Sztuka relacji wychowawczych “Wychowanie jest sprawą serca, do którego klucze posiada jedynie Bóg” Ksiądz Bosko Rodzina salezjanska; księża, siostry, byli i obecni wychowankowie, współpracownicy, osoby swiecki skupione przy dziełach- czyli także my i nasze rodziny Pracujemy z siostrami a nie u sióstr ani nawet dla sióstr System Prewencyjny: Sztuka relacji wychowawczych

Osadzonych w konkrecie życia Każde działanie wychowawcze pozostaje w ścisłym związku z kontekstem socjo-kulturalnym, w którym dokonuje się proces kształtowania się osobowości dzieci i młodzieży. Ks. Bosko rozpoczął dzieło Oratorium w 1841, w Turynie, włoskim mieście, które jako pierwsze włączyło w radykalne przemiany swojej epoki: rewolucja przemysłowa (ok. 1850 r.) zjednoczenie Włoch (1860 r.) upadek doczesnej władzy Kościoła (1871 r.) po którym nastąpił rozwój autoświadomości świeckich w Kościele. Wewnątrz tego tak bardzo złożonego kontekstu socjo-kulturowego, Ks. Bosko opracował metodę wychowawczą zdolną zmierzyć się z licznymi trudnościami. Kto jest autorem systemu prewencyjnego?

Współczesne Społeczeństwo indywidualistyczne konsumistyczne niecierpliwe Współczesne Społeczeństwo szybkie karierowiczowskie zdezorientowane konkurencyjne technologiczne

Odpowiedź Ks.Bosko, NA DZISIEJSZE CZASY, jest ta sama: metoda wychowawcza zwana Systemem Prewencyjnym Sztuka: Wychowanie jest sprawą serca, do którego klucz posiada jedynie Bóg Metoda otwarta: “Wy dopełnicie dzieła, które ja rozpocząłem: Ja dałem szkic, wy wypełnicie go kolorami. Teraz jest zalążek, wy doprowadzicie owoce do dojrzewania…” Styl wychowawczy na dzisiejsze czasy: “Dobrzy chrześcijanie i uczciwi obywatele” w trzecim tysiącleciu.

System Prewencyjny jest propozycją prawdziwego i konkretnego stylu życia: - cennego zarówno dla młodych, jak i dla dorosłych - bazującego na najwyższych wartościach chrześcijańskich - zdolnego odpowiedzieć na najgłębsze potrzeby osoby

3. Potrzeba miłości i przynależności 5. Potrzeba sensu Poznawać, zrozumieć, wybierać według pewnej hierarchii obiektywnych wartości (transcendentnych); poszukiwać piękna, dobra, sprawiedliwości, jedności, pokoju, realizować się: zadedykować własne potencjały na rzecz czegoś wartościowego. 4. Potrzeba szacunku Mieć szacunek (uznanie) dla samego siebie, dla własnej osobowości, dla własnych wartości moralnych. Być uznanym przez najbliższych i przez inne osoby. Potrzeba uznania naszych bliskich i naszych wartości. Stimare i propri cari, stimare gli altri, stimare il sistema sociale in cui ci si riconosce. 3. Potrzeba miłości i przynależności Być kochanym i kochać. Otrzymywać i dawać oznaki miłości i przyjęcia. Przynależność: być rozpoznanym, akceptowanym, szukanym; rozpoznać i zaakceptować innych. 2. Potrzeba bezpieczeństwa Stabilność, porządek, prawa, ograniczenia, równowaga, protekcja, mieszkanie. Poznanie co jest dobre, a co złe. 1. Potrzeby fizjologiczne Pożywienie, woda, powietrze, odpoczynek, kontrola temperatury, wolność od cierpienia, seksualność.

