Zdolność do odpowiedzialności karnej skarbowej: • Kryterium wieku – ukończonych przez sprawcę 17 lat w czasie popełnienia czynu zabronionego (art. 5 § 1 k.k.s.) • Kryterium poczytalności – stan poczytalności sprawcy w czasie popełnienia czynu zabronionego (a contrario do art. 11 § 1 k.k.s.)

Wiek jako warunek odpowiedzialności: Zgodnie z art. 5 § 1 k.k.s. decydującym momentem dla ustalenia odpowiedzialności karnej skarbowej jest ukończony 17 rok życia w chwili popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, a nie w chwili orzekania W przypadku czynu ciągłego (art. 6 § 2 k.k.s.), aby przyjąć odpowiedzialność sprawcy wystarczające jest, by chociaż jedno zachowanie objęte ciągłością popełnił on po ukończeniu lat 17

Wiek jako warunek odpowiedzialności – c.d. Art. 5 § 2 k.k.s. przewiduje zasadę, że w stosunku do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego może zastosować środki wychowawcze, lecznicze albo środek poprawczy, według ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.)

Wiek jako warunek odpowiedzialności – c.d. Zastosowanie art. 5 § 2 k.k.s. jest możliwe wtedy, gdy okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają Istotne znaczenie będzie miał stopień rozwoju sprawcy, oceniany pod kątem jego dojrzałości psychicznej, co w efekcie może przesądzić o potraktowaniu niedojrzałego psychicznie sprawcy jak nieletniego

Wiek jako warunek odpowiedzialności – c.d. • Według Sądu Najwyższego przez okoliczności sprawy należy rozumieć m.in. przypadkowość działania, wciągnięcie do czynu przez inne osoby czy drugorzędną rolę, a przez właściwości i warunki osobiste np. pozytywne cechy charakteru, zachowanie się sprawcy świadczące o braku głębszej demoralizacji (wyrok SN z 11.10.1982 r., IV KR 229/82, OSNPG 1983, nr 4, poz. 38)

Odpowiedzialność nieletnich: Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przyjmuje, że popełnienie przez nieletniego w wieku od 13 do 17 lat przestępstwa skarbowego skutkuje zastosowaniem przez sąd rodzinny środków wychowawczych, leczniczo-wychowawczych lub środka poprawczego (umieszczenie w zakładzie poprawczym do ukończenia 21 lat). Podstawą wszczęcia tego postępowania jest popełnienie przez nieletniego czynu karalnego, z którym ustawodawca wiąże element rozeznania  

Odpowiedzialność nieletnich – c.d. Według ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich wykroczenie skarbowe nie jest czynem karalnym. Zastosowanie środków wychowawczych z tej ustawy wobec sprawcy wykroczenia skarbowego jest możliwe wyłącznie w drodze stwierdzenia jego demoralizacji Do takiej oceny może prowadzić dopiero notoryczne popełnianie takich czynów przez nieletniego (i zastosowania środków z tej ustawy, ale z wyłączeniem środka poprawczego)

Pojęcie młodocianego: Młodociany to osoba, która w czasie popełnienia czynu nie miała ukończonych 21 lat, a w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat (art. 53 § 19 k.k.s.) Kodeks karny skarbowy dopuszcza stosowanie wobec młodocianego nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 1 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s.). Ponadto przewiduje w stosunku do młodocianego wydłużony okres próby oraz dozór w razie zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności (art. 70 § 2 k.k. i art. 73 § 2 k.k. w zw. z art. 20 § 2 k.k.s.)

