ocenianie, które pomaga się uczyć       Ocenianie kształtujące - ocenianie, które pomaga się uczyć Ocenianie często pojmujemy jako podsumowanie pewnego etapu nauczania. Tymczasem ocenianie kształtujące towarzyszy procesowi nauczania od samego jego początku, aż do informacji zwrotnej na temat indywidualnych efektów nauczania. W takim sensie ocenianie kształtujące jest czymś więcej niż samym ocenianiem, jest to sposób nauczania nastawiony na pomoc uczniowi w przyswajaniu wiedzy i umiejętności. Ocenianie kształtujące jest obecne zatem od samego początku procesu nauczania, ważnym jego elementem jest więc określenie celów lekcji: co chcemy osiągnąć, poznając dany temat? Przedstawienie celów rozpocznie więc i tę prezentację. Składa się ona z 30 slajdów i będzie trwała około 45 minut. 1

Definicja Ocenianie kształtujące to częste, interaktywne ocenianie postępów ucznia i uzyskanego przez niego zrozumienia materiału, tak by móc określić, jak uczeń ma się dalej uczyć i jak najlepiej go nauczać. Raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Definicja podana za Raportem Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Definicja nie jest prosta, ale można z niej wyczytać, że ocenianie kształtujące powinno być stosowane systematycznie, poprzez osobiste, wielokrotne przekazywanie przez nauczyciela informacji uczniowi. Informacje powinny odnosić się do kolejnych etapów nauki ucznia i wskazywać mu dalszą drogę uczenia się. Informacja ta jest przekazywana nie jako podsumowanie, ale towarzyszy i wspomaga proces uczenia się ucznia. 2

Definicja Ocenianie kształtujące to dawanie informacji pomagającej w uczeniu Definicja robocza. 3

Ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące Nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące stosuje również ocenę sumującą. Nie rezygnuje ze stopni. Jak na razie nie jest jasny związek oceniania kształtującego z tradycyjnym ocenianiem, czyli stopniem. Wbrew obiegowym sądom, OK nie rezygnuje z oceny stopniem, ale ogranicza ją tylko do podsumowania pracy ucznia nad danym zagadnieniem. OK to ocena w postaci informacji zwrotnej, przekazywanej uczniom w ustalonym czasie i systematycznie. Ale w OK są też stopnie wystawiane na koniec procesu nauczania, czyli np. jako ocena klasówki podsumowującej. To, co jest ważne to rozdzielenie tych ocen i informacja na temat tego, która z nich będzie stosowana. Często nauczyciele zgadzają się z potrzebą dawania komentarza do pracy ucznia, ale uważają jednocześnie, że stawianie stopnia uzupełnia komentarz. Niestety mylą się. Badania wykazują, że jeśli uczeń otrzymuje komentarz i jednocześnie stopień wyrażony cyfrą, to nie czyta wnikliwie komentarza, tylko zaczyna porównywać otrzymaną cyferkę z cyferkami kolegów. Nauczyciel stawiający stopień może więc właściwie darować sobie komentarz. Jak więc sobie radzić? Trzeba ustalić, które prace będą oceniane sumująco, a które kształtująco. Najlepiej, gdy kształtująco oceniane są prace w czasie procesu uczenia się, a sumująco prace końcowe. 4

Ocenianie kształtujące a sumujące Ocena sumująca podsumowuje pracę ucznia, czyli określa na ile opanował on dane zagadnienie. Ocenianie kształtujące nie likwiduje ocen – stopni, jedynie ogranicza częstość ich wystawiania. Podstawą oceny kształtującej jest informacja zwrotna uwzględniająca to, co uczeń zrobił dobrze, jak też to, co powinien wykonać inaczej. Ma ona formę komentarza do pracy ucznia.

Elementy oceniania kształtującego Nauczyciel, który stosuje ocenianie kształtujące: określa cele lekcji i formułuje je w języku zrozumiałym dla ucznia ustala wraz z uczniami kryteria oceniania, czyli to, co będzie brał pod uwagę przy ocenie pracy ucznia potrafi formułować pytania kluczowe stosuje efektywną informację zwrotną wprowadza samoocenę i ocenę koleżeńską buduje atmosferę uczenia się, pracując z uczniami i rodzicami

Określanie celów Twoi uczniowie muszą wiedzieć, dokąd zmierzają. Jeśli będą znali założony cel, to łatwiej Wam będzie go wspólnie osiągnąć.   Uczeń, który zna tylko temat lekcji, ale nie wie, co jest celem lekcji, co ma poznać i po co, mniej świadomie uczestniczy w dążeniu do celu. Jeśli dopuścimy ucznia do tej tajemnicy to będzie on naszym sojusznikiem i może uda się go namówić do zwiększenia tempa „marszu” lub zatrzymania się na pewien czas w ważnym strategicznie miejscu.

Uświadamianie celów uczniom Jeśli udało Ci się już określić cel lekcji, Twój cel, to teraz spróbuj wyrazić go w języku zrozumiałym dla ucznia.