“Moim jedynym pragnieniem jest widzieć Was szczęśliwymi: teraz i w wieczności” SYSTEM PREWENCYJNY System ma trzy poziomy: 1. proponuję coś, żebyś nie zbłądził (regulamin placówki) 2. Kiedy zagrożenie już dotknęło człowieka, my proponujemy inną drogę 3. Rodzaj resocjalizacji, troska o to, żeby nie doszło do recydywy

Dlatego System Prewencyjny obejmuje i troszczy się o wszystkie sfery ludzkiego życia: w jego złożoności: Głowa- rozumie czym jest dobro Serce – kocha dobro Wola – pragnie dobra - w jego jedności

JEST SŁUŻBĄ MŁODEMU CZŁOWIEKOWI jako osobie stworzonej na obraz i podobieństwo Boże oraz odkupionej drogocenną Krwią Jezusa

„Wychowanie jest sprawą serca” Termin „serce” wyraża człowieka w jego integralności. Symbolizuje to, co w człowieku najgłębsze. „Wychowanie serca” należy rozumieć jako wychowanie całego człowieka, którego centrum jest właśnie serce - przestrzeń uczuć, ale równocześnie źródło wewnętrznej jedności: poznawczej, afektywnej i operatywnej. „Wychowanie jest sprawą serca” to znaczy dziełem, które w sercu ma swój początek (serce wychowawcy) i w sercu znajduje swoje spełnienie (serce wychowanka)

Pragnę, abyście wszyscy dali mi swoje serce, bym każdego dnia mógł je ofiarować Jezusowi podczas Mszy Świętej Wasz Ojciec i Przyjaciel, ks. Jan Bosko

Wychowanie jest sprawą serca Przestrzeń relacji. Styl rodzinny: AMOREVOLEZZA Miłość Zapobieganie: ROZUM Powołanie: RELIGIA Przestrzeń w której osoba kształtuje swoją wolę w służbie dobru. Przestrzeń w której młody odkrywa własne życie i jego ostateczny cel jakim jest Bóg.

“Amorevolezza” Miłość Duch rodzinny: “Amorevolezza” Miłość Być pośród młodych w miejscach, w których przebywają Przyjąć młodych, ofiarując im „przestrzeń przynależności” bogatą w relacje i w znaczącą wymianę między nimi Żyć i doświadczać uczucia; podtrzymywać, wspomagać Żyć radośnie, celebrować święto Podtrzymywać dialog wychowawczy, słuchać Kochać to, co kochają młodzi, jeśli tylko to służy ich rozwojowi ks. Bosko wierzył w dyspozycyjność wychowawczą młodego człowieka. Nieustanne przebywanie z młodzieżą sprawiło, że punktem wyjścia w wychowawczym kontakcie stało się zaufanie i wiara w zdolności młodych do przyjęcia zobowiązań formacyjnych, do odpowiedzialności i samowychowania. Ks. Bosko wierzył, że człowiek posiada w swej naturze wielki potencjał, który nie podlega ocenie moralnej, a który dzięki zróżnicowanym działaniom wychowawczym należy zagospodarować. Odpowiedzialność za to spoczywa tak na wychowawcach jak i na wychowanku. Miłość wychowawcza, obok zaufania charakteryzuje się także szczerością w poszukiwaniu prawdy, choćby nawet miała być bolesna.

W tym duchu od wychowawcy salezjańskiego oczekuje się: -Dojrzałości uczuciowej. -Zaufania Poświęcenia, bezinteresowności Gotowości i ofiarności Bycia stanowczym, zdecydowanym, konsekwentnym Umiejętności znalezienia w każdym wychowanku wewnętrznego dobra. Otwartości Dbałości o atmosferę rodzinną w placówce. Przyjęcia systemu kar wg ustalonego kryterium: Kara dopiero po wyczerpaniu innych środków Wybór najbardziej sprzyjającego momentu Pozostawiająca winnemu nadzieję i szansę przebaczenia Zaniechanie karania pod wpływem emocji   Otwartości na kontakt z wychowankiem także podczas czasu wolnego w myśl zasady: „Nauczyciel widziany tylko na katedrze jest tylko nauczycielem i niczym więcej, ale jeżeli idzie z chłopcem na rekreację, staje się bratem.”

