INTELIGENCJA Anna Kucharek Marzena Chronowska Krzysztof Lasota

1. Definicja inteligencji: W psychologii inteligencja to swoisty zespól zdolności umysłowych umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych zadań i warunków życia. Pojęcie inteligencji w psychologii służy głównie do określania poziomu ogólnej sprawności intelektualnej ludzi. . Iloraz inteligencji jest dodatnio skorelowany z niemal wszystkimi głównymi wyznacznikami sukcesu i powodzenia: prestiżem zawodowym, statusem społeczno-ekonomicznym, dochodami, stabilnością małżeństwa a nawet z dobrym zdrowiem i długością życia. Od końca XIX wieku podejmowano liczne próby określenia istoty inteligencji oraz konstruowania narzędzi do jej badania. (W. Stern, A. Binet i in.) Współcześnie rozwijane są dwie konkurencyjne teorie inteligencji: teoria hierarchiczna, teoria czynników równorzędnych. Pierwszy z tych kierunków, zapoczątkowany przez Ch. Spearmana, a następnie reprezentowany m.in. przez C. Burta, P. Yernona i R.B. Cattella, postuluje istnienie hierarchicznej struktury zdolności warunkujących inteligentne zachowanie się człowieka i wyróżnia wśród nich tzw. czynnik ogólny „g” (general), obecny we wszystkich rodzajach aktywności intelektualnej, oraz kilka grup czynników specyficznych, o zróżnicowanym zakresie oddziaływania. Zwolennicy teorii czynników równorzędnych zaprzeczają istnieniu czynnika ogólnego i wyrażają pogląd, że inteligencja składa się raczej z szeregu niezależnych „zdolności podstawowych” (LI.. Thurstone), z których każda odpowiedzialna jest za wykonanie (rozwiązanie) odmiennego typu zadania. Jednym z najbardziej znanych przedstawicieli tej koncepcji jest J.P. Guilford. Amerykański psycholog Joy Paul Guilford doszedł do wniosku, że każde kreatywne myślenie składa się z 5 czynników.

Są nimi: 1. Wrażliwość na problemy Są nimi: 1. Wrażliwość na problemy. Kreatywne myślenie zazwyczaj stosujemy w sytuacji, w której trzeba rozwiązać problem. Toteż żeby ono w ogóle miało miejsce, to wcześniej trzeba zauważyć problem i nazwać go problemem. Np. jeśli konkurencja sprzedaje coraz więcej, a my coraz mniej, to żeby temu zaradzić, to wpierw musimy powiedzieć: „Mamy problem. Sprzedajemy mniej, a konkurencja coraz więcej. Jak to rozwiążemy?”. 2. Płynność myślenia. To umiejętność generowania wielu nowych pomysłów, rozwiązań w obrębie jednej grupy. Np. Co kojarzy Ci się z samochodem? Odpowiadam płynnie generując skojarzenia: kierownica, koło, szyba, klamka, bagażnik, drzwi, lusterko wsteczne, maska, bagażnik, zderzak, poduszka powietrzna itd. Co wspólnego mają te rzeczy? Wszystkie są elementami samochodu. Czyli płynnie generujemy odpowiedzi w obrębie jednej kategorii, jaką są elementy samochodu. 3. Giętkość myślenia. To generowanie pomysłów, rozwiązań z różnych kategorii. Przeskakiwanie pomiędzy kategoriami, grupami rozwiązań. Np. Co kojarzy Ci się z samochodem? Kierownica, autostrada, parking, kierowca, policjant, prędkość, wyścig, Robert Kubica.

Wymieniliśmy wiele rzeczy, ale każda z innej kategorii Wymieniliśmy wiele rzeczy, ale każda z innej kategorii. O giętkości myślenia musimy pamiętać, bo możemy się zapętlić w jednej kategorii rozwiązań, np. elementy samochodu, wymienić wszystkie i oznajmić, że już nic się nam nie kojarzy. A weźmy kategorię parking – ileż rzeczy jest na parkingu? Ileż rzeczy, umiejętności, cech charakteru musi mieć kierowca? Co Ci się kojarzy z policjantem? Pościg, mandat, kontrola, blokada drogi itd. Z czym się kojarzy wyścig samochodów? Start, meta, tor, pilot, mapa itd. Z czym oprócz samochodu kojarzy Ci się kategoria: Robet Kubica? F1, BMW-Sauber, bolid, pole position itd. 4. Oryginalność myślenia. To generowanie niecodziennych, nowych pomysłów. Odkrywanie nowych dróg postępowania. Myślenie nowiymi szlakami. 5. Elaboracja (staranność, dopracowanie). To inaczej staranność, dopracowanie pomysłu. Zwrócenie uwagi na wszystkie szczegóły. Pamiętaj: Znajdź małą różnicę, która sprawi wielką różnicę. – Rozwój NIE polega na przenoszeniu gór, ale na znalezieniu małego szczegółu, którego zmiana powoduje, iż góra sama zniknie. Rozwój to taka walka Dawida z Goliatem. Zamiast siłą, wygrywasz pomysłem – szczegółem, który jest łatwy i prosty, ale wpierw trzeba go wymyślić. Najlepiej kreatywnie;)

