Nagroda Nobla JEDNI Z NAGRODZONYCH: PRESTIŻOWE MIĘDZYNARODOWE WYRÓŻNIENIE ALFRED NOBEL – FUNDATOR NOBEL - CHEMIA JEDNI Z NAGRODZONYCH: PAULING LINUS CARL- ZA PRACE NAD STRUKTURĄ BIAŁEK MARIA CURIE SKŁODOWSKA- ODKRYCIE RODU, POLONU ORAZ PROMIENIOTEÓRCZOŚĆ NATURALNA

? Nobla Nagrody, prestiżowe międzynarodowe wyróżnienia, ustanowione w 1895 przez A. Nobla, przyznawane corocznie 10 grudnia (w rocznicę śmierci fundatora), od 1901 (z przerwą w latach 1940-1942), za najwybitniejsze osiągnięcia w każdej z pięciu dziedzin: z fizyki oraz z chemii (przyznaje Szwedzka Królewska Akademia Naukowa w Sztokholmie), w dziedzinie fizjologii lub medycyny (przyznaje Instytut Karoliński w Sztokholmie), z zakresu literatury (decyduje Szwedzka Akademia Literatury), ekonomii a także osobom lub instytucjom najlepiej działającym na rzecz pokoju i braterstwa narodów (przyznaje komitet składający się z 5 osób, wybierany przez norweski Storting). Nagrody Nobla są realizowane na bazie Fundacji Nobla. Statut Nagród Nobla i przepisy regulujące działalność instytucji powołanych do ich przyznawania (tzw. Komitetów Nobla) oficjalnie zatwierdził król szwedzki Oskar II w 1900. Wartość Nagród Nobla zmienia się w zależności od zysków osiąganych przez Fundację Nobla w danym roku: wysokość Nagród Nobla z 1901 wynosiła 150 tys. ówczesnych koron szwedzkich, czyli ok. 40 tys. ówczesnych dolarów USA, w następnych zaś latach spadała, uwzględniając inflację walut, dopiero od lat 50. zaczęła ponownie ustawicznie wzrastać, przekraczając w latach 90. kwotę 1 mln dolarów USA. POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ

ALFRED NOBEL Alfred Nobel (1833 - 1896) - urodzony w rodzinie inżynierów w Sztokholmie, potomek Olofa Rudbecka (XVII-wiecznego szwedzkiego anatoma, lekarza.przyrodnika i pisarza, profesora uniwersytetu w Uppsali). 1842 - jako 9-cioletni chłopiec, przeprowadził się wraz z rodziną do Rosji, gdzie prywatni nauczyciele kształcili ich na poziomie pierwszej klasy w naukach humanistycznych i przyrodniczych. W 1866 - już jako chemik i przemysłowiec szwecki, wynalazł dynamit a później wybudował zakłady i laboratoria w ponad 20 krajach na całym świecie. Posiadał prawa do ponad 350 patentów. Amatorsko zajmował się także pisaniem poezji i dramatów. Nobel - zadeklarowany pacyfista zauważywszy, jak świat wykorzystuje jego największy wynalazek, postanowił się zrehabilitować społeczności międzynarodowej ofiarując jej cały swój majątek, którego celem było od tej pory czynne propagowanie filozofii pokojowej oraz nagradzanie najwybitniejszych jej przedstawicieli. 27 listopada 1895 roku Nobel sporządził swoją ostatnią wolę i podpisał testament w Klubie Szwedzko-Norweskim w Paryżu. Umarł na atak serca w swoim domu w San Remo we Włoszech 10 grudnia 1896 roku.                                      DALEJ