Zainteresowanie sprawami dzieci Uczuciową dojrzałość wychowawcy. W wychowaniu przedszkolnym zasada miłości wychowawczej przejawiać się będzie poprzez: Zainteresowanie sprawami dzieci Uczuciową dojrzałość wychowawcy. Ciągłą obecność z wychowankami, (asystencja) Szukaniu i stwarzaniu okazji do okazywania miłości Dbanie o rozwój duchowy dzieci, Stosowanie kar wg ustalonych zasad Budowanie relacji czystych, opartych na zdrowych zasadach Budowanie pozytywnego obrazu wychowanka Szacunek do wychowanka. Zrozumienie granic rozwojowych dziecka i dostosowanie do nich swoich oczekiwań wychowawczych.. Wykorzystanie metod problemowych w celu stworzenia warunków do wyrażania własnych opinii poprzez dzieci. Organizowanie zajęć na podstawie przeżyć i doświadczeń grupowych, analizowanie, ocenianie wspólnego doświadczenia grupy. Uczestnictwo wychowawcy także w życiu sportowym i kulturalnym wychowanków Obecność nauczyciela- ojca, brata, przyjaciela a nie wyłącznie przełożonego. -znajomość bajek, zabawek, literatury, nawet reklamy, tak, aby być na bieżąco w tym, czym żyją dzieci. -Dbanie o rozwój duchowy dzieci, organizowanie uroczystości religijnych, włączanie w świadome, pogłębione życie Kościoła, katechezy, Msze św. -Budowanie relacji czystych, opartych na zdrowych zasadach, pozbawionych faworyzowania czy chorobliwego przywiązania do jednego wychowanka. -Budowanie pozytywnego obrazu wychowanka poprzez pozytywne oceny (oceniamy także możliwości, nie tylko realne przymioty). -Wykorzystanie metod problemowych w celu stworzenia warunków do wyrażania własnych opinii poprzez dzieci. Organizowanie zajęć na podstawie przeżyć i doświadczeń grupowych, analizowanie, ocenianie wspólnego doświadczenia grupy. Uczestnictwo wychowawcy także w życiu sportowym i kulturalnym wychowanków ( zawody, rekreacja, konkursy sportowe, wyjścia do teatru, kina, organizacja wycieczek).

Prewencja: “Rozum” “Wyjaśnić reguły zanim rozpocznie się zabawa”, wyjaśnić sens poleceń wychowawcy Demonstrować uznanie, troszczyć się o autuoznanie, dowartościować pozytywne możliwości dziecka Zapobiegać doświadczeniom negatywnym i pomagać w ich rozpoznaniu w celu naprawienia własnych błędów Stwarzać okazję do rozwoju kulturalnego, ludzkiego, duchowego; ofiarować młodym przestrzenie autorealizacji Dbać o pozytywną wizję świata: optymizm   Ma doprowadzić wychowanka do działania z wolnego wyboru i potwierdzeniu własnej osobowości. Wychowawca posługując się „rozumem” czyni wszystko, aby ułatwić wychowankowi osiągniecie tych dwu celów. „Zrozumieć to znaczy mieć świadomość sytuacji, w jakiej znajduje się wychowanek w danym momencie rozwoju, mieć na uwadze jego kontekst rodzinny, dziedziczny, psychosomatyczny (...) zrozumieć, znaczy dostosować się do usposobienia osobowości każdego wychowanka.” Zasada rozumności zakłada, bowiem dobrą wolę wychowanka, bierze pod uwagę i szuka jego wewnętrznego dobra. Wedle tej koncepcji albo się jest optymistą, albo nie jest się wychowawcą. Chodzi o wszechstronny rozwój osobowości, a nie tylko intelektualny i woluntarystyczny, który na bazie czystego rozumowania prowadzi często do nietolerancji, perfekcjonizmu, nieustępliwości, walki i tak licznie obserwowanego w środowiskach zachodnich „wyścigu szczurów”. W systemie prewencyjnym nie faworyzuje się nauki i wykształcenia, ale traktuje się je na równi z wychowaniem i umiejętnością np. nawiązywania dobrych kontaktów i relacji z drugim człowiekiem, które rozwijają tolerancję, twórczość, przyjaźń, umiejętność pokojowego rozwiązywania konfliktów. Wychowawca wedle tej zasady nie nagradza jedynie osiągnięć dziecka w sferze intelektu, nie podkreśla i nie akcentuje w sposób szczególny wiedzy stawiając ją wyżej od np. dobra, koleżeńskości, empatii itp.

