DEPRESJA
DEPRESJA – WIELOŚĆ ZNACZEŃ: Przelotny nastrój smutku. Dłużej trwająca reakcja na przykrą, stresującą lub niebezpieczną sytuację. Choroba mająca określony czas trwania i wymagająca właściwego, najczęściej biologicznego leczenia. Zespół doświadczeń obejmujący nie tylko nastrój, ale także doświadczenia fizyczne, psychiczne i behawioralne, które określają bardziej długotrwały, szkodliwy i poważny stan, który może zostać kliniczne rozpoznany jako zespół depresyjny.
CZĘSTOTLIWOŚĆ WYSTEPOWANIA: Badania z roku 2002 wykazują, że liczba osób chorujących na depresję w ciągu życia dochodzi do 18% populacji ogólnej (dotyczy to wszystkich form i odmian depresji). Na ogólna liczbę pacjentów przyjmowanych przez lekarza rodzinnego około 15% stanowią ci dotknięci depresją. Natomiast u psychiatry (gabinet prywatny) jest to już około 70% przypadków na ogół przyjmowanych pacjentów. Niektóre statystyki podają, że dwa razy częściej chorują kobiety, jednak nie należy temu wierzyć, gdyż mężczyźni ze względu na panujący stereotyp, iż muszą być silni psychicznie, nie chodzą do psychiatry. Na depresję chorują ludzie wszystkich ras i krajów. Mniej jest ona rozpoznawana w krajach rozwijających się ze względu na mniejszą dostępność służb psychiatrycznych. Częściej rozpoznaje się ją w wielkich aglomeracjach miejskich niż na wsiach.
DEPRESJĘ W ZALEŻNOŚCI OD NASILENIA MOŻEMY PODZIELIĆ NA : Łagodną (często nierozpoznawalna, traktowana jako okres zmęczenia, znużenia lub zniechęcenia), Głęboką, Osłupienie depresyjne (postać najcięższa) Postacie depresji mogą w trakcie choroby przechodzić jedna w drugą.
Osłupienie depresyjne: Depresja głęboka: Osoba garbi się, jest pochylona do przodu, poci się, ręce jej drżą, a twarz wyraża ból. Chory narzeka na odrętwienie, brak uczuć, niemożność wykrzesania myśli, niemożność pracy zawodowej, Może dochodzić do samookaleczeń i prób samobójczych. Niekiedy towarzyszy temu rodzajowi depresji uczucie rezygnacji, pojawia się płacz i rozpacz, a nawet brak możliwości tzw. „wypłakania się”. Osłupienie depresyjne: - chory nie zdradza żadnej aktywności ruchowej, - brak możliwości nawiązania kontaktu z tą osobą, - chory jest zastygły, ma cierpiący wyraz twarzy , nie wypróżnia się i nie przyjmuje pokarmów ( karmiony jest przez sondę), - depresja ta wymaga specjalistycznego leczenia szpitalnego.
Utrata zainteresowań i zdolności odczuwania przyjemności, MIEDZYNARODOWE KRYTERIA DIAGNOZUJĄCE WYSTAPIENIE DEPRESJI (TZW. ICD-10) – jeśli występują chociaż dwa z poniższych objawów przez co najmniej 2 tygodnie, to mamy do czynienia z tą chorobą: Obniżenie nastroju, Utrata zainteresowań i zdolności odczuwania przyjemności, Utrata energii, męczliwość, apatia, Pesymizm co do przyszłości, Zaburzenia snu, Zmniejszenie apetytu, Obniżenie koncentracji, Niska samoocena, Poczucie winy, Myśli samobójcze.