Inteligencja płynna gf - w teorii inteligencji Charlesa Spearmana, rozwijanej później przez Raymonda Cattella inteligencja zdeterminowana przez czynnik biologiczny, genetyczny. Jest utożsamiana z wrodzoną inteligencją, inteligencją niewyuczoną, szybkością procesów umysłowych, czy szybkością i jakością przesyłania impulsów nerwowych w neuronach, "tym z czym się rodzimy", potencjałem intelektualnym. Czynnik g (inteligencja płynna) ujawnia się w testach inteligencji przede wszystkim w rozwiązywaniu zadań niewerbalnych (takich jak układanie klocków, wyobraźnia przestrzenna, zdolność obracania figur w wyobraźni itp.) oraz w testach słownikowych (np. teście ilości znanych słów). Osiąga swoje maksimum pod koniec okresu dojrzewania ( czyli ok. 20- 25 roku życia). Jest to związane przede wszystkim z procesem mielinizacji w mózgu (tworzenie się otoczki zbudowanej z mieliny na włóknach nerwowych) .Z wiekiem inteligencja płynna ulega powolnemu obniżaniu się między innymi pod wpływem procesu utraty komórek nerwowych w CUN (co obrazowo nazwane zostało łysieniem mózgu). Utrata inteligencji płynnej jest jednak kompensowana (czasem z nawiązką) przez inteligencję skrystalizowaną Inteligencja skrystalizowana aspekt inteligencji obejmujący wiedzę przyswajaną przez daną osobę i zdolność dostępu do niej; mierzy się ją testami słownikowymi, arytmetycznymi i wiadomości ogólnych; pojęcie opracowane przez Raymonda Cattella.

Po zdefiniowaniu inteligencji próbowano znaleźć sposób na to, by ja zmierzyć, jakoś określić, może policzyć. I tak w 1905 roku powstał pierwszy test, ułożony przez dwóch Francuzów - A. Bineta i T. Simona, składający się z wielu przeróżnych zadań. Wkrótce potem psycholog niemiecki Stera wprowadził pojecie ilorazu inteligencji (Intelligence Quotient, czyli IQ). Miała to być obiektywna miara inteligencji człowieka. Wyliczano go w sposób bardzo skomplikowany - jako stosunek wieku umysłowego badanego (który ustalono na podstawie wyników testów psychologicznych) do wieku życia. Ale od razu pojawiły się wątpliwości, jak w miarę precyzyjnie określić ów wiek umysłowy. Współcześnie wszystko opiera się na rozwiązywaniu testów. Jednym lepiej wychodzą testy liczbowe, innym wyrazowe, inni widza wszystkie szczegóły różniące obrazki. IQ – Intelligence quotient (skala Cattella): poniżej 75 – „opóźniony w rozwoju” poniżej 90 – „tępy” od 90 do 110 – „normalny” od 110 do 130 – „inteligentny” powyżej 130 – „uzdolniony” Sposoby pomiaru inteligencji : Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta jest przeznaczona do badań indywidualnych sprawności umysłowych. Skala Bineta – Simona początkowo dostarczała punktacji zwanej wiekiem umysłowym (WU). WU pokazuje, jaki jest poziom intelektualnego funkcjonowania dziecka. Pierwotna francuska wersja służyła do pomiaru inteligencji dzieci w wieku od lat dwóch do szesnastu. Ogólnym wynikiem STIB był też nie WU, lecz iloraz inteligencji (intelligence quotient, IQ).

Współcześnie STIB jest używany w różnych wersjach do pomiaru inteligencji dzieci (od drugiego roku życia) i czasami też dorosłych. Ten (jeden z licznych) wskaźnik IQ wyraża związek pomiędzy umysłowym i chronologicznym (rzeczywistym) wiekiem dziecka. Wilhelm Stern obliczył względny IQ według wzoru: WIEK CHRONOLOGICZNY - Rzeczywisty wiek określany w jednostkach czasu od urodzenia Skala ta nie ma ściślej interpretacji naukowej i ma charakter raczej intuicyjny. Zgodnie zatem z propozycją Sterna, dziecko 2-letnie, które rozwiązałoby zadania testu odpowiadające wiekowi 1 rok (czyli wiek umysłowy=1 rok), uzyskałoby w teście inteligencji wynik IQ=1/2x100 = 50. Natomiast dziecko 12-letnie, które rozwiązałoby zadania testu odpowiadające wiekowi 11 lat, uzyskałoby wynik IQ=11/12x100 = 92. Z kolei dziecko, które rozwiązałoby zadania testowe odpowiadające dokładnie jego wiekowi życia, uzyskałoby zawsze wynik 100. Dzięki temu wyniki IQ wyrażone zostały na skali, gdzie wartości powyżej 100 oznaczają przyspieszenie, natomiast wyniki niższe od 100 oznaczają opóźnienie rozwoju umysłowego w stosunku do wieku życia.

