Rada Gospodarki Żywnościowej IBMER Warszawa Aleksander Muzalewski, dr inż. Jak wzrost cen oleju napędowego wpłynął na wzrost kosztów produkcji w rolnictwie Rada Gospodarki Żywnościowej Czy biopaliwa zagrażają bezpieczeństwu ekonomicznemu produkcji rolno-spożywczej w Polsce? Warszawa, dn. 20.06.2008 r.

Plan Jak wzrost cen oleju napędowego wpłynął na wzrost kosztów produkcji w rolnictwie? Wyposażenie rolnictwa w ważniejsze środki energetyczne oraz zużycie oleju napędowego (ON) w rolnictwie Ceny ON, benzyn, ropy oraz struktura cen paliw (akcyza i inne) Koszty zużytego ON (olej opałowy) Wpływ cen ON na wzrost kosztów produkcji rolniczej, w tym: – w wybranych technologiach produkcji roślinnej - w nakładach gospodarstwa na działalność rolniczą Podsumowanie – wnioski + Biopaliwa – rośliny „energetyczne”

Zużycie paliw płynnych w rolnictwie Paliwa płynne Rok tys. ton % TJ Olej napędowy (ON) 2005 1550 56,7 67162 56,6 2006 1600 65,6 69328 65,4 2007 1580 66,7 68461 66,5 Benzyny silnikowe 6 0,2 269 7 0,3 314 Lekki olej opałowy (LOO) 1000 36,5 43740 36,8 800 32,8 34992 33,0 750 31,6 32805 31,9 Ciężki olej opałowy (COO) 180 6,6 7530 6,3 33 1,4 1375 1,3 Paliwa płynne razem 2736 100 118701 2440 106009 2370 102955 Źródło: GUS 2007. Rynek środków produkcji i usług dla rolnictwa (IERiGŻ 2008). Szacunki własne

Szacunkowe zużycie paliwa w rolnictwie przez wybrane grupy środków energetycznych Wyszczególnienie (stan na koniec 2007 r.) Liczba Wykorzys-tanie Zużycie paliwa tys. szt. h/rok l/h mln l tys. ton Ciągniki (śred. 33,9 kW, 24,7 lat) 1450,0 300 {275} 4,2 1827,0 {1675} 1527,4 {1400} Kombajny zbożowe (85 kW, 23 lata) - 95% zboża, rzepak, kukurydza 129,0 8,7 mln ha 22 l/ha 198,1 160,0 Sieczkarnie samobieżne 5,4 75 25 10,1 8,4 Kombajny samobieżne do zbioru buraków i ziemniaków 0,5 (0,4) 200 50 5,0 Ładowarki samobieżne 15,0 100 4,0 6,0 Inne ….. …… 0,1 Razem × 2046,3 1705,1 16,177 mln ha UR Wg J.Pawlaka (2007) = 114 l/ha UR (rolnictwo) Wg Z.Wójcickiego (2001) = 114-148 l/ha UR (gospodarstwa) Dopłaty do paliwa do 86 l/ha (zwrot części podatku akcyzowego) Technologie prod. roślinnej = 68 (90) – 210 (300) l/ha (zboża – okopowe) = 126 litrów ON/ha UR

Ceny ON a koszty eksploatacji ciągnika Cena ON 3,90 4,70 (zł/h) Koszty eksploatacji zł/godz. A - 46,2 51,4 B - 42,2 47,4 Udział paliwa (ON) w kosztach eksploatacji ciągnika 51% 56% 60% Koszty = f (cena ON)

Średnie ceny detaliczne ON i Pb95 - notowania miesięczne i roczne Wzrost cen w okresie styczeń 2000 – czerwiec 2008 - Olej Napędowy : 2,54 → 4,32 = 1,78 zł/litr (wzrost o 70%) W okresie styczeń 2000 – czerwiec 2008 – wzrost 2.krotny 4,32 3,86 3,79 3,71 3,18 Ceny średnioroczne 2,84 2,60 2,59 2,54

Ceny Pb95, ON, ropy Brent oraz kurs USD 2004 2005 2006 2007 2008 ON 2,8 zł/l ON 4,7 zł/l Pb 95 - 3,47 zł/l 130 USD/b 30 USD/b Obniżka akcyzy Ceny ON w Europie – Wykres 1

