INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 11 i 12 Nowa teoria mikroekonomiczna – Koncepcje przedsiębiorstwa i przedsiębiorczości Część I

NATURA PRZEDSIĘBIORSTWA Podstawowe i „stare” pytania dotyczące natury przedsiębiorstwa: Jaka jest różnica pomiędzy transakcją realizowaną w ramach firmy a transakcją pomiędzy oddzielnymi firmami? Które czynniki produkcji powinny być wytwarzane „wewnątrz”, a które powinny być dostarczane przez niezależnych dostawców? Co determinuje stopień integracji pionowej i poziomej? (K. Schmidt)

PRZEDSIĘBIORSTWO JAK INSTYTUCJA Podstawowe pytania stawiane przez Nową Ekonomię Instytucjonalną w odniesieniu do teorii przedsiębiorstwa: Czym jest przedsiębiorstwo? Co wytycza granice przedsiębiorstwa? Jak kształtuje się wewnętrzna struktura organizacyjna współczesnych wielkich przedsiębiorstw?

TEORIE FIRMY Neoklasyczna Podejście oparte na teorii agencji Podejście związane z kosztami transakcji Nowa teoria firmy

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa – Antoine-Augustin Cournot (Recherches sur les principes mathématiques de la théorie des richesses 1838 r.) Założenia teorii neoklasycznej: przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt działa w konkurencyjnym otoczeniu zmiennymi strategicznymi są: wielkość produkcji i cena Cel przedsiębiorstwa: maksymalizacja zysku przy danej technologii oraz strukturze popytu.

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA Przedsiębiorstwo jest „funkcją produkcji” (czarną skrzynką), która przetwarza czynniki produkcji w dobra finalne; Nie istnieje problem związany z bodźcami wewnątrz firmy; Granice firmy są wytyczone poprzez minimum krzywej kosztów przeciętnych.

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA Podręcznikowa firma jest „typem idealnym” (nierealistycznym) pomija czas, niepewność i koszty zdobywania informacji. Nie ma zastosowania do większości sytuacji z rzeczywistego życia gospodarczego. Jednak, jest prosta, elegancka, spójna wewnętrznie oraz dostarcza jednoznacznych prognoz jakościowych (Blaug 1995).

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Inne cele przedsiębiorstwa: maksymalizacja funkcji użyteczności wielu zmiennych; maksymalizacja wielkości sprzedaży przy założonym minimalnym poziomie zysku; zaspokajanie potrzeb; brak możliwości maksymalizacji ze względu na niepewność; przetrwanie zamiast maksymalizacji.

CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) John Kenneth Galbraith (The New Industrial State 1967) cele organizacji (korporacji): Trwanie; Autonomia; Minimum zarobków (w tym zysków i dywidend); Rozwój produkcji i ekspansja; Technologiczna wirtuozeria.

CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) J.K. Galbraith (The New Industrial State): „Członkowie technostruktury starają się przystosować cele korporacji do własnych celów z takim skutkiem, że korporacja dopasowuje postawy społeczne do własnych potrzeb. To, co ma być zdrowym celem społecznym, jest odbiciem celów korporacji i członków technostruktury”.

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Teoria tłumaczy wielkość produkcji przedsiębiorstwa, ale nie wielkość samego przedsiębiorstwa; „Przedsiębiorstwo” nie jest jednoznacznie zdefiniowane: Jaka jest różnica pomiędzy kontraktem właściciela firmy z pracownikami a kontraktem właściciela z dostawcami? Dlaczego pracownicy „należą” do firmy a dostawcy – nie?

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Decydent jest osobą pozbawioną znaczenia Samuelson: W świecie neoklasycznym nie ma znaczenia czy kapitaliści zatrudniają pracowników czy pracownicy zatrudniają kapitalistów.

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Peter Drucker The Practise of Management 1954: Teoria przedsiębiorstwa i zachowania podporządkowanego maksymalizacji zysku wręcz zbankrutowała w ekonomii. Zachowanie przedsiębiorstwa zależy od jego wielkości, zatrudnionych w nim osób, praw własności, struktury organizacyjnej, rynków, na których działa, itp. M. Roe (1994, s.vii): W odróżnieniu od tamtej wizji „czarnej skrzynki” dziś teoria postrzega firmę jako coś więcej, jako układ organizacyjny. Szczególną rolę odgrywa w nim podmiot, który posiada fizyczne aktywa.