Skala ta została nazwana skalą ilorazu inteligencji i jest do dziś powszechnie stosowaną skalą standaryzowaną. W 1916 roku, amerykański psycholog z Uniwersytetu Stanforda w USA, Lewis Terman, opublikował zrewidowaną, poprawioną wersję testu Bineta-Simona, w której po raz pierwszy został zastosowany jako wskaźnik wykonania testu wynik IQ, obliczany według zaproponowanej przez Sterna formuły. Sam test, nazywany odtąd Testem Stanford-Binet, zyskał znaczną popularność, co w dużej mierze przyczyniło się do spopularyzowania koncepcji i samego pojęcia IQ. Ta koncepcja obliczania wyniku pomiaru inteligencji pozostała niezmienna także w kolejnych zrewidowanych wydaniach Testu Stanford-Binet (1937, 1960 i 1972), aż do roku 1984. Ponieważ zaproponowany przez Sterna sposób ustalania wyniku testów inteligencji opierał się na założeniu, iż inteligencja rozwija się równolegle z wiekiem życia, obliczany według tej formuły IQ bywa nazywany IQ rozwojowym, a testy, w których jest on wykorzystywany – skalami rozwojowymi. Założenie o równoległości rozwoju umysłowego do wieku życia jednak jest prawdziwe tylko w odniesieniu do dzieci. Stwierdzono, na przykład, że proporcjonalny wzrost poziomu umysłowego mierzonego Testem Termana-Merrill, obserwuje się jedynie do wieku około 13 lat. Od 13 roku życia wzrost ten staje się coraz wolniejszy i zatrzymuje się około 16 roku życia. Koncepcja IQ rozwojowego stwarza w związku z tym oczywiste problemy przy obliczaniu IQ u osób dorosłych, u których poziom umysłowy pozostaje względnie stały, przy zwiększającej się wartości wieku życia. W skalach binetowskich problem ten rozwiązano poprzez wprowadzenie korekty do formuły obliczeniowej IQ, tak iż u osób powyżej 13 roku życia nie wpisuje się w mianowniku faktycznego wieku życia, lecz wartości odpowiednio skorygowane lub wartość stałą (tzw. wiek obliczeniowy), podawane w podręcznikach testów.

W Polsce, najbardziej znanymi testami inteligencji wykorzystującymi IQ rozwojowy są: Skala Inteligencji Termana-Merrill (adaptacja testu Stanford-Binet z 1937 r.), Skala do Badania Inteligencji Małych Dzieci Psyche Cattell, Skala Inteligencji Grace Arthur oraz Skala Rozwoju Psychomotorycznego Brunet-Lezine. Należy jednak zaznaczyć, że w zdecydowanej większości współcześnie stosowanych testów inteligencji nie stosuje się już IQ obliczanego według klasycznej koncepcji Sterna. Skale Inteligencji Wechslera Autor testu, David Wechsler, zakłada, że inteligencja jest pewną ogólną zdolnością, która pozwala jednostce działać celowo, myśleć racjonalnie, efektywnie współdziałać ze środowiskiem. Test zbudowany jest z podskal dzielących się na dwie główne grupy: skale zdolności słownych oraz skale wykonaniowe. Każda podskala udziela informacji dotyczących funkcjonowania w sferze poznawczej osoby badanej w danym zakresie. Poszczególne podskale w Skali Słownej to: Wiadomości (np. pytanie "z czego robi się ubrania?") - bada ciekawość intelektualną i gotowość do gromadzenia wiedzy, ogólny zakres zgromadzonych przez osobę informacji, posługiwanie się wiadomościami zgromadzonymi w pamięci długotrwałej. Powtarzanie liczb (np. pytanie "proszę powtórzyć liczby: 1 5 7 2") - bada zdolność do koncentracji, uwagi, możliwości uczenia się, posługiwania się wzorcami i zmieniania ich. Słownik (np. pytanie "co to jest kolumna?") - bada ogólną inteligencję słowną, używanie języka i zdolność uczenia się słownego, zainteresowania i doświadczenia badanego, wykorzystywanie zdobytej edukacji. Arytmetyka (np. pytanie "ile długopisów można kupić za 63 zł., jeśli jeden kosztuje 9 zł.?") - bada rozumowanie liczbowe i tempo manipulacji liczbami, koncentrację i uwagę, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, aktywność reagowania na świat zewnętrzny.

