Definicja przestępstwa (wykroczenia) skarbowego Przestępstwo (wykroczenie) skarbowe to czyn, społecznie szkodliwy, bezprawny, zawiniony, o znamionach ustawowych , i zagrożony karą w ustawie obowiązującej w czasie jego popełnienia

Pojęcie czynu w prawie karnym: Termin „czyn” odnosi się tylko do zachowań człowieka, które zachodzą w warunkach wyboru postępowania i są wyrazem jego osobowości. Do kategorii czynów danej osoby nie zalicza się zachowań podjętych w warunkach przymusu fizycznego, a także zachowań odruchowych.

Pojęcie przymusu fizycznego: Z przymusem fizycznym (vis absoluta), mamy do czynienia wówczas, gdy zachowanie się danej osoby nie jest wynikiem jej woli, lecz zostało podjęte bądź zaniechane w wyniku zastosowania siły, której nie można było się przeciwstawić, np. ktoś nie spełnił w terminie obowiązku podatkowego z powodu klęski żywiołowej (powodzi).

Pojęcie przymusu psychicznego: W odróżnieniu od przymusu fizycznego przymus psychiczny (vis compulsiva) jest czynem, sprawca ma bowiem możliwość wyboru — poddać się woli innej osoby, która zmusza go do dokonania jakiejś zabronionej czynności, bądź przeciwstawić się temu, nawet za cenę cierpień fizycznych, np. ktoś na skutek szantażu lub bicia podejmuje się przemytu celnego.

Pojęcie społecznej szkodliwości czynu: Społeczna szkodliwość czynu to materialna cecha przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego (tzw. społecznie ujemna treść). Samo naruszenie zakazu przy jednoczesnym stwierdzeniu braku społecznej szkodliwości czynu nie może stanowić podstawy odpowiedzialności karnej skarbowej.

Stopniowalność społecznej szkodliwości czynu: Wyrazem oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu dokonanej przez ustawodawcę jest rodzaj i wysokość sankcji grożącej za dany czyn zabroniony. Ponownej oceny tego stopnia w konkretnej sprawie dokonuje sąd, biorąc pod uwagę kryteria wymienione w art. 53 § 7 k.k.s.

Zgodnie z art. 53 § 7 k.k.s. chodzi o: rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia

Znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu: Kodeks karny skarbowy w art. 1 § 2 uchyla odpowiedzialność karną skarbową w razie znikomej społecznej szkodliwości czynu (czyn taki nie jest ani przestępstwem skarbowym, ani wykroczeniem skarbowym)

Istota bezprawności: Czyn sprawcy jest sprzeczny z normą prawa karnego skarbowego, a zgodny z ustawowymi znamionami konkretnego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, np. odpowiedzialność z art. 83 k.k.s. ma miejsce wobec: • naruszenia normy „nie utrudniaj kontroli podatkowej lub skarbowej” (czyn jest sprzeczny z tą normą)

Istota bezprawności – c.d. • i zgodności zachowania się sprawcy z ustawowymi znamionami przepisu art. 83 k.k.s.: „udaremnia lub utrudnia wykonanie czynności służbowej, w szczególności wbrew żądaniu osoby uprawnionej nie okazuje księgi lub innego dokumentu dotyczącego prowadzonej działalności gospodarczej lub księgę lub inny dokument niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznymi, ukrywa lub usuwa” (czyn jest zgodny z opisem w przepisie)

Kontratypy: Wyjątkowo czyn odpowiadający znamionom ustawowym przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może nie posiadać cechy bezprawności, gdyż na mocy przepisu prawnego jest uważany za zgodny z prawem. Są to kontratypy, czyli okoliczności wyłączające bezprawność czynu.

