W-IV. (6/7. III. 03) O tym, co w emocjach i motywacjach ludzi i zwierząt najbardziej - ale nie całkiem - podobne O AFEKTACH i POPĘDACH PIERWOTNYCH

CYKL II - REGULACJA AUTOMATYCZNA POCZĄTKI: Organizm żyje ...Ale * CO LUBI a CZEGO NIE LUBI? * CO CHCE a CZEGO NIE CHCE? POCZĄTKI MOTYWACJI. Co wyzwala kierunkową aktywność noworodka? Stawiając takie pytanie pamiętajmy: MECHANIZMY PIERWOTNE FUNKCJONUJĄ PRZEZ CAŁE ŻYCIE - nie „wyrastamy z nich”, nie zanikają, współwystępują z innymi mechanizmami, późniejszymi rozwojowo.

* HOMEOSTAZA BIOLOGICZNA - - automatyczna regulacja rozlicznych procesów życiowych dla utrzymania RÓWNOWAGI organizmu * Organizm NIE JEST jednak samowystarczalny * Ograniczenia samowystarczalności organizmu są podstawowym źródłem ukierunkowania aktywności na otoczenie * Płacz i krzyk noworodka powstają automatycznie, bez czucia i woli, i są skutecznym sposobem wezwania pomocy otoczenia * Pierwotne potrzeby skłaniają ku interakcjom z otoczeniem. Wiele więc zawdzięczamy słabościom organizmu! * BRAKI, doraźne POTRZEBY organizmu (DEPRYWACJE) oraz powstające w ich wyniku NAPIĘCIA są podstawą POPĘDÓW

WRODZONE MECHANIZMY UKIERUNKOWANIA ZACHOWAŃ * CO jest wrodzone? * Jakie są główne powody naszych dociekań związanych z tym pytaniem? Instynkt to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja wyznaczająca wzory zachowań nie podlegające zmianom pod wpływem uczenia się (Mc Dougall) Popęd to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja motywacyjna, realizowana sposobami zmieniającymi się pod wpływem uczenia (Freud)

Listy motywów wrodzonych Zawierały liczne dyspozycje biologiczne, wyrażające się potrzebami takimi jak: potrzeba oddychania, wydalania, odpowiedniej temperatury, odpoczynku, ruchu, pokarmu, unikania bólu i in. Na listach tych umieszczano także dyspozycje biologiczno-psychologiczne – takie jak potrzeba seksu, macierzyństwa, opiekowania się, agresji, orientacji i in. Ponad to listy te obejmowały potrzeby psychiczne – jak to pokazują poniższe przykłady. McDougalla (1932) “Skłonności”: Opiekuńcze Stadne Śmiechu Wędrówki Ciekawości Twórcze Zysku Younga (1936) “Popędy pierwotne” Ciekawość Instynkt społeczny “Ergi” Cattella (1950, 1957) Stadność Partnerstwo Zabawa Śmiech Ciekawość Twórczość Wojowniczość

Psychologowie skupiali uwagę głównie na wrodzonych potrzebach: pokarmu stymulacji zmysłowej orientacji doznań seksualnych POPĘDY PSYCHO-BIOLOGICZNE W wyniku doświadczania, obok potrzeb wrodzonych tworzą się nowe – wtórne, wyuczone - potrzeby biologiczne. Ich zaspokojenie staje się niezbędne dla utrzymania biologicznej równowagi. Wtórne potrzeby biologiczne są źródłem popędów, które nazwiemy popędami PSYCHO - BIOLOGICZNYMI.

