATY MORALNE (30 SCENEK) ANALIZA SYTUACJI PROBLEMOWEJ + DYSKUSJA NAD JEJ ROZWIĄZANIEM EFEKTY: wzmacnianie umiejętności zmiany perspektywy rozwój empatii zmniejszenie egocentryzmu zmiany systemu wartości stymulacja rozwoju moralnego

PRZYKŁADOWY DYLEMAT MORALNY W TRENINGU WNIOSKOWANIA MORALNEGO „SYTUACJA PROBLEMOWA WOJTKA” Pewnego dnia starszy brat Wojtka, Piotr, powierza mu sekret: Piotr sprzedaje narkotyki. Zarówno Wojtek, jak i Piotr wiedzą, że rodzaj narkotyków sprzedawanych przez Piotra jest bardzo uzależniający i powoduje uszkodzenie płuc i mózgu. Może nawet doprowadzić do śmierci. Wojtek prosi brata, żeby zaprzestał sprzedaży. Ale rodzina chłopców jest biedna i Piotr mówi, że jest to jedyny sposób na zaradzenie rodzinnym problemom finansowym. Piotr prosi brata, żeby nikomu nie wyjawił sekretu. Co powinien zrobić Wojtek?

ŚRODKI I METODY TZA PROCEDURY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH SPOŁECZNYCH - KROKI SEKWENCJE KONTROLI ZŁOŚCI MODELOWANIE I WZMACNIANIE POZYTYWNE RAPORTY WYKONANIA - SAMONAGRADZANIE SIĘ TRENUJĄCYCH INFORMACJE ZWROTNE WZMACNIANIE MOTYWACJI WEWNĘTRZNEJ DYSKUSJA KIEROWANA - STYMULACJA ROZWOJU MORALNEGO

CHARAKTERYSTYKA ODBIORCÓW Dzieci i młodzież z deficytami kompetencji społecznych, zagrożeni problemem agresji i przestępczości, lub przeciwnie- wycofani i nieśmiali Młodzież i dzieci zaniedbane środowiskowo Uzależnieni od środków odurzających Opiekunowie, rodzice, wychowawcy Pensjonariusze placówek resocjalizacyjnych

DOBÓR GRUPY DO TRENINGU LICZEBNOŚĆ, PROPORCJE WIEKU I PŁCI – DOSTOSOWANE DO CHARAKTERYSTYKI UCZESTNIKÓW PRZYGOTOWANIE TRENUJĄCYCH: DIAGNOZA wieloźródłowa (obserwacja, indywidualny kwestionariusz umiejętności społecznych od uczestnika i arkusz obserwacyjny od rodzica, nauczyciela, wywiad z rodzicami MOTYWACJA zewnętrzna i wewnętrzna wypracowanie ATMOSFERY otwartości, akceptacji jasne REGUŁY (kontrakt) WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI, WYCHOWAWCAMI

ZALETY PROGRAMU TZA Aspekt profilaktyczny, terapeutyczny, interwencyjny Kompleksowość, wielotorowość – 3 komponenty programu, jak 3 obszary deficytów i przyczyn agresji Przejrzysta struktura, konspekty zajęć i pomoce dydaktyczne Jasne cele, konkretne metody Łatwość opanowania i wdrożenia Plastyczność, możliwość dostosowania do specyfiki grupy, doświadczeń osobistych, kontekstu środowiskowego itp. Brak elementów karania, upominania, zawieszania w prawach, które okazują się być nieskutecznymi, a wręcz pogłębiającymi agresję Możliwość objęcia treningiem wychowawców i opiekunów Uniwersalność bez względu na wykształcenie i status socjoekonomiczny Uwzględnienie kontekstu sytuacyjnego, podłoża zachowań agresywnych Wykorzystanie praw uczenia się Zróżnicowanie form - atrakcyjność zajęć Wzrost samooceny uczestników, integracja grupy Potwierdzone, trwałe efekty

POLECANA LITERATURA Goldstein, A.P, Reagles, K. A., Lester L., (2001). Umiejętności chroniące (odmawiania). Zapobieganie narkomanii wśród młodzieży. Warszawa, Fundacja KARAN. Goldstein, A. P., Glick, B., Gibbs, J. C. (2004). ART. Program Zastępowania Agresji. Warszawa, Instytut Amity. McGinnis, E., Goldstein, A. (2001). Skillstreaming. Kształtowanie umiejętności ucznia. Nowe strategie i perspektywy nauczania umiejętności prospołecznych. Część 1 i 2. Warszawa, Fundacja KARAN. Morawska, E., Morawski, J. (2004). Trening Zastępowania Agresji w szkołach i placówkach systemu oświaty. Instytut Amity, Warszawa

KWALIFIKACJE TRENERA TZA Minimum 40 godzin treningu w małych grupach warsztatowych pod okiem licencjonowanych trenerów Praktyki własne: 30 godzin Superwizja konsultacje indywidualne, jednodniowa sesja superwizyjno -egzaminacyjna po zakończeniu praktyki GDZIE SIĘ SZKOLIĆ: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej Warszawa ul. Zapłocie 20 tel.(022) 648 37 79 www.cmppp.edu.pl Instytut Amity Warszawa ul. Polna 46a tel. (022) 825 44 51 www.amity.pl