JAK ROZPOZNAĆ, ŻE OSOBA CIERPI NA DEPRESJĘ? 1. Pierwsze wrażenie: ma pochyloną do przodu głowę, unika kontaktu wzrokowego, na jej twarzy widoczny jest wysiłek i smutek, ma nieco spowolnione i ociężałe ruchy, towarzyszy jej niepokój. 2. W rozmowie przejawia się małomównością, brakuje spontaniczności w jej wypowiedzi, głos ma cichy, zobolały, matowy. Często skarży się i użala nad sobą. 3. Samopoczucie: złe, niemożność odczuwania żadnego pozytywnego uczucia, poczucie wewnętrznej pustki, wszystko staje się dla niej obojętne, otoczenie staje się wrogie, pomyłki urastają do rangi wykroczeń lub przestępstw, oskarża się o wszystko. 4. Lęk: Osoba jest roztrzęsiona, spocona. Towarzyszy jej wyraźne wewnętrzne napięcie. Osoba ta boi się np.: utraty kontroli nad swym zachowaniem i możliwością kompromitacji, szaleństwem, śmiercią, jakimś nieszczęściem, możliwością popełnienia samobójstwa.
5. Myślenie: spowolnione, towarzyszy jej wiele negatywnych przekonań, myśli dotyczą: poczucia winy, bankructwa, ciężkiej choroby, własnej kompromitacji i hańby dla rodziny. 6. Zaburzenia snu: spłycenie snu, zmniejszenie czasu spania, częste budzenie się w nocy, budzenie się bardzo wcześnie rano. Może też być wręcz odwrotnie: osoba ta może odczuwać wzmożoną senność, senność w ciągu dnia. 7. Ryzyko samouszkodzenia lub samobójstwa: osoba chce się „ukarać”. 8. Objawy somatyczne: utrata wagi, bóle głowy, uczucie kołatania serca z zaburzeniami jego rytmu, przyspieszenie oddechu, duszności i brak tchu, mdłości, biegunki lub zaparcia, wysychanie w jamie ustnej, częste oddawanie moczu, trudności we współżyciu seksualnym. Depresja jest schorzeniem całego organizmu.
Bez względu na to, z jakim rodzajem depresji mamy do czynienia, w mózgu osoby chorej następują zakłócenia substancji chemicznych zwanych neuroprzekaźnikami (zależne jest od nich właściwe funkcjonowanie mózgu). Nawet minimalna zmiana w poziomie neuroprzekaźników może stać się przyczyną depresji, bądź też spowoduje powstanie pewnych predyspozycji do zaburzeń depresyjnych w przyszłości. Najważniejszymi neuroprzekaźnikami są: Serotonina - jest hormonem żołądka i kontroluje nastrój oraz stany świadomości; działa jednocześnie przeciwdepresyjnie. Noradrenalina - ta pokrewna adrenaliny wydzielana jest przez komórki nerwowe; warto zaznaczyć, że popularnie jest ona nazywana hormonem „walcz lub uciekaj”. Dopamina - jest substancją podobną do hormonów; jeśli brakuje jej w organizmie ludzkim, albo wręcz przeciwnie, jest jej za dużo, ryzyko rozwinięcia się schizofrenii, choroby Parkinsona i depresji jest dużo większe.
- endogenne: zaburzenia afektywne, związane z nastrojem. PRZYCZYNY DEPRESJI: - endogenne: zaburzenia afektywne, związane z nastrojem. - psychologiczne: utrata poczucia własnej wartości (kompleksy), pesymistyczne postrzeganie świata (nieustanne porażki), emocje, które nie znajdują ujścia w inny sposób (np. poczucie winy, strach przed porzuceniem, wewnętrzna złość, itp.). - społeczne: życie w izolacji, samotność, kłopoty finansowe, śmierć bliskich, rozwód i zerwanie związków, kłopoty osobiste, w tym małżeńskie, przemoc seksualna, emocjonalna lub fizyczna, operacja lub poród, bezrobocie, udział w katastrofie, przebywanie w wojsku lub na polu walki - somatyczne: choroby somatyczne lub też przewlekłe dolegliwości cielesne (np.: choroby układu krążenia, neurologiczne, infekcje).
- fizjologiczne: niedoczynność tarczycy, anemia, guzy mózgu, raka trzustki, stwardnienie rozsiane, udar, zapalenie mózgu, stosowanie niektórych leków ( np.: valium, tabletki nasenne, środki uspokajające). - inne: np. w wyniku urodzenia dziecka i związanego z tym stresu, lęku i obawami.