Notowania ropy - Brent Oil Future giełda londyńska (USD/bbl) 10 lat – wzrost z 10 do 138 USD 5 lat – wzrost z 25 do 138 USD 1 rok – wzrost z 68 do 138 USD 5 miesięcy – wzrost z 87 do 138 USD 11–17.VI.2008 132-138 USD/bbl Źródło: http://stoog.com

Prognoza cen Oleju Napędowego 4,85 4,82 y = 0,0127x + 2,9431 R2 = 0,8804 I.2006 VI.2008 I.2004 150

ON i ES - stawki akcyzy i opłaty paliwowej w cenie hurtowej w zł/1000 m3 1193 zł 1649 zł

Struktura cen detalicznych ON i ES Podatki 42,4% Podatki 53,7% ON (zł/litr)  Składniki ceny paliw (14.06.2008 r.) PB 95 (zł/litr) netto VAT 2,55 0,84 Koszt paliwa netto (rafineria) 1,99 0,83 1,05 Akcyza 1,57 0,09 Opłata Paliwowa 0,08 0,15 Marża stacji benzynowej + transport 4,68 Cena detaliczna (dystrybutor), w tym: 4,62 1,98 podatki (akcyza, opłata paliwowa, VAT) 2,48

Miesięczny rozkład popytu gospodarstw rolnych na ON Kwiecień = 10,5% zużycia Lipiec (10,7%) + Sierpień (17,6%) + Wrzesień (13,1%) = 41,4% Październik = 16,1%

Koszty produkcji w rolnictwie a wzrost cen ON Koszty produkcji, w tym koszty mechanizacji, w zależności od cen oleju napędowego - żyto 45 dt/ha - pszenica 60 dt/ha - rzepak 30 dt/ha - ziemniaki 300 dt/ha - buraki cukrowe 480 dt/ha Dwa warianty obliczeń: - z kosztem amortyzacji środków mechanizacji - bez kosztu amortyzacji (rozchody produkcyjne) Gospodarstwo 40-50 ha UR - 3 ciągniki o mocy 35, 45 i 60 kW - zestaw podstawowych maszyn i narzędzi rolniczych - najem usług: zbiór zbóż i rzepaku (Z 058), buraków cukrowych (Holmer 6-rzęd.), sortownik ziemniaków Składowe kosztów produkcji: - nawozy, środki ochrony roślin, nasiona i sadzeniaki - koszty mechanizacji własnej i usługowej, w tym koszt ON - sznurek do prasy, najem pracowników Pominięto inne koszty pośrednie i bezpośrednie

Koszty produkcji …. ŻYTO – 45 dt/ha Cena oleju napę-dowego Koszty Wzrost kosztów Oleju na-pędowego Mecha- nizacji Pro- dukcji w tym: zł/litr zł/ha % 3,77 394 1081 2077 × 4,00 418 1105 2101 24 6,1 2,2 1,2 4,35 455 1141 2138 61 15,4 5,6 2,9 4,70 491 1178 2174 97 24,7 9,0 4,7 5,00 523 1209 2206 129 32,6 11,9 6,2 VIII.2007 I-II.2008 III-IV.2008 VI.2008 ? VIII.2008 Wyniki dla kalkulacji bez kosztów stałych - amortyzacji maszyn (254 zł/ha) 394 827 × 418 851 24 6,1 2,9 1,3 455 888 61 15,4 7,3 3,3 491 924 97 24,7 11,8 5,3 523 956 129 32,6 15,5 7,1 ciągniki - 14 godz./ha + 0,9 godz. Z 058 zużycie ON: 105 l/ha nawozy - 230 kg NPK opryski - 2 zabiegów usługi - zbiór Z 058 (0,9 godz. )

Koszty produkcji …. PSZENICA OZIMA - 60 dt/ha Cena oleju napę-dowego Koszty Wzrost kosztów Oleju na-pędowego Mecha- nizacji Pro- dukcji w tym: zł/litr zł/ha % 3,77 440 1260 2689 × 4,00 467 1287 2716 27 6,1 2,1 1,0 4,35 507 1328 2757 68 15,4 5,4 2,5 4,70 548 1369 2798 108 24,7 8,6 4,0 5,00 583 1404 2833 143 32,6 11,4 5,3 Wyniki dla kalkulacji bez kosztów stałych - amortyzacji maszyn (271 zł/ha) 990 2419 × 1016 2445 27 6,1 2,7 1,1 1057 2486 68 15,4 6,8 2,8 1098 2527 108 24,7 11,0 4,5 1133 2562 143 32,6 14,5 5,9 ciągniki - 16 godz./ha zużycie ON: 117 l/ha nawozy - 270 kg NPK opryski - 4 zabiegi usługi - zbiór Z 058 (1,2 godz. ), wapnowanie