Rozumienie (np. pytanie "co zrobisz, jeżeli znajdziesz na ulicy dowód osobisty?") - bada wiedzę dotyczącą reguł społecznych, moralnych, rozumienie i ocenianie sytuacji społecznych, świadomość zdarzeń świata zewnętrznego. Podobieństwa (np. pytanie "w czym są podobne rzeka i ocean?") - badają abstrakcyjne rozumowanie logiczne, myślenie asocjacyjne, operowanie pojęciami. Poszczególne podskale w Skali Wykonaniowej to : Braki w obrazkach (przedstawiane są obrazki, na których brakuje istotnego detalu np. brak drzwi na rysunku domu) - badają kontakt z rzeczywistością, świadomość elementów otoczenia, percepcję związku całości z częściami figur, zdolność rozróżniania detali istotnych od nieistotnych, zdolność spostrzegania. Porządkowanie obrazków (przedstawiane są obrazki stanowiące elementy historyjki, należy je uporządkować tak, by historyjka miała sens) - bada rozumienie sytuacji interpersonalnych, umiejętność przewidywania konsekwencji. Wzory z klocków (prosi się o ułożenie wzoru z kolorowych klocków, według wzoru na pokazywanym obrazku) - badają koordynację wzrokowo-ruchową, zdolności analizy i syntezy, zdolność do przeorganizowywania własnych działań. Układanki (przedstawiane są elementy pewnej figury, które należy złożyć) - badają zdolność do rozróżniania podobnych konfiguracji, umiejętność analizy i syntezy, koordynację wzrokowo-ruchową, szybkość manipulacji. Symbole cyfr (przedstawiane są cyfry i symbole je zastępujące, osoba badana proszona jest o zastąpienie szeregu cyfr tymi symbolami) - badają zdolności uczenia się, koncentrację, pamięć krótkotrwałą, koordynację wzrokowo-ruchową.

CZEMU SŁUŻY BADANIE? Psycholog dzięki przeprowadzeniu badania uzyskuje informacje dotyczące funkcjonowania poznawczego osoby w opisanych wyżej sferach. Możliwa jest diagnoza szczególnych uzdolnień i możliwości intelektualnych oraz zaniedbanych, słabo rozwiniętych sfer funkcjonowania poznawczego, co jest ważne zwłaszcza u dzieci. Można bowiem określić obszary, w których dziecko powinno być szczególnie stymulowane, by osiągnęło pełniejszy rozwój. Badanie dostarcza także informacji o pewnych cechach osobowości, np. wyznaczających zachowanie badanego w obecności osoby egzaminującej, o poziomie lęku występującego u badanego w sytuacjach społecznych, umiejętności trafnego oceniania i interpretowania sytuacji społecznych. Możliwe jest również uzyskanie informacji o uszkodzeniach mózgu. Informacje dotyczące osobowości i zmian mózgowych uzyskuje się po przestudiowaniu profilu uzyskanych wyników, złożonego z wyników poszczególnych podskal. Informacje dotyczące funkcjonowania poszczególnych obszarów mózgu lub specyficznych zaburzeń (np. choroby Alzheimera) są traktowane przez psychologa jako hipotezy, że dane zaburzenie może w danym wypadku występować. Nigdy nie są traktowane jako wystarczające dowody zmian mózgowych. W wyniku przeprowadzenia testu uzyskuje się także IQ (z języka angielskigo intelligence quotient) - iloraz inteligencji. Jest to wynik uzyskany w teście przez osobę badaną porównany ze średnim wynikiem uzyskanym w teście przez osoby stanowiące reprezentatywną próbę populacji, oraz będące w tym samym przedziale wiekowym, co badany (tabela 1). IQ jest bardzo często błędnie interpretowany - nie można go określić jako niezmienny czy wrodzony. Nie jest również dokładną miarą (błąd pomiaru wynosi dla wyniku ogólnego 5 punktów; czyli osoba, która uzyskała wynik w badaniu IQ=110 ma z 95% prawdopodobieństwem wynik mieszczący się pomiędzy 105 a 115 punktów). Wynik IQ mówi o bieżącym poziomie funkcjonowania poznawczego, nie mówi wiele o możliwościach twórczych osoby, nie gwarantuje sukcesów akademickich (jak zbadano, w około 75% dobre wyniki na studiach wyjaśniają czynniki pozaintelektualne - cechy osobowości, motywacja, przystosowanie społeczne).