RODZAJE DEPRESJI – wyróżnia się je na podstawie ciężkości przebiegu, czasu trwania, okoliczności wystąpienia, częstości nawracania lub szybkości odpowiedzi na prowadzone leczenie. Są to np.: Depresja reaktywna – wyraźny jest związek między silnym, stresującym lub tragicznym wydarzeniem, a przygnębieniem – jako reakcją na to wydarzenie. Depresja nerwicowa – niezbyt nasilone objawy obniżonego nastroju i napędu. Znaczna przewlekłość oraz częste manifestacje lękowe. Depresja anankastyczna – osoba chora dokonuje szeregu męczących czynności sprawdzających prawidłowości wykonywanych prac, decyzji, czy wypowiedzi. Towarzyszy temu ogólne wyczerpanie.
D. Depresja duża – silne nasilenie objawów, poczucie winy, bezradności, otępienia, niezdolności do jakiegokolwiek działania. Nawracające myśli samobójcze. E. Mała depresja – zaburzenia snu, przypomina dłużej trwającą chandrę lub jakąś niesprecyzowaną psychiczną niedyspozycję. F. Depresja sezonowa – dotyczy głównie sezonu zimowego, cierpią na nią przeważnie kobiety (80%). Objawy: wzmożony apetyt, obniżenie sił witalnych, apatia, zaburzenia snu, obniżenie popędu seksualnego, stałe rozdrażnienie. G. Depresja maskowana – ukrywa się pod postacią bolesnej choroby somatycznej. Rozpoznawana jest po wykluczeniu innych chorób. H. Depresja poporodowa – znaczne przygnębienie, apatia i smutek pojawiające się w okresie 4 tygodni po porodzie. Objawem jest np.: mniejsze zainteresowanie dzieckiem, zmienny nastrój, smutek, płaczliwość, bezsenność, dezorientację, lek, urojenia, omamy.
I. Depresja u osób w wieku podeszłym – związana z procesami starzenia się, nieodwracalnymi sytuacjami życiowymi ( np. śmierć bliskich osób). J. Depresja organiczna – liczne, niekiedy nietypowe skargi na dolegliwości somatyczne, znaczne zaburzenia pamięci. Wycofanie się z kontaktów społecznych i bardziej uporczywe zaburzenia snu.
PRZEBIEG DEPRESJI: - początek zachorowania – najbardziej typowe okresy, w których pojawia się depresja to dorastanie i wczesna dorosłość. Ryzyko zachorowania jest najwyższe dla kobiet i mężczyzn przed ukończeniem 30. roku życia. Źródło: Burkę i in., 1990.
- czas trwania – aby mówić, że mamy do czynienia z depresją, musi ona trwać co najmniej 2 tygodnie. Z badań wynika, że większość ludzi wraca do zdrowia w ciągu 4-6 miesięcy. - powracanie – oznacza nowy epizod depresji po okresie zdrowia, który trwał ponad 2 miesiące. - przewlekłość (ciągłość) – u pewnej liczby chorych depresja utrzymuje się bardzo długo lub nie kończy się wcale – chory przez całe życie zmaga się z jej dolegliwościami, które mogą przybierać łagodniejsze lub poważniejsze postacie.
NAWROTOWOŚĆ DEPRESJI: - częściowa remisja – wystąpienie poprawy stanu psychicznego, ale depresja nadal utrzymuje się w mniejszym nasileniu, - pełna remisja – nie rozpoznaje się już objawów depresji, - wyzdrowienie – długi czas bez nawrotu choroby, - nawrót choroby – powrót objawów w okresie remisji, - kolejny rzut – nowy epizod depresji następujący po wyleczeniu poprzedniego rzutu.