-Rzetelności moralnej Od wychowawcy salezjańskiego, w kontekście „zasady rozumności” oczekuje się: -Autentyczności -Miłości -Rzetelności moralnej -Umiejętności zaspokajania najgłębszych potrzeb wychowanka -Troski o dojrzewanie wychowanka w zakresie kultury, wzrastania do wolności, odpowiedzialności, uczciwości -Skoncentrowania na osobie wychowanka -Bycia świadectwem -Szacunku i zaufania dla wychowanka -Żywej i stałej, a nie tylko okazjonalnej obecności Wysiłku zrozumienia świata dziecka, analizy, a nie surowej oceny, gotowości do dialogu, empatii.   Autentyczności: wierności sobie samemu, temu, co się odczuwa i przeżywa, umiejętności wyrażania tego. -Rzetelności moralnej: znajomość swoich mocnych i słabych stron, uświadamianie sobie swojego bogactwa wewnętrznego. Umiejętności zaspokajania najgłębszych potrzeb wychowanka np. potrzeby bycia sobą, potrzebę „bycia czymś więcej”, potrzebę opieki, potrzebę wsparcia. Troski o dojrzewanie wychowanka w zakresie kultury, wzrastania do wolności, odpowiedzialności, uczciwości ze wszystkimi jej konsekwencjami, własnego powołania życiowego. -Wysiłku zrozumienia świata dziecka, analizy, a nie surowej oceny (ks. Bosko zwykł mawiać np. „Muzyki młodych słucha się sercem, a nie uszami”).

-Przygotowaniu nauczyciela do zajęć W wychowaniu przedszkolnym „zasada rozumności” przejawiać się będzie w : -Nawiązaniu relacji z rodzicami w celu ujednolicenia oddziaływań wychowawczych. -Doborze odpowiednich treści, metod, środków dydaktycznych do wieku i zainteresowań dzieci. -Przygotowaniu nauczyciela do zajęć -Prowadzeniem zajęć ukierunkowanych na poznawanie siebie -Prowadzenie katechez -Stwarzaniem możliwości uczestnictwa w życiu liturgicznym Kościoła, -Działania integracyjne, -Stworzenie warunków do dialogu, -Organizowanie zajęć uczących krytycznego podejścia do wartości lansowanych przez środki społecznego przekazu -Sformułowanie zasad konsekwencji (kar) w systemie prewencyjnym. Według Luciano Cian osoby, które zaniedbały „życie duchowe” z wielką trudnością mogą spełniać swoje zadanie wychowawcze w atmosferze tego systemu, musiałby przy pomocy innych wejść na drogę samoformacji, która często łączy się z cierpieniem (np. wczorajszy test osobowości, udział w takich szkoleniach) -Nawiązaniu relacji z rodzicami (wyjazdy integracyjne, uroczystości przedszkolne, konsultacje, zebrania, warsztaty) -Stwarzaniem możliwości, przez wspólną modlitwę uczestnictwa w życiu liturgicznym Kościoła, katechezy, świadectwo życia duchowego, do doświadczenia obecności Boga- kochającego („Bóg mnie widzi i kocha”), unikanie takich działań wychowawczych, które stawiają przed jednostką ideały nieosiągalne, działają zniechęcająco. Działania integracyjne, wspólne wyjazdy, wycieczki, przeżycia podkreślające i tworzące szczere przyjaźnie pomiędzy rówieśnikami. Stworzenie warunków (kącików rozmów) do swobodnego wypowiadania się każdego dziecka, rozmowy w cztery oczy z wychowawcą w duchu bliskości i zaufania. Organizowanie zajęć uczących i stwarzających możliwości krytycznego podejścia do wartości lansowanych przez środki społecznego przekazu czy własnych decyzji. -

Powołanie: “Religia” Kierować życie (własne i młodzieży) ku wysokim wartościom: absolutnym, transcendentnym Głosić i świadczyć o Dobrej Nowinie Jezusa Chrystusa jako drodze zbawienia i szczęścia: “dla nas świętość polega na byciu zawsze radosnym” Towarzyszyć młodym w odkrywaniu ich powołania Dowartościować codzienność, z jej radościami i cierpieniami, jako miejsce obecności Boga i daru z siebie w służbie braciom. Ks. Bosko zawsze podkreślał, że ideałem nowego człowieka jest Chrystus, a zbawienie dokonuje się w Kościele. Uznać zasadę religijności w systemie prewencyjnym mogą jedynie chrześcijanie, dlatego z powodzeniem stosować ten system mogą tylko ludzie identyfikujący się z tą religią. Posługiwanie się systemem zapobiegawczym jest niemożliwe bez religii: „Albo kij, albo religia”, zwykł mawiać ks. Bosko.