CHARAKTER POPĘDÓW PSYCHO-BIOLOGICZNYCH Dzięki oswojeniu i przyjemności doświadczanej w kontaktach z nowymi bodźcami tworzą się nowe potrzeby. Np. spośród pokarmów, zaspakajających głód, niektóre mogą smakować tak , że dochodzi do uzależnienia się od nich. Oto przykłady potrzeb biologicznych /A/ pierwotnych: (1) pokarmu – tj. substancji odżywczych, (2) stymulacji sensorycznej – jakiejkolwiek, (3) doznań seksualnych – bez względu na specyficzną formę /B/ wtórnych: (1) określonego pokarmu – np. mięsa, (2) określonego rodzaju stymulacji – np. głośnej muzyki, (3) określonych doznań seksualnych (jak w przypadku pedofilii). AFEKTYWNA geneza popędów psycho-biologicznych: to, co na początku przyciąga bo jest przyjemne - NIEKONIECZNE, stopniowo staje się KONIECZNOŚCIĄ, PRZYMUSEM - UZALEŻNIENIEM

KILKA INNYCH WAŻNYCH INFORMACJI O NATURZE POPĘDÓW Są one źródłem nacisku, pod którego naporem pozostaje organizm. Im bardziej pierwotny popęd (wrodzony, wczesny w ontogenezie), tym większa siła nacisku i tym mniejsza subiektywna chęć przeciwstawienia się naciskowi. W przypadku popędów wtórnych, w tym popędów psycho-biologicznych, ich siła zależy od stanów świadomości i woli, która może doprowadzać do uniezależnienia się od popędu. Ludzie różnią się stopniem w jakim potrafią uwalniać się od wpływu nabytych UZALEŻNIEŃ. [NB. W przypadku niektórych definicji wolność definiowana jest jako niezależność od nacisków wewnętrznych – organizmalnych i psychicznych]

PROCESY WARTOŚCIOWANIA: AFEKTY AFEKT - według przyjętej definicji - to atrybut (składowa) każdej emocji. Powstaje automatycznie pod wpływem dotarcia impulsu do ciała migdałowatego (amygdala). Warunkiem powstania afektu jest więc pobudzenie ośrodków położonych poza korą. Oznacza to, że jeśli impuls nie dociera do ośrodków korowych (gdy pobudzona jest tylko “droga dolna” - por. Wykład 2), to reakcja afektywna przebiega bez jej odczuwania. Dochodzi do reakcji wegetatywnych, ekspresyjnych i behawioralnych, a podmiot nie ma świadomości źródeł swoich reakcji. Warunkiem powstania ODCZUCIA jest dotarcie impulsu do kory czuciowej. Ponieważ impuls nie zawsze tam dociera (por. badania z zastosowaniem bodźców podprogowych), mamy do czynienia z nieświadomymi procesami emocjonalnymi. UWAGA: Nieświadome są także emocje wyparte lub zmienione co do znaku i treści pod wpływem innych mechanizmów obronnych (por. dalej: pojęcie nieświadomości wtórnej).

AFEKTY PIERWOTNE AFEKT PIERWOTNY to termin używany w dwóch znaczeniach: 1)“pierwotny” - FUNKCJONALNIE - bo wyprzedza świadome rozpoznanie bodźca (mechanizm opisany jako możliwy dzięki “drodze dolnej” impulsów z obwodu do ciała migdałowatego), 2)“pierwotny” – DYSPOZYCYJNIE - bo wrodzony. Ponieważ do dziś nie udało się rozstrzygnąć jakie afekty (lub jakie ich składowe) są wrodzone, termin ten w znaczeniu (2), dotyczącym predyspozycji, odnoszony jest do wzorców reagowania afektywnego najwcześniejszych rozwojowo. [Jarymowicz 2002: analiza pierwotnych źródeł i form agresywności) Przyjęliśmy listę 8-u afektów pierwotnych wg. Plutchika 1980.

c Acceptance Joy Lubienie Radość Fear Strach Anticipation Surprise Oczekiwanie Surprise Zaskoczenie Anger Złość Sadness Smutek Disgust Wstręt FIGURE 11.4 A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)

Diady przeciwstawnych afektów (nie mogących powstawać równocześnie): KOŁOWY MODEL STRUKTURY AFEKTÓW PIERWOTNYCH wg. Psychoewolucyjnej teorii emocji PLUTCHIKA (1980) Diady przeciwstawnych afektów (nie mogących powstawać równocześnie): ZASKOCZENIE - OSWOJENIE WSTRĘT - LUBIENIE STRACH - ZŁOŚĆ SMUTEK - RADOŚĆ