GORSZE FUNKCJONOWANIE I INNE KONSEKWENCJE DEPRESJI: - osłabienie zdolności podejmowania pracy, wykonywania codziennych obowiązków domowych i utrzymywania właściwych relacji z rodziną i przyjaciółmi, - spędzanie niekończących się godzin w łóżku lub wpatrywanie się w przestrzeń albo bezcelowe chodzenie i zamartwianie się, - często występują trudności z wykąpaniem się i ubraniem, - negatywizm, brak nadziei i motywacji stają się dla innych źródłem zdziwienia, a nawet frustracji i niecierpliwości – może dochodzić do konfliktów interpersonalnych (między chorym, a otoczeniem), - niesprawność społeczna,
- zmniejszenie dochodów, - wzrost bezrobocia, - obniżenie statusu zawodowego, - rozpad związków małżeńskich, - pogorszenie relacji w związkach, - opuszczanie większej ilości dni w pracy, niż osoby zdrowe, - próby samobójcze i samobójstwa. Próby samobójcze Pomoc doraźna Leki uspokajające Słabe zdrowie Utrata pracy Niekorzystne następstwa różnych poziomów depresji (w procentach) Źródło: Johnson i in., 1992.
BIOLOGICZNE SPOSOBY LECZENIA DEPRESJI: 1. Kuracje lekami przeciwdepresyjnymi - środki przeciwdepresyjne zalecane są szczególnie w depresji umiarkowanej i ciężkiej, chociaż mogą być użyteczne także w łagodnych przypadkach choroby. Leki te oddziałują na gęstość i wrażliwość określonych receptorów w pewnych partiach mózgu lub zmieniają złożone wzajemne relacje w systemach różnych neuroprzekaźników. Niestety ich stosowanie pociąga za sobą działania niepożądane. Mogą one powodować suchość w ustach, nieostre widzenie, senność, spowolnienie ruchowe, albo odwrotnie szybkie bicie serca i bezsenność.
2. Terapia wstrząsami elektrycznymi – bardzo skuteczna metoda w leczeniu określonego rodzaju ciężkich depresji niepoddających się innym terapiom (gdy depresja ma cechy psychotyczne). Polega ona na oddziaływaniu poprzez prąd elektryczny na ośrodkowy układ nerwowy. Zabieg ten wykonuje się w uśpieniu i przy całkowitym zwiotczeniu mięśniowym. Jest on całkowicie bezpieczny, gdyż aparatura dawkuje prąd na możliwie najniższych i tolerowanych parametrach. Ponadto zabieg przeprowadzany jest przez wyspecjalizowany zespół lekarzy wraz z anestezjologiem w warunkach szpitalnych.
3. Fototerapia sezonowych zaburzeń nastroju – terapia światłem działa poprzez podwyższanie poziomu serotoniny u człowieka. Podstawowe leczenie polega na tym, że chory codziennie przez określony czas siedzi w pobliżu źródła jasnego światła. Chociaż złagodzenie depresji tą metodą można osiągnąć stosunkowo szybko (kilka dni), to chorzy muszą na ogół kontynuować terapię w tych miesiącach, w których jest niewiele światła dziennego.
4. Pozbawienie snu (terapia poprzez czuwanie) – pacjent musi czuwać przez część nocy, przez co poprawia się jego nastrój. Niestety efekty są tymczasowe, gdyż pacjenci przeżywają nawrót choroby po przespaniu nocy, lub drzemce. Metoda ta nadal jest poddawana badaniom. 5. Ćwiczenia fizyczne – dobry sposób na poprawę nastroju. Poprzez wysiłek fizyczny obniżone zostaje napięcie i lęk, a podwyższa się poziom energii.
PSYCHOLOGICZNE SPOSOBY LECZENIA DEPRESJI: Psychoterapia – jest definiowana jako metoda leczenia opierająca się na oddziaływaniach środkami psychologicznymi na osoby chore, cierpiące z powodu zaburzeń przeżywania i funkcjonowania uwarunkowanych psychospołecznie. Oddziaływania te muszą być świadome. Terapia ta jest prowadzona przez wykwalifikowanego psychoterapeutę, który ma za zadanie usunąć objawy zaburzenia psychicznego i wprowadzić zmiany pozwalające pacjentowi na lepszą adaptację społeczną.
Cele psychoterapii: próba usunięcia określonej sytuacji kryzysowej, redukcja lub usunięcie objawów zaburzenia psychicznego, wzmocnienie możliwości obronnych pacjenta, rozpoznanie lub przekształcenie nieświadomych konfliktów, reorganizacja osobowości w kierunku dojrzałego funkcjonowania. Formy psychoterapii: - indywidualna, - grupowa, - małżeńska, - rodzinna, - grupy zadaniowej.