Od wychowawcy, zatem oczekuje się: Analizowania rzeczywistości młodego człowieka pod każdym względem. Krytycznego nastawienia do niektórych aspektów modelu wychowania. Pogodzenia się z faktem kryzysu instytucji kościelnej. Zrozumienia istoty niepokoju i niepewności młodego człowieka względem religii. Podkreślanie wartości i godności osoby ludzkiej w religii chrześcijańskiej. Propagowania wśród wychowanków odpowiedniej wizji przyszłości pełnej nadziei i sensu. Odwagi w proponowaniu wychowankom rozwiązań w duchu chrześcijańskim. Ukazywania nowych dziedzin przeżywania doświadczenia religijnego. Życia założeniami chrześcijańskimi.  

-Osobisty przykład i świadectwo życia wiarą wychowawcy!   W wychowaniu przedszkolnym „zasada religijności” przejawiać się będzie w: -Ciągłej trosce wychowawcy o dobra relację z wychowankiem -Zajęcia ułatwiające bezpośrednie doświadczenie Absolutu, rozbudzanie zainteresowań religijnych, świadome i pogłębione przeżywanie świąt kościelnych -Organizowanie rekolekcji i spotkań formacyjnych dla rodziców. -Zaznajamianie poprzez film, lekturę, uroczystości z postacią ks. Bosko , M. D. Mazzarelloi innymi świętymi. -Udział i organizacja konkursów o tematyce religijnej. -Dbanie o klimat wolności, radości i wiary każdego dnia. -Osobisty przykład i świadectwo życia wiarą wychowawcy!   Zajęcia ułatwiające bezpośrednie doświadczenie Absolutu, rozbudzanie zainteresowań religijnych,( modlitwa, wyjścia grupowe do kaplicy na krótkie adoracje Najświętszego Sakramentu, katechezy, „słówka salezjańskie”- krótkie formy katechetyczno-modlitewne, uczestnictwo w uroczystościach kościelnych), świadome i pogłębione przeżywanie świat kościelnych ( Msza święta dla rodzin przedszkolnych, spotkania opłatkowe, jasełka itp.). Udział całych rodzin w pielgrzymkach do miejsc kultu.

“… ja szkicuję, wy wypełnicie szkic kolorami; Teraz jest zalążek …” System prewencyjny nie jest metodą bardzo ściśle skodyfikowaną. Jest systemem otwartym, zdolnym do inkulturacji w różne środowiska, które zmieniają się w zależności od czasu i miejsca. Dziś doświadczamy metody Ks. Bosko w jej aktualnych “kolorach”, dostosowanych do wychowania “dobrych chrześcijan i uczciwych obywateli” trzeciego tysiąclecia.

Dobrzy chrześcijanie i uczciwi obywatele trzeciego tysiąclecia Wychowywać do kultury życia Wychowywać do „życia razem” Wychowywać do solidarności i służby Wychowywać do uznania prymatu Boga i do transcendencji

Cel: świętość Serce biblijne Styl życia ewangelicznego “Moim jedynym pragnieniem jest: widzieć Was szczęśliwymi na ziemi i w wieczności”. Styl życia ewangelicznego Realizacja osoby ludzkiej w miłości Praktyka wychowawcza, która wykracza poza czas tempo Centralne miejsce relacji Różnorodność wkładu i wspólna koordynacja Duch rodzinny Środowisko wychowawcze

Radość jest znakiem serca, które bardzo kocha Pana! s. Maria Mazzarello Ks. Bosko dał młodym i dorosłym przesłanie. Zachęca nas, abyśmy żyli Duchowością Salezjańską i Systemem Prewncyjnym: Służcie Panu w radości!

„Wychowanie jest sprawą serca” “Moim jedynym pragnieniem jest widzieć Was szczęśliwymi: teraz i w wieczności” „Wychowanie jest sprawą serca” Jak w kontekście systemu prewencyjnego wykorzystać potencjał osobisty i zespołowy?