Sprawdzenie realizacji celów - podsumowanie lekcji Po każdej lekcji musicie  sprawdzić, czy osiągnęliście założony cel. Propozycja – poleć uczniom dokończenie zdania: • Dziś nauczyłem się ..... • Zrozumiałem, że....... • Przypomniałem sobie, że......... • Zaskoczyło mnie, że......... • Dziś osiągnąłem założony cel, gdyż......

Kryteria oceniania To wyjaśnienie jak w sposób przystępny i zrozumiały dla ucznia przedstawić kryteria oceny pracy. Posługujemy się skrótem, który po rozszyfrowaniu ułatwia formułowanie tych kryteriów. Nacobezu oznacza „NA CO BĘdę / będziemy Zwracać Uwagę przy ocenie pracy?”.

„Nacobezu” do lekcji Określanie "nacobezu" do lekcji jest korzystne: dla nauczyciela, gdyż nie zajmuje się zagadnieniami drugorzędnymi, z góry wie, co i jak będzie oceniać, odpowiednio dobiera rodzaj pracy podlegającej ocenie; dla ucznia, gdyż dokładnie wie,  jakie wiadomości i umiejętności musi opanować i na jakim poziomie, skupia się na osiągnięciu celu, może sam określić, co już umie.

Pytania kluczowe

Pytania kluczowe Pytania ukazujące uczniom szerszy kontekst, zachęcające ich do poszukiwania odpowiedzi, angażujące w naukę Jak powiedziano na początku, problem, z którym boryka się polska szkoła to brak motywacji uczniów do nauki. Często dzieje się tak dlatego, że uczniów nie interesuje to, co się dzieje na lekcjach. Podawanie uczniom celów lekcji może pomóc zainteresować ich tematem, ale często to nie wystarcza. Aby zaangażować uczniów najlepiej opracować wcześniej ciekawe pytanie kluczowe. Takie pytanie, które zachęci ich do poszukiwania odpowiedzi. Jest to trudne zadanie dla nauczyciela, ale jeśli uda mu się zachęcić uczniów pytaniem kluczowym, to wspólnie mogą poszukiwać na nie odpowiedzi. Dzięki takiemu pytaniu można „przemycić” również mniej ciekawe tematy, których poznanie jest konieczne do udzielenia odpowiedzi. Np. 1. Jak myślicie, co by się stało gdyby Hitler zwyciężył w II Wojnie Światowej? Jak by wyglądało dziś nasze życie? Aby uzyskać odpowiedź na to pytanie musimy poznać dzieje II Wojny Światowej, a to jest temat naszej lekcji. Np. 2. Czy dla czterech osób mieszkających w różnych miejscowościach zawsze można znaleźć miejsce, do którego wszystkie osoby będą miały jednakowo blisko? Zauważcie, że z punktu matematycznego jest to pytanie o to, czy na każdym czworokącie można opisać okrąg. 13

Pytania kluczowe Pytania kluczowe są to pytania, które: pokazują uczniom szerszą perspektywę zagadnienia, są ściśle związane z celem lekcji, skupiają w sobie główną problematykę lekcji, mają spowodować zainteresowanie ucznia tematem, podczas lekcji uczeń powinien uzyskać odpowiedź na te pytania.

Informacja zwrotna

Informacja zwrotna Informacja zwrotna jest dialogiem między nauczycielem i uczniem, dialogiem, mającym pomóc uczniowi w uczeniu się.

Informacja zwrotna - elementy Prawidłowo skonstruowana i skuteczna informacja zwrotna zawiera cztery elementy: wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia; odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia; wskazówki - w jaki sposób uczeń powinien poprawić pracę; wskazówki - w jakim kierunku uczeń powinien pracować, by się rozwijać.

Ustna informacja zwrotna Informacja zwrotna ustna daje większą możliwość dialogu między uczniem a nauczycielem, pozwala wyjaśnić wątpliwości dotyczące pracy ucznia. Dobrze przygotowana rozmowa zawierająca IZ umożliwia też lepsze poznanie sposobu myślenia i metod pracy ucznia i stwarza warunki do lepszego poznania się ucznia i nauczyciela.  

Informacja zwrotna a rodzice Informacja zwrotna jest istotna również dla rodziców. Jasna i w czytelny sposób sformułowana umożliwia rodzicom śledzenie postępów dziecka w nauce, udzielenie mu pomocy czy zmotywowanie go do poprawy wyników. Opracowując informację zwrotna dla ucznia, weźmy więc pod uwagę, że jest to również swojego rodzaju list do rodziców. Pomocne może być organizowanie spotkań "trójstronnych" rodzice - nauczyciel - uczeń. Jest to doskonała okazja do omówienia sposobów uczenia się dziecka, ustalenie wspólnej strategii w postępowaniu w konkretnych przypadkach.