Kontratypy – c.d. • Kodeks karny skarbowy recypuje jedynie kontratyp dopuszczalnego ryzyka z art. 27 § 1 k.k. (na podstawie art. 20 § 2 k.k.s.) • W myśl art. 20 § 5 k.k.s. dopuszczalne ryzyko w prawie karnym skarbowym ograniczone zostało wyłącznie do eksperymentu ekonomicznego lub technicznego  

Kontratypy – c.d.   Eksperyment polega na podjęciu próby stworzenia (np. w działalności gospodarczej) nowych reguł postępowania w miejsce brakujących lub w miejsce reguł zastanych, lecz utrudniających postęp Wymagane warunki eksperymentu: a) podjęcie ryzykownego działania i sposób jego przeprowadzenia zgodnie z aktualnym stanem wiedzy w danej dziedzinie, b) przewidywanie korzyści z eksperymentu mających istotne znaczenie ekonomiczne lub techniczne, c) zachowanie zasad ostrożności mających na celu minimalizowanie ryzyka wystąpienia ujemnych skutków

Zasada odpowiedzialności podmiotowej Odpowiedzialność za czyny zabronione jest uzależniona od stwierdzenia winy sprawcy czynu Oparcie odpowiedzialności sprawcy czynu zabronionego na zasadzie winy oznacza, że nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu (art. 1 § 3 k.k.s.)

Strona podmiotowa czynu zabronionego: Umyślność (art. 4 § 2 k.k.s.): w zamiarze bezpośrednim w zamiarze ewentualnym Nieumyślność (art. 4 § 3 k.k.s.): świadoma (dawniej: lekkomyślność) nieświadoma (dawniej: niedbalstwo)

Umyślność: Cechą umyślności jest zamiar sprawcy popełnienia czynu zabronionego: - zamiar bezpośredni (dolus directus), gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony - zamiar ewentualny (dolus eventualis), gdy sprawca, przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, na to się godzi Zamiar w ogólnym ujęciu oznacza świadomość obiektywnych znamion czynu zabronionego oraz wolę ich realizacji

Nieumyślność: Sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. W odniesieniu do k.k.s. reguły prawidłowego postępowania wynikają z aktów prawa finansowego Nieumyślność świadoma - gdy sprawca przewidywał możliwość popełnienia czynu zabronionego, lecz przypuszczał (bezpodstawnie), że tego uniknie Nieumyślność nieświadoma – gdy sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewidywał, choć obiektywnie popełnienie czynu zabronionego było przewidywalne

Nieszczęśliwy przypadek: W teorii przyjmuje się, iż jeżeli sprawca czynu zabronionego nie przewidywał możliwości jego popełnienia i w konkretnej sytuacji nie mógł tego przewidzieć, nie zachodzi nawet nieumyślność nieświadoma, lecz tzw. nieszczęśliwy przypadek, w konsekwencji którego mamy do czynienia z brakiem zawinienia

Klauzula strony podmiotowej z art. 4 § 1 k.k.s.: Odpowiedzialność zarówno za przestępstwa skarbowe, jak i za wykroczenia skarbowe, ponosi się jedynie za zachowanie umyślne, a za nieumyślne wyjątkowo — tylko jeżeli k.k.s. wyraźnie tak stanowi Wyraźnie wskazana nieumyślność występuje: - przy niedopełnieniu obowiązku nadzoru (z art. 84 § 1, art. 96 § 1, art. 106ł § 1 i art. 111 § 1 k.k.s.) - przy paserstwie akcyzowym i paserstwie celnym (z art. 65 § 2 i art. 91 § 2 k.k.s.)

