Książnica Cieszyńska - centrum wiedzy o regionie

Książnica Cieszyńska Data założenia: 1 stycznia 2004 Status: Komunalna biblioteka naukowa Struktura organizacyjna: Dział Ochrony i Konserwacji Zbiorów Dział Zbiorów Specjalnych Dział Gromadzenia, Opracowania i Udostępniania Zbiorów Pesonel: 14,5 etatu, w tym 11 pracwników merytorycznych (8 na stanowiskach bibliotekarskich) Od 2000 r. Książnica Cieszyńska mieści się w zaadaptowanej i rozbudowanej do celów bibliotecznych zabytkowej kamienicy, w XVII w. stanowiącej siedzibę mennicy książąt cieszyńskich. W budynku o powierzchni 3000 m2 znajdują się m.in.. nowoczesne magazyny, czytelnie ogólna i zbiorów specjalnych, galeria, sala konferencyjna oraz pracownie konserwacji zbiorów.

Księgozbiór Leopolda Jana Szersznika (1747-1814) Zbiory Zbiory Książnicy Cieszyńskiej , obejmujące kilka kolekcji książkowych wpisanych do narodowego zasobu bibliotecznego, zawierają ponad 130 000 woluminów dzieł drukowanych, w tym 18 500 starych druków (51 inkunabułów), ok. 17 000 jednostek ewidencyjnych rękopisów, a ponadto dokumenty życia społecznego oraz zbiory kartograficzne i ikonograficzne. Ze względu na swoją proweniencję, historię określaną wielowiekowym związkiem z regionem, a także zawartość, zbiory Książnicy – zarówno jako zespół kolekcji, jak i zbiór pojedynczych egzemplarzy, nierzadko cennych i unikalnych w skali uniwersalnej, stanowią najważniejszy zabytek piśmienniczej kultury Śląska Cieszyńskiego (po obu stronach polsko-czeskiej granicy) i podstawową bazę źródłową do badań nad jego przeszłością. Księgozbiór Leopolda Jana Szersznika (1747-1814) najstarsza i najcenniejsza kolekcja biblioteczna Książnicy Cieszyńskiej. Poza nią zachowały się tu również biblioteki cieszyńskiego Dekanatu, Czytelni Ludowej (1848/1861-1922), Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812-1887), Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1901), Tadeusza Regera (1872-1938), Muzeum Miejskiego (1901-1945) oraz fragmenty wielu innych

Zadania Ochrona i konserwacja posiadanych i nabywanych zbiorów historycznych. Pełne opracowanie posiadanych kolekcji historycznych oraz publikowanie wyników badań. Bieżące gromadzenie i opracowywanie zbiorów, w tym także poprzez mikroformy, z zakresu problematyki śląskoznawczej. Udostępnianie zbiorów prezencyjne i międzybiblioteczne. Prowadzenie działalności informacyjno-dokumentacyjnej, w tym tworzenie bazy informacyjnej wiedzy o regionie, między innymi poprzez stworzenie centralnego katalogu historycznych księgozbiorów Śląska Cieszyńskiego i opracowywanie bibliografii regionalnych. Inspirowanie i organizowanie badań naukowych w dziedzinie kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego. Upowszechnianie wiedzy o kulturze Śląska Cieszyńskiego poprzez organizację wystaw, sesji naukowych i inne formy popularyzacji. Współpraca z krajowymi i zagranicznymi instytucjami i organizacjami w zakresie niezbędnym do realizacji jej zadań. Współpraca ze społecznym ruchem kulturalnym. Stałe doskonalenie form i metod pracy, w tym wykorzystanie nowoczesnych technik informacyjnych

Otoczenie Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział w Cieszynie www.katowice.ap.gov.pl Biblioteka i Archiwum im. Tschammera www.biblioteka.cieszyn.org.pl Poza Książnicą w Cieszynie znajdują się jeszcze cztery inne instytucje sprawujące pieczę nad zabytkowymi zbiorami bibliotecznymi i/lub archiwalnymi Biblioteka Naukowa Muzeum Śląska Cieszyńskiego www.muzeumcieszyn.pl Archiwum i Biblioteka OO. Bonifratrów w Cieszynie www.bonifratrzy-archiwum.pl