Na podstawie IQ przewidywać można jedynie sukcesy w edukacji w młodszych latach szkoły podstawowej. Wynik IQ mówi, jak dana osoba wypada w porównaniu z jej rówieśnikami w określonych (wymienionych w poprzednim podrozdziale) formach funkcjonowania intelektualnego. GRUPOWE TESTY INTELIGENCJI: Charakterystyka przykładowego systemu grupowych testów psychometrycznych W klasycznej postaci są to zadania wymagające papieru i ołówka oraz czasami komputera, często w formie testów wielokrotnego wyboru. Są one tak ułożone, by określić wrodzone zdolności oraz zachowanie w różnych sytuacjach. Uzyskiwane wyniki są porównywane z tym, jak inni ludzie wykonali ten test w przeszłości. Testy są często stosowane w powiązaniu z innymi metodami selekcyjnymi. Przeważnie nie są od nich ważniejsze. Jednakże są one często używane przed wywiadem: należy uzyskać określony wynik, by móc brać udział w dalszym postępowaniu selekcyjnym. Coraz częściej stosowane są testy komputerowe. Komputer może być zaprogramowany na mierzenie określonej cechy lub wielu cech u kandydatów. Komputery wykorzystywane są w różny sposób przy ocenie przydatności kandydata do pracy: stosowane są przy układaniu i ocenianiu typowych testów psychologicznych. Umożliwiają przeprowadzenie selekcji oraz ułatwiają sterowanie jej przebiegiem. Niekiedy testy komputerowe to proste przeniesienie wersji papierowej testu na postać elektroniczną. Stosowane jest również tzw. „inteligentne testowanie”: wówczas kolejne pytania zdawane kandydatowi zależą od wcześniej udzielanych przez niego odpowiedzi. (Przy tradycyjnej formie testu zbyt łatwe zadania działają demotywująco na najzdolniejszych, zbyt trudne powodują frustrację u mniej zdolnych. Sytuacji takich można uniknąć przy zastosowaniu technologii informatycznej.)

Testy komputerowe poszerzają możliwości badań poprzez wprowadzenie koloru, ruchu, dźwięku i czasu w procesie diagnozowania. Testy komputerowe zapewniają większą pewność obliczeń, jednak nie każda forma testu nadaje się do elektronicznego podsumowywania wyników. Możliwości i podstawowe funkcje systemu Prezentowany system umożliwia m.in.: · Wspomaganie prowadzenia selekcji do różnych zawodów i stanowisk pracy, w tym kierowców i pilotów; · Dokonywanie oceny obciążenia psychicznego i zmęczenia w trakcie wykonywania określonych zadań; · Wspomaganie diagnozy psychologicznej osobowości i sprawności umysłowej; · Wspomaganie poradnictwa zawodowego i wychowawczego. Pomiar inteligencji - PODSUMOWANIE Do pomiaru tzw. ilorazu inteligencj stosowanych jest szereg testów psychologicznych. Pierwszy testem inteligencji był test Alfreda Bineta z 1905 roku. Do najbardziej znanych należą m.in.: WAIS-R - test inteligencji dla dorosłych skonstruowany przez Davida Wechslera Stanfordzka Skala Inteligencji Bineta Test inteligencji Cattella Test matryc Ravena - służy do pomiaru poziomu inteligencji ogólnej. Dzięki temu testowi uzyskuje się informacje o wartości u danej osoby tzw. czynnika g, ogólnego czynnika inteligencji. Jest to test składający się z 5 skal A, B, C, D, E, w każdej skali znajduje się zwykle po 12 zadań, które polegają na tym, że badana osoba musi wychwycić relacje między elementami wzoru (matrycy) i wskazać brakujący element wzoru z podanych poniżej matrycy.

Poziom trudności zadań jest najmniejszy w skali A i w każdej następnej skali wzrasta, tak że ostania skala jest najtrudniejsza. Test ten diagnozuje tzw. inteligencje niewerbalną niezależną od doświadczenia osoby badanej, jej wykształcenia, pochodzenia itp. Sprawdza on zdolności jednostki do dedukcji oraz zdolność do logicznego myślenia, zauważania zasady ciągłości wzorów (skala A) dostrzegania analogii pomiędzy parami figur (skala B), progresywnych zmian wzorów (skala C), przestawiania figur (skala D), rozkładania figur na elementy (skala E). Narzędzie to jest dość często wykorzystywane do selekcji pracowników np. do policji, banków. Skala (w centylach) Ranga I (>95) – Inteligencja bardzo wysoka Ranga II (>75<95) – Inteligencja ponadprzeciętna Ranga III (>25<75) – Inteligencja przeciętna Ranga IV (>5<25) – Inteligencja poniżej przeciętnej Ranga V (<5) – Inteligencja bardzo niska Polski (i bardzo dobry) test APIS