Metody psychoterapii: 1. Terapia psychodynamiczna – dąży się do zmiany osobowości pacjenta, dlatego jej czas trwania jest długi ( może trwać nawet kilka lat). Podczas tej terapii próbuje się wpłynąć na wewnątrz psychiczne procesy myślenia i działania pacjenta. W tym celu analizuje się konflikty powstałe w okresie dzieciństwa, które wpłynęły na niska samoocenę. Terapeuta stara się być bezstronny i stosunkowo bierny. 2. Terapia poznawcza – służy do określania błędnych skojarzeń i niewłaściwych torów myślenia pacjenta – negatywne ocenianie własnej osoby, świata, zdarzeń. Praca z terapeutą ma na celu analizę i modyfikację owego myślenia. Terapia ta trwa stosunkowo krótko.
3. Terapia interpersonalna – przedstawia ona pogląd, iż objawy depresji związane są z niewłaściwymi relacjami interpersonalnymi i dlatego podczas sesji są one analizowane. Terapeuta jest aktywny i wspomaga pacjenta proponując mu określoną strategię rozwiązania problemu. Pacjenci na ogół bardzo chętnie poddają się psychoterapii podczas leczenia depresji.
SAMOBÓJSTWO JAKO NASTEPSTWO DEPRESJI: - dotyka ono około 20-25% osób cierpiących na depresję, - kobiety częściej próbują je popełnić, a mężczyźni częściej go dokonują, - popełniane jest najczęściej z powodu pozostawania w stanie stresu niemożliwego do wytrzymania lub w ostrych zaburzeniach psychicznych, 3 powody popełnienia samobójstwa (z punktu widzenia społeczności): - przeciwko społeczeństwu, - dla dobra społeczeństwa (altruistyczne), - dokonywane w momentach kryzysowych.
CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTWA: - pora roku, najczęściej wiosna i jesień, - początek tygodnia, - płeć męska i wiek powyżej 45 lat, - rozstanie z partnerem – rozwód lub śmierć partnera, - utrata pracy, - uprzednie samobójstwo w rodzinie, - przewlekłe lub nieuleczalne choroby, - nałogi, - poważne zaburzenia osobowości,
Ringel określił charakterystyczne zachowania osoby mającej zamiar popełnić samobójstwo (zespół presuicydalny): - przeżywanie głównie niepokoju i lęku, - zagrożenia poczucia mniejszej wartości i niewydolności prowadzące do rezygnacji, - kierowanie agresji w swoją stronę, - ucieczka od realnych problemów w fantazjowanie na temat śmierci i snucie planów samobójczych.
OSOBA, KTÓRA CHCE POPEŁNIĆ SAMOBÓJSTWO: - mówi np.: lepiej byłoby wam beze mnie, lepiej byłoby ze sobą skończyć, - zbiera leki i gromadzi środki chemiczne, - zdobywa sznur lub ostre narzędzie, - ogląda miejsca mogące być dogodnym do popełnienia samobójstwa, - pisze testament, pożegnalne listy, - wydaje zarządzenia dotyczące majątku, - zaczyna się jak gdyby ze wszystkimi żegnać poprzez odwiedzanie bliskich po kolei, - często odwiedza duszpasterza, - nagle izoluje się od otoczenia, - rozmawia o śmierci i grobach, - rozdaje swoje rzeczy, oddaje psa lub kota, itp..
Człowiek, który ma depresję i chce popełnić samobójstwo, może także pragnąć zabić swoich bliskich. W ten sposób prawdopodobnie pragnie chronić ich przed sytuacją bez wyjścia, nieszczęściem i cierpieniem. Gdy chory zacznie wysyłać sygnały świadczące o takim zamiarze, należy go bezzwłocznie umieścić w szpitalu.
Literatura: Hammen Constance, Depresja, Wydanie I, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006 Krzyżowski Janusz, Depresja, Wydanie II uzupełnione, Warszawa 2002 Strona internetowa: http://mamzdrowie.pl/przyczyny- depresji/, [dostęp: 16.01.2012r.]