Poczytalność jako warunek odpowiedzialności: Podstawowe pojęcia: Poczytalność – normalny stan psychiczny sprawcy Poczytalność ograniczona – zaburzenia ograniczające poczytalność, umniejszające winę sprawcy Niepoczytalność – brak poczytalności, okoliczność wyłączająca winę

Pojęcie niepoczytalności: Niepoczytalność (art. 11 § 1 k.k.s.) – gdy sprawca nie mógł w chwili czynu rozpoznać jego znaczenia lub nie mógł pokierować swoim postępowaniem (przesłanki psychologiczne). Kodeks określa też trzy przyczyny takiego stanu (przesłanki psychiatryczne): a) chorobę psychiczną, b) upośledzenie umysłowe, c) inne zakłócenie czynności psychicznych

Pojęcie niepoczytalności – c.d. Do najczęściej spotykanych chorób psychicznych należą: schizofrenia (rozpad osobowości), paranoja (obłęd), cyklofrenia (psychoza maniakalno-depresyjna), psychozy (w tym psychozy alkoholowe) Do chorób psychicznych nie zalicza się psychopatii (zaburzenia osobowości), które dotyczą zakłóceń w sferze popędów i woli. Psychopaci zachowują na ogół możność rozpoznania czynu, ale mają ograniczoną zdolność pokierowania swym postępowaniem

Pojęcie niepoczytalności – c.d. Upośledzenie umysłowe może być wrodzone lub nabyte. W 1968 r. Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła podział upośledzenia umysłowego na cztery stopnie: lekkie, umiarkowane, ciężkie i głębokie Inne zakłócenie czynności psychicznych to zaburzenia związane m.in. z silnym zatruciem, stany pośpiączkowe, stany hipnotyczne, stany towarzyszące zapaleniu opon mózgowych czy upojenie patologiczne 

Pojęcie niepoczytalności – c.d. Niepoczytalność sprawcy wymaga ustalenia, że co najmniej jedna z przesłanek psychiatrycznych (leżących u podstaw tego stanu), wywołała u sprawcy co najmniej jedną przesłankę psychologiczną (przemijającą wadę psychiki). Istotne jest, by stan ten istniał w chwili popełnienia czynu Niepoczytalność wyklucza popełnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Jednakże z uwagi na wyczerpanie przez sprawcę ustawowych znamion konkretnego przestępstwa (wykroczenia) skarbowego, przypisuje mu się popełnienie czynu zabronionego (art. 53 § 1 k.k.s.) 

Pojęcie poczytalności ograniczonej: Poczytalność ograniczona (art. 11 § 2 k.k.s.) polega na tym, że w chwili popełnienia czynu zdolność sprawcy do rozpoznania jego znaczenia lub pokierowania swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona Stan ten nie wyłącza winy, toteż sprawca popełnia przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe

Pojęcie poczytalności ograniczonej – c.d. K.k.s. zezwala - za przestępstwo skarbowe - na odstąpienie od wymierzenia kary lub środka karnego albo na zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary (wysokość wymierzonej kary nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia) Jeżeli sprawca popełnił w tym stanie wykroczenie skarbowe, można odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego

Wyłączenie przepisów o niepoczytalności i poczytalności ograniczonej: W myśl art. 11 § 4 k.k.s., jeżeli niepoczytalność lub poczytalność ograniczona wywołana została wprawieniem się sprawcy (dobrowolnym) w stan nietrzeźwości lub odurzenia, to takiemu sprawcy przypisywana jest pełna poczytalność (opierając odpowiedzialność na zasadzie ochrony społecznej, a nie na zasadzie winy), jeżeli tylko sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć wyłączenie lub ograniczenie poczytalności

Wyłączenie przepisów o niepoczytalności i poczytalności ograniczonej - c.d. W praktyce przyjmuje się, że dorosły i w pełni poczytalny człowiek, spożywając alkohol albo używając innego środka odurzającego, ma możność i powinność przewidywania następstw, nie musi tu bowiem zachodzić relacja psychiczna do samego czynu zabronionego, lecz wystarcza relacja między użyciem środka a stanem spowodowanym przez to nadużycie (zob. wyrok SN z 20 maja 1976 r., III KR 75/76, OSNKW 1976, nr 12, poz. 144)

Wyłączenie przepisów o niepoczytalności i poczytalności ograniczonej - c.d. Stan nietrzeźwości - w rozumieniu art. 46 ust. 3 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.) – zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organiźmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ lub obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dcm3. Jego odpowiednikiem w odniesieniu do innych niż alkohol środków odurzających (narkotyków, leków psychotropowych) jest stan  odurzenia