Oprócz tego istnieje szereg niestandaryzowanych testów, publikowanych w ramach "psychozabaw" w rozmaitych czasopismach. Testy te nie dają żadnej rzeczywistej informacji o poziomie czyjejś inteligencji, gdyż nie były porównywane z żadną grupą kontrolną. Dają one nieco rozrywki i wzmacniają ego swoich użytkowników, jednak wiara w nie jest całkowicie bezpodstawna. Współczesne testy inteligencji Współczesne testy IQ zazwyczaj dobrze potrafią ustalić poziom wykonania zdefiniowanych umiejętności kognitywnych (sprawność językowa, arytmetyczna, skojarzeniowa, analityczna i przestrzenna) w formie krótkich zadań, przy czym zadania badające określone umiejętności są przemieszane tak, aby nie nużyć badanych osób. Testy pozwalają zazwyczaj zmierzyć poziom umiejętności w każdym z tych bloków sprawności osobno — zaś wartość IQ jest obliczana jako ich wypadkowa. Często stawia się zarzut, że testy IQ mierzą właściwie to, co ich twórcy uznają za inteligencję i że inaczej skonstruowany test może dać odmienny wynik. Jednakże liczne badania wykazały, że pomiary wykonywane przy pomocy różnych testów dają zaskakująco zbieżne rezultaty. Testy, w których występują zadania, które nie są nastawione na ściśle określone sprawności, lecz starają się badać ich kombinacje, dają podobne wartości IQ do testów tradycyjnych. Przeciwnicy testów IQ bardzo często podnoszą argument, że z praktycznego punktu widzenia dużo ważniejsze są konkretne zdolności umysłowe ludzi, których pomiar mogłyby dawać ich „profil intelektualnych zdolności” przydatny przy np. wyborze szkoły, zawodu. Jednakże badania testami IQ wskazują, że poza nielicznymi przypadkami, zwykle dotyczącymi osób o szczególnie wysokim lub niskim ilorazie ogólnym, wynik pomiaru wszystkich poszczególnych sprawności jest bardzo zbliżony do średniego IQ. Współcześnie najbardziej popularnym testem dla dorosłych jest WAIS-R, używa się także często innego narzędzia: Testu matryc Ravena (Raven's Progressive Matrices).

Krytyka testów IQ Wielu psychologów uważa, że wszelkie testy psychometryczne dają zafałszowany i nadmiernie uproszczony obraz umiejętności umysłowych i emocjonalnych ludzi, sztucznie ich selekcjonując na „lepszych” i „gorszych”. Np.: w książce The Mismeasure of Man profesor Stephen Jay Gould poddał druzgocącej krytyce podstawy naukowe testów psychometrycznych i dowodził, że są one wręcz rodzajem „rasizmu naukowego”, zwłaszcza, jeśli są stosowane, aby udowodnić „wyższość” jakiejś grupy społecznej nad innymi (np.: wyższość mężczyzn nad kobietami, czy „rasy białej” nad „czarną”). (zob. norma (psychologia)). Z podobnych powodów w ZSRR od 1936 stosowanie testów było zakazane. Jakkolwiek same testy IQ są ciągle zagadnieniem bardzo kontrowersyjnym z naukowego i społecznego punktu widzenia, są one wciąż dość szeroko stosowane w badaniach psychologicznych i socjologicznych, głównie z braku innych, lepszych narzędzi pomiarowych. Naukowcy stosujący je do badań mają zwykle świadomość ich braków, natomiast inni ludzie mają często tendencję do przeceniania uzyskiwanych dzięki nim wyników. Zwolennicy stosowania testów IQ wykazują, że istnieje wiele badań wskazujących na interesujące korelacje między ilorazem inteligencji mierzonym tymi testami a rozmaitymi danymi statystycznymi, które to korelacje inaczej nie zostałyby nigdy odkryte. Np.: Badania przeprowadzone w Szkocji dowiodły, że ludzie z IQ niższym niż 85 mają o 37% mniejszą szansę dożycia do 76 roku życia niż ludzie o IQ wyższym niż 115. Badania przeprowadzone przez Charlesa Murraya w USA dowiodły silnej, pozytywnej korelacji między wysokością rocznych dochodów i poziomem IQ.

Testy IQ w Internecie Istnieje wiele stron WWW z testami IQ w Internecie i są one dość popularne, jednak ich faktyczna użyteczność i wiarygodność jest bardzo kontrowersyjna. W przypadku tych quasi-testów można mówić wyłącznie o ich tzw. trafności fasadowej - treść pozycji testowych (pytań) wskazuje na to co jest "badane". W rzeczywistości takie testy mają nikłą wartość psychometryczną, zatem nie uprawniają do wyciągania poprawnych wniosków. Prawdziwe, aktualnie dobrze skalibrowane dla badanej populacji testy IQ nigdy nie są publikowane w ogólnodostępnych mediach, ze względu na to, że ich poznanie przez ogół społeczeństwa zakłócałoby uzyskiwane w niektórych zadaniach wyniki. Możliwość „ćwiczenia” testu przed przystąpieniem do niego zwiększa bowiem szansę na uzyskanie sztucznie lepszego wyniku. Stąd testy dostępne w Internecie (a także w formie ogólnie dostępnych programów, lub drukowane w ogólnie dostępnych czasopismach) są albo przestarzałymi testami nieuwzględniającymi efektu Flynna, które rozmaitymi „kanałami” przedostały się do opinii publicznej, albo są wymyślone przez mniej lub bardziej domorosłych psychologów-amatorów, którzy chcą na nich po prostu zarobić – np. poprzez oferowanie płatnych certyfikatów poziomu inteligencji, czy produkowanie atrakcyjnych programów telewizyjnych przyciągających dużo reklamodawców. Podstawowym wymogiem wiarygodności wyniku prawdziwego testu IQ jest 100% pewności, że badana osoba nigdy wcześniej się z nim nie zetknęła. Ponadto, wiarygodny pomiar IQ, musi spełniać ściśle określone warunki jego przeprowadzania (np.: odpowiednie do tego celu pomieszczenie, zapewnienie ciszy i poczucia bezpieczeństwa, brak czynników rozpraszających uwagę). Na koniec wreszcie warto pamiętać, że zasady etyczne obowiązujące czynnych, zawodowych psychologów zabraniają im wykonywania testów IQ w celach komercyjnych. W Polsce, prawdziwym testom IQ można się poddać w np. Centrach Doradztwa Zawodowego, lub przystępując do testów organizowanych przez Mensę.