Ocena koleżeńska i samoocena

Odpowiedzialność za własne uczenie się Przeważnie nikt nie chce brać na siebie odpowiedzialności, dużo wygodniej jest być od niej zwolnionym i oczekiwać, że inni okażą się za nas odpowiedzialni. Nie możemy liczyć na to, że szkoła w sposób naturalny będzie dla naszych uczniów miejscem, do którego będą udawać się, aby się czegoś dowiedzieć. Szkoła jest dzisiaj raczej miejscem, do którego trzeba chodzić, bo takie jest prawo lub miejscem, gdzie pracują nauczyciele, którzy mają obowiązek ucznia nauczyć. Jak przekonać ucznia, że to on ma się nauczyć, a nie my mamy go nauczyć? Właśnie poprzez ocenę koleżeńską i samoocenę możemy zachęcić uczniów do wzięcia odpowiedzialności za swoją naukę. Jeśli uczeń potrafi ocenić, ile się nauczył i ile musi się jeszcze uczyć, aby osiągnąć wyznaczony cel, to pomaga mu to w procesie uczenia się i czyni z niego aktywnego uczestnika tego procesu.

Zmiana ról W ocenie koleżeńskiej: z jednej strony bardzo dobrze rozumieją kolegę, którego pracę sprawdzają, gdyż przed chwilą wykonywali to samo zadanie, a z drugiej strony uczą się od swego kolegi innego podejścia do zagadnienia. uczniowi dużo łatwiej jest przyjąć informację zwrotną od rówieśnika, choćby dlatego, że wyrażona jest językiem, którym uczniowie porozumiewają się na co dzień ocena koleżeńska zmniejsza rywalizację uczniów, co wpływa pozytywnie na proces uczenia się uczniowie widzą, że ocena koleżeńska i samoocena służy poprawie ich pracy, jest oceną kształtującą, a nie sumującą i nie jest wykorzystywana do porównywania wyników uczniowie w roli „nauczyciela” stają się bardziej odpowiedzialni i przykładają się do napisania dobrego komentarza, a wtedy sami się również uczą.

Samoocena   Jeśli uczeń potrafi ocenić, ile się nauczył i ile musi się jeszcze uczyć, aby osiągnąć wyznaczony cel, to pomaga mu to w procesie uczenia się i czyni z niego aktywnego uczestnika tego procesu. Samoocena jest najwyższym stopniem OK. Bardzo trudno ocenić samego siebie, ale taka ocena jest zawsze sprawiedliwa i daje od razu informację jak trzeba dalej się uczyć. 23

test samokontroli dowód, że się uczę.. Techniki samooceny   zdania podsumowujące, tak- nie, WCN, ocenianie trudności, małe kroki, kosz i walizka, ocena atmosfery, test samokontroli dowód, że się uczę..

Współpraca z rodzicami Uczniowie i rodzice muszą być świadomymi uczestnikami procesu oceniania kształtującego. Uczeń - ocena kształtująca pomoże ci się uczyć   Rodzice – dzięki ocenianiu kształtującemu mogą pomóc swojemu dziecku, mogą stać się jego sojusznikiem Ocenianie kształtujące wymaga współpracy z rodzicami. Rodzice muszą się zgodzić na to, ze ich dzieci będą często otrzymywać komentarz do swoich prac zamiast stopnia. Powinni też przestać pytać swoje dzieci o uzyskane stopnie i porównywać wyniki swoich dzieci z wynikami innych uczniów. Zamiast pytać: Jaki stopień dostałeś w szkole, powinni zadać pytanie: Czego się dzisiaj nauczyłeś? Rodzicom trudno jest zaakceptować taki system oceniania, gdyż sami kiedyś byli oceniani stopniami i są do tego przyzwyczajeni. Nauczyciel powinien wyjaśnić rodzicom korzyści płynące z OK i uzyskać ich zgodę na ten system oceniania. 25

Współpraca z rodzicami Wyjaśniamy rodzicom, że nie rezygnujemy ze stopni, ale przede wszystkim chcemy uczniom pokazać, co już potrafią, bo w ten sposób możemy wspólnie budować w nich wiarę w siebie i pozytywną motywację. Rodzice są przyzwyczajeni do stopni. Tak było za ich czasów, tak jest wśród ich znajomych, o stopnie pytają też dziadkowie. Chcielibyśmy, aby rodzice pytali: Czego się dzisiaj nauczyłaś? Co nowego poznałeś? Co udało ci się zrozumieć? 

Więcej o ocenianiu kształtującym: Na stronie: www.ceo.org.pl./ok W publikacjach Akademii SUS: Jak oceniać, aby uczyć P. Black i inni Ocenianie kształtujące w praktyce D. Sterna Więcej o ocenianiu kształtującym: Centrum Edukacji Obywatelskiej założyło stronę poświęconą ocenianiu kształtującemu. Można tam znaleźć artykuły, publikacje, wypowiedzi nauczycieli na temat OK, a także Forum praktyków OK. CEO wydało też dwie publikacje poświęcone ocenianiu kształtującemu: Jak oceniać, aby uczyć - P. Black i inni - Tłumaczenie z angielskiego zawierające wyniki badań z Wielkiej Brytanii. Ocenianie kształtujące w praktyce - D. Sterna – Praktyczny poradnik dla nauczycieli na temat stosowania OK. 27

Dziękuję Małgorzata Szwabowicz