Okoliczności wyłączające winę: Błąd Niepoczytalność Nieletniość

Pojęcie i rodzaje błędu: • Przy błędzie sprawca jest w chwili czynu poczytalny, jednakże w konkretnym wypadku świadomość sprawcy o rzeczywistości jest mylna • Kodeks karny skarbowy w art. 10 § 1–5 odróżnia trzy rodzaje błędu: 1) błąd co do prawa (error iuris) — art. 10 § 4 2) błąd co do ustawowych znamion (error facti) — art. 10 § 1 i 2 3) błąd co do kontratypu — art. 10 § 3

Błąd co do prawa: Prawo karne skarbowe przyjmuje zasadę powszechnej znajomości prawa, opartej na regule ignorantia iuris nocet, co oznacza, że nieznajomość prawa szkodzi (chyba że była ona usprawiedliwiona) Od odpowiedzialności karnej skarbowej uwalnia tylko usprawiedliwiona nieświadomość karalności czynu

Błąd co do prawa – c.d. Aktualny pozostaje pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 3 lutego 1997 r. (II KKN 124/96, OSNKW 1997, nr 5–6, poz. 46), że nie można skutecznie powoływać się na niezawinioną nieznajomość prawa, jeżeli z ustalonych faktów wynika, że sprawca nie tylko nie starał się w sposób należyty zapoznać się z obowiązującym uregulowaniem, choć miał możność to uczynić u przedstawicieli właściwych organów, ale wręcz w sposób wyraźny z takiej możliwości zrezygnował

Błąd co do prawa – c.d. Z drugiej strony — jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 7 października 1998 r. (V KKN 414/98, OSNKW 1999, nr 1–2, poz. 9, s. 54) — stopień trudności w rozpoznaniu czynów naruszających przepisy o charakterze porządkowo-administracyjnym (m.in. w ustawach finansowych) może być nieporównanie większy, niż przy czynach powszechnych, a nieświadomość co do prawnej oceny czynu może być usprawiedliwiona niskim stopniem jasności zawartego w ustawie unormowania

Błąd co do prawa – c.d. Dlatego, zgodnie z treścią art. 10 § 5 k.k.s., jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony (zawiniony), to w razie przestępstwa skarbowego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a jeżeli czyn jest wykroczeniem skarbowym, sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego

Błąd co do ustawowych znamion: W art. 10 § 1 k.k.s. unormowano zagadnienie błędu co do ustawowych znamion („Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię”) Jeżeli w danej sytuacji k.k.s. przewiduje karalność także zachowania nieumyślnego, sprawca poniesie taką odpowiedzialność Błąd może przybrać postać błędu zarówno co do faktu, jak i co do okoliczności będącej znamieniem czynu, ale mającej znaczenie prawne np. odnośnie ważności zezwolenia dewizowego lub pozwolenia celnego czy objęcia danego zachowania zwolnieniem dewizowym  

Błąd co do ustawowych znamion – c.d. W art. 10 § 2 k.k.s. uregulowano błąd co do okoliczności stanowiącej znamię uprzywilejowanego typu czynu zabronionego Jeżeli błąd ten był usprawiedliwiony, sprawca odpowiada za uprzywilejowany typ czynu, jeśli nie — ponosi odpowiedzialność za podstawową jego postać

Błąd co do ustawowych znamion – c.d. np. gdyby jeden ze współsprawców prowadzących bez zezwolenia loterię fantową działał w błędnym przekonaniu, że nadwyżka z niej jest przeznaczona na cel społecznie użyteczny (np. dobroczynny), to przy usprawiedliwionym błędzie co do tej okoliczności będzie odpowiadał z art. 108 § 2 k.k.s. (za uprzywilejowany typ tego przestępstwa zagrożony niższą sankcją), a nie z art. 108 § 1 k.k.s. (za typ podstawowy o wyższej sankcji)

Błąd co do kontratypu: Jest to błąd sprawcy co do okoliczności wyłączającej bezprawność w postaci dopuszczalnego ryzyka (eksperymentu ekonomicznego lub technicznego) z art. 27 § 1 k.k. w zw. z art. 20 § 2 i 5 k.k.s. Chodzi o błąd wynikający z błędnego przekonania, a więc z urojenia, a nie o błąd z nieświadomości, gdyż ta jest tu w istocie niemożliwa Aby odpowiedzialność została uchylona, błąd ten musi być usprawiedliwiony; przy nieusprawiedliwionym ma zastosowanie wspomniany art. 10 § 5 k.k.s.