A oto fragment testamentu Alfreda Nobla: "Ja niżej podpisany, Alfred Nobel, oświadczam niniejszym, po długiej rozwadze, iż moja ostatnia wola odnośnie majątku, jest następująca. Wszystkie pozostałe po mnie, możliwe do zrealizowania aktywa, mają być rozdysponowane w sposób następujący: kapitał zostanie przez egzekutorów ulokowany bezpiecznie w papierach, tworzących fundusz, którego procenty każdego roku mają być rozdzielone w formie nagród tym, którzy w roku poprzedzającym przynieśli ludzkości największe korzyści.[...]" Testament Nobla był zwięzły i jasno sformułowany. Jedynym zapisem dotyczącym osobiście zmarłego było polecenie otwarcia żył i spalenia zwłok. Reszta dotyczyła pieniędzy. Swój majątek przeznaczył na wspieranie nauki i postępu. Spadkobiercą i dysponentem miała być Szwedzka Akademia Nauk. Nic więc dziwnego, że znaleźli się ludzie, żądający obalenia testamentu. I to nie tylko krewni. Prawie każde zdanie zostało zakwestionowane przez mniej lub bardziej domorosłe autorytety moralne. Zmarłemu zarzucono także brak uczuć rodzinnych, a nawet patriotycznych. O uznanie testamentu walczyło dwóch ludzi, przekonanych, że Nagroda była rezultatem wieloletnich przemyśleń testatora, prawdziwym owocem jego życia, a nie dziełem przypadku, wyrazem niechęci wobec rodziny czy objawem demencji. Byli to, wyznaczeni przez zmarłego na egzekutorów: bratanek Alfreda - Emanuel Nobel i zaufany współpracownik - Regnar Sohlman. Gdyby nie oni, nie było by dziś nagrody.Trudności z zalegalizowaniem Fundacji piętrzyły się. Jednak lata mozolnych starań obu egzekutorów zostały uwieńczone sukcesem. DALEJ

POWRÓT DO STRONY GŁOWNEJ 19 VI 1900 r. Fundacja Nobla (wówczas jedyna tego typu na świecie), stała się prywatną instytucją o prawnie zalegalizowanym statucie. Fundacja zarządza aktywami powierzonymi jej na mocy testamentu Nobla celem nagradzania wybitnych osiągnięć w 5-ciu dziedzinach: Nagroda Nobla w dziedzinie Fizyki, Nagroda Nobla w dziedzinie Chemii, Nagroda Nobla w dziedzinie Fizjologii lub Medycyny, Literacka Nagroda Nobla, Pokojowa Nagroda Nobla (najważniejsza kategoria) Fundacja sama zarządza majątkiem oraz zajmuje się organizowaniem ceremonii wręczenia nagród. Fundacja działa na podstawie Statutu Fundacji Nobla. Odtąd co roku, w październiku, przypomina ona światu o niezwykłym Szwedzie, który swój majątek w całości przeznaczył na rozwój fizyki, chemii, medycyny, literatury i pacyfizmu. Nagroda składa się z: medalu, osobistego dyplomu, nagrody pieniężnej W 1968 roku Bank Szwedzki ustanowił także Nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych, którą zadedykował pamięci Alfreda Nobla, fundatora pozostałych nagród. Od 1974 roku nominację do nagrody może uzyskać jedynie osoba żyjąca. ZDJĘCIA POWRÓT DO STRONY GŁOWNEJ

Archiwum Rodzice Alfreda: Andriette Nobel i Immanuel Nobel                                                                            Rodzice Alfreda: Andriette Nobel i Immanuel Nobel Bertha von Suttner Wybuchy dynamitu Laboratorium POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ

Nobel - CHEMIA Nagroda Nobla 2001 POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ Historia dotychczasowych Nobli z chemii daje doskonały obraz rozwoju tej dziedziny wiedzy w ciągu ostatnich 99 lat. Najwięcej, bo aż 25 nagród przypadło uczonym zajmującym się chemią organiczną (chemią związków węgla). 11 wyróżnień przyznano za odkrycia w dziedzinie biochemii, badającej związki wchodzące w skład żywych organizmów. Aż osiem biochemicznych Nobli przypadło na lata 1970-1997, co stanowi dowód gwałtownego rozwoju tej gałęzi nauki. W gronie noblistów znaleźli się m.in.: Paul Berg za badania nad tzw. rekombinacją DNA, Walter Gilbert i Frederick Sanger za opracowanie metod badania szczegółowej budowy kwasów dezoksyrybo-nukleinowych (Nobel z 1980 r.), Sidney Altman i Thomas Cech za prace dotyczące innej ważnej makrocząsteczki - RNA (Nobel 1989) oraz Kary Mullis za odkrycie "biologicznej kserokopiarki", pozwalającej namnożyć wybrany fragment DNA w dowolnej liczbie kopii (nagroda z 1993 r.). 13 razy nagradzano dotąd Noblem specjalistów z zakresu chemii fizycznej, a sześć razy chemików teoretyków. Właśnie chemia teoretyczna to dziedzina, która prawdopodobnie będzie przewodzić w najbliższych latach. Można się też spodziewać prac - i Nobli - na temat chemicznych sygnałów wysyłanych przez komórki ludzkiego mózgu. Nagroda Nobla 2001 POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ

Nagroda Nobla 2001 r. - katalityczna synteza asymetryczna                                 Nagroda Nobla 2001 r. - katalityczna synteza asymetryczna Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii przyznano w 20001 roku Williamowi S. Knowlesowi, Barry’emu K. Sharplessowi oraz Ryoji Noyoriemu za ich prace nad katalizą asymetryczną. Podział nagrody również był asymetryczny: Knowles i Noyori dostali jedną połowę (za prace nad reakcjami uwodorniania), a Sharpless drugą (za utlenianie). Katalizą nazywamy zmianę szybkości reakcji chemicznej przez określone substancje, zwane katalizatorami. Jeśli dwoje ludzi jeździ stale tym samym zatłoczonym autobusem, mogą się nigdy nie poznać. Co innego, gdy spotkają wspólnego znajomego. Tak właśnie działa katalizator: przyspiesza i ułatwia reakcje.Chiralność (gr. cheir – ręka) to zjawisko polegające na występowaniu tego samego związku chemicznego w dwóch postaciach, jak w przypadku prawej i lewej ręki. Ręce składają się bowiem z takiej samej liczby elementów, obie mają tyle samo palców, kości śródręcza czy nadgarstka, ale jedna jest lustrzanym odbiciem drugiej. Podobnie jest z niektórymi asymetrycznymi cząsteczkami – mimo że tworzy je jednakowa liczba takich samych atomów, mogą się one różnić właściwościami optycznymi i aktywnością biologiczną.W związku z asymetrią mówi się o tzw. enancjomerach, czyli związkach prawo- i lewoskrętnych. Jeśli przepuścimy wiązkę światła spolaryzowanego przez kryształ bądź roztwór jednego z enancjomerów, światło odchyli się o określony kąt w prawo lub w lewo, w zależności od rodzaju substancji. Gdy w mieszaninie jest tyle samo enancjomerów „lewych” i „prawych”, światło wcale się nie odchyli, bo ich oddziaływanie się zneutralizuje. Przy konwencjonalnych metodach syntezy powstaje tyle samo „prawego” co „lewego” enancjomeru. DALEJ

POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ W naturze zwykle występuje tylko jedna forma enancjomeru, np. wszystkie naturalne cząsteczki glukozy są lewoskrętne. Podobnie jest z białkami, aminokwasami węglowodanami czy cząsteczkami DNA i RNA.Niektóre substancje mają działanie lecznicze tylko w jednej z odmian, podczas gdy druga może być szkodliwa. Tak było na przykład z talidomidem (conterganem), który pochopnie wprowadzony na rynek spowodował urodzenie się tysięcy okaleczonych dzieci. Okazało się, że lek był mieszaniną enancjomerów, z których jeden miał pożądane działanie uspokajające i przeciwbólowe, drugi zaś hamował rozwój naczyń krwionośnych i uszkadzał płód.Ten tragiczny w skutkach przykład pokazuje, jak ważna jest umiejętność otrzymywania czystych enancjomerów. Metody, które to umożliwiają, opracowali właśnie tegoroczni laureaci Nagrody Nobla. Asymetryczne cząsteczki katalizatora umożliwiają powstawanie niemal wyłącznie jednego rodzaju cząsteczek, tylko „prawych” lub tylko „lewych”. Ponieważ cząsteczki katalizatora nie ulegają zużyciu w czasie reakcji, każda z nich może spowodować powstanie milionów cząsteczek otrzymywanego związku.William S. Knowles odkrył w roku 1968, że możliwe jest użycie metali przejściowych, np. podobnego do platyny rodu, w celu otrzymania chiralnych (asymetrycznych) katalizatorów dla reakcji uwodorniania, czyli przyłączania atomów wodoru. Wkrótce jego prace znalazły zastosowanie praktyczne – zaczęto w ten sposób wytwarzać lek o nazwie L-Dopa, podawany ludziom z chorobą Parkinsona, których mózg wytwarza za mało własnej L-Dopy. Metodę Knowlesa rozwinął Ryoji Noyori, tworząc bardziej uniwersalne katalizatory uwodorniania. Wykorzystując katalizator zawierający ruten, kolejny metal spokrewniony z platyną, uczony ten otrzymał antybiotyk o nazwie levofloksacyna. Samo uwodornianie to jednak nie wszystko – dzięki pracom Barry’ego K. Sharplessa powstały asymetryczne katalizatory zawierające tytan, które ułatwiają przyłączania tlenu.Prace Knowlesa, Noyoriego i Sharplessa umożliwiły syntezę nowych cząsteczek i materiałów o wyjątkowych właściwościach. Dzięki ich osiągnięciom produkuje się antybiotyki, leki przeciwzapalne i środki stosowane w chorobach serca, np. beta-blokery, a także lepsze środki owadobójcze i słodziki. POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ

LINUS C. PAULING (1901-1994) AMERYKAŃSKI FIZYK I CHEMIK Pauling Linus Carl (1901-1994), chemik i fizyk amerykański, profesor (1931-1963) w California Institute of Technology (Pasadena), dyrektor Gates and Crellin Laboratories of Chemistry (1936-1958), profesor w University of California w Santa Barbara (1967-1969), w Stanford University (od 1974) oraz członek Center for the Study of Democratic Institutions (Santa Barbara), prezes (od 1949) Amerykańskiego Towarzystwa Chemicznego. Członek PAN (1967). Liczne prace poświęcone chemii kwantowej (wprowadził pojęcie hybrydyzacji orbitali atomowych, wraz z J.C. Slaterem rozwinął teorię oddziaływań obojętnych atomów i wiązania homopolarnego (wiązanie chemiczne), zapoczątkowaną przez W. Heitlera i F. Londona - obecnie nosi ona nazwę teorii HLSP, od pierwszych liter nazwisk autorów. Opracował: teorię związków kompleksowych, teorię par elektronowych, teorię rezonansu chemicznego, zaproponował skalę elektroujemności pierwiastków). DALEJ POWRÓT DO STRONY GŁOWNEJ

C.D. Prowadził badania w zakresie chemii organicznej i biochemii (wraz z R.B. Coreyem zaproponował spiralny i harmonijkowy model cząsteczek białka), krystalografii i chemii strukturalnej (empiryczne reguły określające warunki największej trwałości elektrostatycznej dla struktur jonowych), chemii jądrowej. W latach 50. wyjaśnił strukturę molekularną naturalnego jedwabiu. Pauling zajmował się także badaniem antybiotyków, chorób dziedzicznych, podstaw anestezjologii, terapii za pomocą witaminy C, reakcji immunologicznych. Prowadził aktywną działalność na rzecz rozbrojenia i zaniechania prób z bronią atomową, ostrzegał przed skutkami jej użycia. W latach 50. wyjaśnił strukturę molekularną naturalnego jedwabiu. Nagrody Nobla: w 1954 w dziedzinie chemii, oraz pokojowa w 1962. Laureat Międzynarodowej Leninowskiej Nagrody Pokoju w 1968. POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ

Skłodowska-Curie Maria (1867-1934) `Wybitna fizyczka i chemiczka polska żyjąca i pracująca we Francji, pierwsza kobieta będąca profesorem Sorbony, żona P. Curie. Wraz z nim w 1898 odkryła rad i polon. Pierwiastki te znajdowały się w blendzie smolistejiminerale, którego złoza wystepuja w róznych miejscach naszego globu. Uczona uznała, że niezwykłe własnosci tego minerału – spontaniczna emisja promieniowania zdolnego do przeniknienia innych substancji- są wynikiem reakcji atomowych, a nie procesów chemicznych, i otworzyla w ten sposób droge do sformułowania teorii rozpadów promieniotwórczych. Odkrycia Marii Curie nastapiły w okresie wielkich zmian w pogladach na nature atomu elektromagnetyzmu – kilka lat wcześniej znaleziono elektron – brzemienne w skutki dla fizyki jądrowej. Maria Curie była, zdaniem Abrahama Paisa, „energiczna osobą, najprawdopodobniej ogarniętą pasją, którą powinno się pamiętać jako inicjatorkę radiochemii” Dwukrotna laureatka Nagrody Nobla - w 1903 wraz z mężem (z fizyki) za badania nad odkrytym przez H. Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości naturalnej, oraz w 1911 (z chemii) za wydzielenie czystego radu. W 1914 założyła Instytut Radowy w Paryżu. Z jej inicjatywy powstał Instytut Radowy w Warszawie (1932). POWRÓT DO STRONY GLOWNEJ

Koniec Wykonała: Ilona Błaszczuk III E