Centrum Wiedzy o Regionie Założone w 1983 r. przy Zarządzie Głównym Macierzy Ziemi Cieszyńskiej Centrum Wiedzy o Regionie zajmowało się pozyskiwaniem i przechowywaniem spuścizn pozostawionych przez cieszyńskich regionalistów oraz kompletowaniem dokumentacji biograficznej („teczek”) na temat osób związanych ze Śląskiem Cieszyńskim. Ambicją działaczy MZC było stworzenie w ramach CWoR: centralnego katalogu, obejmującego zasoby cieszyńskich bibliotek i archiwów, faktograficznej bazy danych na temat Śląska Cieszyńskiego. Na mocy porozumienia zawartego 1994 r. pomiędzy ZG MZC a Książnicą Cieszyńską, ta druga zobowiązała się współdziałać przy realizacji założeń Centrum wiedzy o regionie, z czasem całkowicie przejmując jego prowadzenie oraz (w 2002 r.) pieczę nad zgromadzonymi w ramach Centrum zbiorami bibliotecznymi i archiwum biograficznym.

Baza źródłowa Zgodnie ze sformułowanymi w 1994 r. założeniami polityki gromadzenia zbiorów Książnica Cieszyńska stara się pozyskiwać wszelkie aktualnie powstające dokumenty piśmiennicze, mające związek ze Śląskiem Cieszyńskim, niezależnie od ich formy, języka oraz miejsca powstania. Gromadzone są także zbiory zabytkowe, w tym całe kolekcje, mogące uzupełnić regionalny zasób Książnicy Cieszyńskiej. W ostatnich latach Książnica zdołała w znaczącym stopniu uzupełnić np. zasób dawnej prasy cieszyńskiej. Od 2010 r. kopie wielu tytułów dostępne są w „kolekcji” Książnicy w ŚBC. Wśród gromadzonych przez Książnicę Cieszyńską regionaliów znajduje się także lokalna prasa z obu stron Olzy.

Dokumentacja katalogowa Od 1994 r. trwa proces budowy instrumentarium katalogowego. Obecnie już niemal cały zasób Książnicy Cieszyńskiej przeszukiwać można bądź przy użyciu baz danych on-line, bądź za pośrednictwem zdigitalizowanych katalogów manualnych. Opisy katalogowe wszystkich nabytków uwzględniają rozbudowaną strukturę pól, istotnych dla badań regionalnych. Wypracowane w Książnicy Cieszyńskiej standardy katalogowania zbiorów bibliotecznych wdrożone zostały we wszystkich cieszyńskich bibliotekach i archiwach zabytkowych. Od 2011 r. ich katalogowe bazy on-line przeszukiwać można za pośrednictwem uruchomionej przez Książnicę Cieszyńską multiwyszukiwarki: www.fidkar.kc-cieszyn.pl

Dokumentacja bibliograficzna Od 1994 r. opracowywane są w Książnicy przedmiotowe i podmiotowe bibliografie regionalne, początkowo zestawiane w formie tradycyjnej, a od 1996 r. – elektronicznej, wykorzystującej opracowany w Książnicy format bibliograficzny w programie MAK. Bibliograficzne bazy danych umożliwiają zarówno łatwe i szybkie wyszukiwanie żądanych pozycji według różnorodnych kryteriów, jak i wykonywanie składu tradycyjnych bibliografii drukowanych. Promocji „Bibliografii książki cieszyńskiej” towarzyszyły wystawa i targi wydawnictw regionalnych

Dokumentacja faktograficzna Na podstawie tworzonego od 1994 r. „Przewodnika regionalnego”, pełniącego rolę kartoteki haseł wzorcowych Książnicy Cieszyńskiej, a zarazem poręcznego źródła informacji o osobach, instytucjach i imprezach związanych ze Śląskiem Cieszyńskim, w 2003 r. przystąpiono do budowy „Elektronicznego słownika biograficznego Śląska Cieszyńskiego ”. Słownik, opracowany w formie pełnotekstowej bazy danych zawierającej biogramy osób, które w sposób zauważalny zaznaczyły swoją obecność w historii lub współczesności regionu, w 2005 r. został udostępniony jako pierwsza tego rodzaju baza danych w dorobku cieszyńskiej biografistyki. Rok później współpracująca z Książnicą Cieszyńską Regionalna Biblioteka w Karwinie   przygotowała jego edycję w języku czeskim, udostępniając ją za pośrednictwem Internetu i publikując w postaci CD-ROM-u. Obie wersje językowe „Słownika“ są systematycznie poszerzane.