Koszty produkcji …. RZEPAK - 30 dt/ha Cena oleju napę-dowego Koszty Wzrost kosztów Oleju na-pędowego Mecha- nizacji Pro- dukcji w tym: zł/litr zł/ha % 3,77 402 1051 2581 × 4,00 427 1076 2606 25 6,1 2,3 1,0 4,35 464 1113 2643 62 15,4 5,9 2,4 4,70 501 1151 2681 99 24,7 9,4 3,8 5,00 534 1183 2716 131 32,6 12,5 5,1 Wyniki dla kalkulacji bez kosztów stałych - amortyzacji maszyn (194 zł/ha) 857 2387 × 881 2411 27 6,1 2,9 1,0 919 2449 68 15,4 7,2 2,6 956 2486 108 24,7 11,6 4,2 988 2518 143 32,6 15,3 5,5 ciągniki - 13 godz./ha zużycie ON: 107 l/ha nawozy - 325 kg NPK + dolistne opryski - 6 zabiegi usługi - zbiór Z 058 (1,4 godz. )

Koszty produkcji …. ZIEMNIAKI – 300 dt/ha Cena oleju napę-dowego Koszty Wzrost kosztów Oleju na-pędowego Mecha- nizacji Pro- dukcji w tym: zł/litr zł/ha % 3,77 812 2789 6419 × 4,00 862 2839 6469 50 6,1 1,8 0,8 4,35 937 2914 6544 125 15,4 4,5 1,9 4,70 1013 2990 6620 200 24,7 7,2 3,1 5,00 1077 3054 6684 265 32,6 9,5 4,1 Wyniki dla kalkulacji bez kosztów stałych - amortyzacji maszyn (979 zł/ha) 1810 5440 × 1860 5490 50 6,1 2,7 0,9 1935 5565 125 15,4 6,9 2,3 2011 5641 200 24,7 11,1 3,7 2075 5705 265 32,6 14,6 4,9 ciągniki - 39 godz./ha zużycie ON: 215 l/ha nawozy -230 kg NPK, 20 ton obornika opryski - 5 zabiegów usługi - wapnowanie i sortowanie

Koszty produkcji …. BURAKI CUKROWE – 480 dt/ha Cena oleju napę-dowego Koszty Wzrost kosztów Oleju na-pędowego Mecha- nizacji Pro- dukcji w tym: zł/litr zł/ha % 3,77 1165 3201 5161 × 4,00 1236 3272 5232 71 6,1 2,2 1,4 4,35 1344 3380 5340 179 15,4 5,6 3,5 4,70 1425 3489 5449 287 24,7 9,0 5,00 1545 3581 5541 380 32,6 11,9 7,4 Wyniki dla kalkulacji bez kosztów stałych - amortyzacji maszyn (387 zł/ha) 2814 4774 × 2885 4845 71 6,1 2,5 1,5 2993 4953 179 15,4 6,4 3,8 3101 5061 287 24,7 10,2 6,0 3194 5154 380 32,6 13,5 8,0 ciągniki - 37 godz./ha + 1 godz. Holmer zużycie ON: 309 l/ha nawozy -355 kg NPK, 20 ton obornika opryski - 5 zabiegów usługi – wapnowanie, zbiór i transport buraków

Koszty produkcji a wzrost cen ON - technologie produkcji roślinnej Wzrost kosztów produkcji (w %) w zależności od zmian cen ON

Struktura kosztów produkcji Koszty produkcji a wzrost cen ON - gospodarstwo 10,9 ha UR Struktura kosztów produkcji Rodzaj kosztu zł/ha % Nasiona i sadzeniaki 87 2,7 Nawozy 303 9,6 Środki ochrony roślin 145 4,6 Pasze 413 13,0 Inne koszty bezpośrednie 120 3,8 Amortyzacja 930 29,3 Koszty ogólnogospodarcze 543 17,1 Energia, w tym: 434 13,7 olej napędowy (szacunkowo) 343 10,8 Koszty czynników zewn.+podatki 196 6,2 Koszty razem 3170 100 w tym bez amortyzacji (rozchody pieniężne) 2240 70,7 Przeciętne gospodarstwo rolne z grupy 7,7-14,1 ha UR z badań FADN 2006 343 3170 2240 Źródło: obliczenia własne na podstawie FADN 2007, IERiGŻ