PODEJŚCIE OPARTE NA TEORII AGENCJI Teoria określa optymalny kontrakt pomiędzy zwierzchnikiem a agentem. Problem: nie ma różnicy pomiędzy kontraktem kształtującym bodźce w firmie, a kontraktem pomiędzy oddzielnymi firmami. Jeśli tworzone są optymalne kontrakty, to struktura organizacyjna nie odgrywa roli Jakakolwiek alokacja, która może być wdrożona przez daną strukturę organizacyjną może być również wdrożona w ramach innej struktury organizacyjnej dzięki użyciu odpowiedniego kontraktu (K. Schmidt) Inne ujęcie - pozytywna teoria agencji.

PODEJŚCIE ZWIĄZANE Z KOSZTAMI TRANSAKCJI Ronald Coase: (The Nature of the Firm 1937); Armen Alchian i Harold Demsetz (Production, Information Costs and Economic Organization 1972); Benjamin Klein, Robert Crawford i Armen (Vertical Integration, Appropriable Rents and the Competitive Process 1978); Oliver Williamson (Market and Hierarchies 1975).

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Ronald Coase: Kiedy transakcja ma miejsce w ramach firmy a kiedy na rynku? Dwie formy alokacji zasobów: Przez rynek; Przez formy organizacyjne, jakimi są przedsiębiorstwa. Rynek i przedsiębiorstwo są alternatywnymi formami alokacji zasobów; Podobnie ujmuje tę sprawę Kenneth Arrow.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Ronald Coase: Wybór form zależy od wysokości kosztów transakcji z nią związanych W przypadku transakcji jednorazowych i krótkookresowych przewagę ma alokacja rynkowa; W przypadku transakcji powtarzających się i długookresowych lepszym rozwiązaniem jest organizacja przedsiębiorstwa. Wybór form zależy od wysokości kosztów transakcji z nią związanych, a te z kolei zależą od: Charakteru zasobów zaangażowanych w transakcji, Częstotliwości transakcji, Stopnia niepewności. Koszty transakcji powodują, że racjonalna jednostka szuka sposobów ich obniżenia. Alternatywą koordynacji za pośrednictwem mechanizmu cenowego jest hierarchiczna koordynacja i świadome zarządzanie w ramach firmy.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Ronald Coase: Odmienne mechanizmy alokacji powodują powstawanie odmiennych kosztów transakcji: W małych grupach formy organizacyjne (administrowanie) są bardziej efektywnym mechanizmem alokacji Im większa grupa (firma), tym większe „koszty administracyjne” i bardziej efektywny mechanizm cenowy.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Armen Alchian i Harold Demsetz: Przedsiębiorstwo jako koalicja współpracujących ze sobą osób; Ludzie współpracujący w zespole osiągają większą wydajność niż osoby pracujące oddzielnie i koordynujące swą działalność poprzez rynek; Rola właściciela przedsiębiorstwa: monitorowanie Przedsiębiorstwo splotem kontraktów zawieranych między właścicielem a członkami zespołu produkcyjnego; Brak różnicy między stosunkami wewnątrz przedsiębiorstwa a stosunkami na rynku.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Klein, Crawford, Alchian oraz Williamson - teoria przedsiębiorstwa powiązana z kosztami transakcji i teorią kontraktu niepełnego Przedsiębiorstwo (lub inna organizacja) jest podstawowym przykładem kontraktu niepełnego; Koszty transakcji związane z przygotowaniem kontraktu zmuszają strony do popisania niepełnych kontraktów; Dopełnianie i renegocjowanie kontraktu niepełnego powoduje zmniejszenie efektywności (asymetria informacji, specyfika zasobów)

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Wyspecjalizowanie zasobów a przewaga przedsiębiorstwa nad rynkiem. problem integracji pionowej Organizacja przedsiębiorstwa jako reakcja na problem niepewności i ryzyka w gospodarowaniu. Rozwój współczesnych przedsiębiorstw był przede wszystkim ukierunkowany dążeniem do zmniejszenia kosztów transakcyjnych a nie rozwojem technologii (współczesne korporacje). Nowoczesna korporacja jest efektem wielu innowacji organizacyjnych, których celem jest zmniejszenie kosztów transakcyjnych. Rozmiary współczesnych wielkich korporacji....

GRANICE PRZEDSIĘBIORSTWA Problem granic przedsiębiorstwa: Ronald Coase: Przedsiębiorstwo jako sieć zintrenalizowanych kontraktów; Porównanie krańcowych kosztów transakcji w organizacji i transakcji rynkowych; Sanford Grossman i Oliver Hart (The Costs and Benefits of Ownership 1986) Koncentracja własności zasobów wyspecjalizowanych w organizacji; Możliwości motywowania stron kontraktu.

PODSUMOWANIE Zaakceptowanie przez część współczesnych ekonomistów ograniczeń ludzkiej racjonalności pobudziło rozwój teorii kosztów transakcji, praw własności, niekompletnych kontraktów, a te pozwoliły na rozwój nowej ekonomii firmy (Ząbkowicz 2005).