Kontrowersyjne badania zatytułowane IQ i zamożność narodów zdają się potwierdzać, że istnieje ogólna pozytywna zależność między dochodem narodowym na osobę a średnim IQ ludności danego kraju. Może to jednak wynikać zarówno z faktu, że „inteligentniejsze” narody lepiej sobie radzą, jak i z faktu, że w bogatszych krajach istnieje więcej impulsów (lepsza edukacja, łatwiejszy dostęp do źródeł informacji, więcej wolnego czasu) generujących wyższe IQ ludności. Inny często wysuwany zarzut pod adresem tych testów zarzuca im niepotrzebne zawężanie zakresu badanych sprawności umysłowych, pomijając tak istotne dla każdego zdolności jak inteligencja emocjonalna, zdolności artystyczne, czy kreatywność. Jak dotąd jednak, nikomu nie udało się skonstruować testu mierzącego te umiejętności w wiarygodny i powtarzalny sposób. Istnieją testy starające się mierzyć inteligencję emocjonalną, są one jednak bardzo kontrowersyjne.

CIEKAWOSTKA: Mensa to towarzystwo przeznaczone wyłącznie dla osób zdolnych do rozwiązywania najbardziej zawikłanych problemów. Najinteligentniejszym członkiem Mensy jest mieszkaniec New Jersey, który w pomiarach wg tej skali osiągnął 227 punktów. W Polsce największe IQ (176) ma 19-letnia Anna Kowalewska. Mensa (pełna nazwa Mensa International - Mensa Międzynarodowa) jest największym, najstarszym i najbardziej znanym stowarzyszeniem ludzi o wysokim ilorazie inteligencji na świecie. Założona w 1946 roku przez brytyjskiego naukowca i prawnika Lancelota Ware'a oraz australijskiego prawnika Rolanda Berrilla jest organizacją typu non-profit, do której mogą przystąpić osoby o ilorazie inteligencji w zakresie dwóch górnych percentyli (procent) populacji. Dzieli się na grupy krajowe, zwane Mensami poszczególnych krajów (np. Mensa Polska, Mensa Brytyjska), do których należy obecnie ponad 100 tysięcy ludzi w prawie 40 krajach świata. Nazwa Mensa pochodzi od łacińskiego wyrazu oznaczającego "stół" i taki stół przedstawia logo organizacji

Dwadzieścia pięć lat temu, dr Howard Gardner ogłosił teorię, która zmieniła powszechne pojęcie o inteligencji. Stwierdził on, że ludzka psychika i osobowość jest na tyle złożona, że niemożliwym jest pomiar zdolności umysłowych przy użyciu testu IQ czy jakiegokolwiek innego standaryzowanego modelu testowego. Gardner argumentował, że każdy człowiek ma inne predyspozycje psychiczne, a co za tym idzie w jednych dziedzinach będzie radził sobie lepiej, a w innych gorzej. Wcześniej powszechnie uważano, że istnieje tylko jeden typ inteligencji, którą się dziedziczy. Dziś większość badaczy jest zdania, że - istnieje wiele różnych typów inteligencji, niezależnych od siebie. Co więcej, każdy z tych typów niesie ze sobą pewne korzyści, ale też i ograniczenia. Dr Gardner stworzył model ośmiu różnych typów inteligencji: językowo-werbalną, logiczno-matematyczną, przestrzenną, ruchową (niewerbalną), muzyczną, interpersonalną (społeczną), intrapersonalną (wewnętrzną) i przyrodniczą. 2. Typy inteligencji: Inteligencja językowo werbalna: Osoba o rozbudowanej inteligencji językowo-werbalnej sprawnie posługuje się językiem mówionym i pisanym. Od najmłodszych lat czyta, pisze i opowiada z łatwością. Nie ma większych trudności z opanowaniem języków obcych. Do tej grupy zaliczają się często pisarze, poeci, tłumacze i mówcy.