Wzrost kosztów produkcji 2006 r. = 100 Koszty produkcji a wzrost cen ON - gospodarstwo 10,9 ha UR Koszty razem w 2006 r. 3170 olej napędowy (szacunkowo) 343 Koszty bez k. amortyzacji (rozchody pieniężne) 2240 Średnia cena ON Koszty ON Wzrost kosztów ON 2006 r. = 100 Wzrost kosztów produkcji 2006 r. = 100 Koszty razem Rozchody pieniężne okres zł/litr zł/ha % w 2006 r. 3,86 343 × w 2007 r. 3,79 336 -6 -1,8 -0,2 -0,3 I - VI.2008 r. 4,32 383 41 11,9 1,3 1,8 w 2008 r. (?) 4,51 400 58 16,8 2,6

Podsumowanie W latach 2000-2008 średnioroczne ceny oleju napędowego wzrosły z 2,54 do 4,32 zł/litr (o 70%). Drastyczną podwyżkę cen obserwuje się od X.2007, a następnie II.2008, kiedy za ON płacono po 4 zł/litr. W czerwcu ON kosztował już ponad 4,7 zł/litr (w Szczecinie benzynę sprzedawano po 5 zł/litr.) Tak wyraźny wzrost cen ON nie wpływa jednak znacząco na wzrost kosztów produkcji rolniczej. W przeliczeniu na 1 ha UR jest to wzrost kosztów (w porównaniu do 2006 r.) o około 40-60 zł/ha. O ile w modelowych technologiach produkcji roślinnej koszty rosną o 4-7%, o tyle w skali całego gospodarstwa, przy określonej strukturze i poziomie ogółu nakładów, koszty produkcji zwiększają się zaledwie o 1,3-1,8%, w tym rozchody pieniężne o 1,8 – 2,6%. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że zmiany (podwyżki) cen ON oddziałują na koszty produkcji nie tylko bezpośrednio (koszty mechanizacji), ale również lub przede wszystkim pośrednio przyczyniając się do wzrostu inflacji, w tym do wzrostu cen pozostałych środków produkcji (zwłaszcza nawozy sztuczne).

Biopaliwa Biopaliwa – Narodowy Cel Wskaźnikowy w odniesieniu do paliw płynnych Uprawy roślin na cele energetyczne: - szacunki niezbędnej powierzchni upraw - powierzchnia upraw w sezonie 2007/2008

Szacunki MRiRW oraz POPiHN Narodowy Cel Wskaźnikowy Biopaliwa - NCW Udział (%) biokomponentów w rynku paliw według wartości opałowej 2007 r. bioetanol – 63 tys. ton estry – 30 tys. ton Szacunki MRiRW oraz POPiHN Narodowy Cel Wskaźnikowy (NCW)

Powierzchnia upraw (tys.ha) w roku: Uprawy roślin „energetycznych” , biopaliwa Szacunki powierzchni upraw wybranych roślin, jako surowca do produkcji bioetanolu i estrów rzepakowych Bio paliwo Roślina Plon (t/ha) Powierzchnia upraw (tys.ha) w roku: 2008 2010 Bio etanol Żyto 2,44 340 542 Pszenica 3,8 202 322 Ziemniaki 19,5 135 215 Kukurydza 5,7 120 190 Buraki cukrowe 42,8 68 108 Estry rzepakowe Rzepak 3,0 270 480 Źródło: A.Grzybek 2008. IBMER

Uprawy roślin „energetycznych” w sezonie 2007/2008 POLSKA 180,5 tys. ha = 1,1 % UR Grupy roślin ha % Oleiste 114794 63,6 Zboża 36853 20,4 Kukurydza 19885 11,0 Plantacje trwałe (wierzba i inne) 6816 3,8 Trawy 1947 1,1 Okopowe 207 0,1 Inne 4 0,0 Razem RE 180506 100 Źródło: Obl. własne na podstawie ARiMR