Projekty badawcze Obok realizacji programów związanych z tworzeniem warsztatu dokumentacyjnego do badań regionalnych, Książnica Cieszyńska prowadzi również działalność naukową, która będąc w sposób bezpośredni inspirowana charakterem i zawartością posiadanych zbiorów, w pierwszym rzędzie koncentruje się problematyce odnoszącej się do szeroko pojętej kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego. Podejmowane w tej sferze inicjatywy biblioteka stara się realizować we współpracy zarówno z regionalnymi, jak i krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi W 1996 r. na zaproszenie Książnicy badania nad cieszyńskimi księgozbiorami historycznymi przeprowadziło sześciu polskich, czeskich i niemieckich historyków i bibliologów. Przygotowane przez nich ekspertyzy, zawierające ocenę wartości tychże zbiorów oraz możliwości ich wykorzystania w toku dalszych prac badawczych, przedstawione zostały podczas zorganizowanej w Cieszynie konferencji, a następnie ogłoszone drukiem. W 2003 r. spełniony został jeden z postulatów sformułowanych przez ekspertów. W druku ukazał się katalog rękopisów średniowiecznych biblioteki Leopolda J. Szersznika, a także edycja XIX-repertorium całej kolekcji manuskryptów tejże biblioteki

Konferencje Również większość spośród zorganizowanych przez Książnicę Cieszyńska konferencji zorientowana była na problematykę regionalną. Udział w ich pracach badaczy spoza regionu gwarantował zarówno umieszczenie tematyki cieszyńskiej w szerszym kontekście, jak i włączenie jej do ponadregionalnego obiegu naukowego. Efekty prac konferencyjnych były systematycznie publikowane, ostatnio także w formie e-booków.

Bibliotheca Tessinensis W 2004 r. Książnica Cieszyńska we współpracy z czeskocieszyńskim Ośrodkiem Dokumentacyjnym Kongresu Polaków w Republice Czeskiej uruchomiła wydawniczą serię źródłową, mającą na celu upowszechnianie nieznanych lub trudnodostępnych źródeł historycznych odnoszących się do przeszłości Śląska Cieszyńskiego, od średniowiecza po czasy najnowsze. Seria, zatytułowana „Bibliotheca Tessinensis”, ukazuje się w dwóch mutacjach, z których jedną – „Series Polonica” – wydaje Książnica Cieszyńska, a drugą – „Series Bohemica” – Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej. Do tej pory opublikowano cztery tomy serii „BT” (w sześciu woluminach), zawierające m.in. edycje materiałów genealogicznych i heraldycznych do dziejów szlachty cieszyńskiej, pochodzącą z pierwszej połowy XIX w. „Kronikę Cieszyna”, dokumenty dotyczące kwestii cieszyńskiej w relacjach polsko-czechosłowackich w latach 1945-1949, a także materiały odnoszące się do relacji pomiędzy organami państwa, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz grupami narodowościowymi na Zaolziu w latach 1945-1953. http://www.bt.kc-cieszyn.pl/

Wystawy Cyfrowe wersje ekspozycji Również działania popularyzacyjne i edukacyjne odnoszące się do problematyki regionalnej mieszczą się w koncepcji Centrum wiedzy o regionie. Kilka spośród przygotowanych przez Książnicę ekspozycji otrzymało formę cyfrową i pozostaje dostępnych w Internecie. Kilka innych wyposażono w katalogi drukowane. Drukowane katalogi wystaw

Edukacja regionalna Oprócz ekspozycji w ofercie Książnicy znajdują się także odnoszące się do regionu lekcje biblioteczne, konkursy, prezentacje, a przede wszystkim „Szlak cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych”, pozwalający na zapoznanie się z całością cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego Przewodnik i cykl lekcji poświęconych cieszyńskiemu dziedzictwu piśmienniczemu Tablica wytyczająca „Szlak cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych” Jeden ze zorganizowanych przez Książnicę pokazów Pracownicy biblioteki jako Andrzej Cinciała i Paweł Stalmach w 1847 r. powracający z pieszej wyprawy po książki do Krakowa

Dziękuję za uwagę www.kc-cieszyn.pl