Inteligencja logiczno-matematyczna: Osoba posiadająca wysoką inteligencję logiczno-matematyczną jest dobra w rozwiązywaniu problemów logicznych i zadań matematycznych. Lubi rozwiązywać łamigłówki, czytać o odkryciach naukowych i dociekać, na jakich zasadach działają różne rzeczy. Zazwyczaj nie ma też problemów z obsługą skomplikowanych maszyn czy komputerów. Osoby takie, to często wybitni naukowcy. Inteligencja przestrzenna: Osoba obdarzona inteligencją przestrzenną ma bardzo plastyczną wyobraźnię, myśli obrazami. Z łatwością przychodzi jej układanie klocków czy puzzli. Lubi sztuki plastyczne i fotografię, bardzo dobrze rysuje. Osoby takie zdecydowanie wolą geometrię niż algebrę. W tej grupie najwięcej mamy plastyków, malarzy i rzeźbiarzy. Inteligencja ruchowa: Osoba z tym typem inteligencji ma dobrą koordynację ruchową i zmysł równowagi. Często zdarza się, że zostaje sportowcem. Mówiąc żywo gestykuluje kreśląc w powietrzu figury, które obrazują jego słowa. Inteligencja muzyczna: Osoba obdarzona tym typem inteligencji jest bardzo muzykalna i ma dobre poczucie rytmu. Charakterystyczna dla niej jest umiejętność grania "ze słuchu" usłyszanej melodii. Lubi śpiewać i potrafi zapisać muzykę w formie graficznej, nawet nie znając nut. Nic dziwnego, że takie osoby zostają najczęściej kompozytorami i muzykami

Inteligencja międzyludzka (interpersonalna): Osoba z wysoką inteligencją interpersonalną potrafi zachować dobre relacje z innymi ludźmi. Jest dobrym słuchaczem, umie czytać mowę ciała, potrafi przejrzeć zamiary nieuczciwych osób. Lubi rozmawiać i pomagać innym, ma często wysokie poczucie empatii. Nauczyciele, adwokaci, sprzedawcy, liderzy religijni i polityczni - wszyscy oni potrzebują dobrze rozwiniętej inteligencji interpersonalnej. Inteligencja wewnętrzna (intrapersonalna): Osoba posiadająca rozwiniętą inteligencję intrapersonalną potrafi doskonale analizować różne problemy, jak i samą siebie. Dużo myśli nad swoimi silnymi i słabymi stronami. Często prowadzi dziennik lub pamiętnik i rozważa tajemnice życia. Jest dobrym materiałem na filozofa. Inteligencja przyrodnicza: Osoba obdarzona tym typem inteligencji ma silne poczucie bycia częścią środowiska przyrodniczego. Lubi przebywać na łonie natury. W swoim domu często trzyma wiele roślin i zwierzęta. Ten typ ludzi najlepiej sprawdza się w pracy ze zwierzętami, ogrodnictwie, rolnictwie.

Inteligencja emocjonalna, inaczej EQ [ang Inteligencja emocjonalna, inaczej EQ [ang.] Emotional Intelligence Quotient (także EI - Emotional Intelligence) - kompetencje osobiste człowieka w rozumieniu zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób. Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ [ang.] Intelligence Quotient. Trzy główne modele inteligencji emocjonalnej Według Daniela Golemana inteligencja emocjonalna obejmuje zdolność rozumienia siebie i własnych emocji, kierowania i kontrolowania ich, zdolność samomotywacji, empatię oraz umiejętności o charakterze społecznym. Jack Mayer i Peter Salovey mówią o czterech obszarach tworzących inteligencję emocjonalną: spostrzeganie emocji, wspomaganie myślenia za pomocą emocji, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami . Według Rauvena Bar-Ona na inteligencję emocjonalną składa się 5 elementów: inteligencja intrapersonalna, inteligencja interpersonalna, radzenie sobie ze stresem, zdolność adaptacji oraz ogólny nastrój. Inteligencja intrapersonalna (intuicyjna) , najczęściej spotykana u : doradców,  mądrych  starszych  osób,  filozofów,  mistyków, guru, powieściopisarzy, osób potrafiących wejrzeć w siebie. Przykład znanej osoby :  Platon   

Prawdopodobne cechy : Znajomość siebie. Wyczulony na uznawane przez siebie wartości. W pełni świadomy swoich uczuć. Ma dobrze rozwiniętą samoświadomość. Ma intuicję. Potrafi sam się motywować. Jest w pełni świadomy własnych zalet i słabości. Bardzo skryty. Pragnie odróżniać się od większości. Jak wykorzystać w procesie uczenia (się) : Prowadź osobiste "rozmowy od serca". Korzystaj z działań stymulujących rozwój osobisty, by przełamać czynniki blokujące uczenie się. Dokładnie wypytuj o określone działanie. Myśl o swoim myśleniu. Zostawiaj sobie czas na refleksję. Prowadź samodzielne badania. Słuchaj podszeptów swojej intuicji. Dyskutuj o swoich doświadczeniach i związanych z nimi uczuciach, zastanawiaj się nad nimi i opisuj je.

Pozwól sobie być odmiennym od grupy. Pisz książki i dzienniki opisujące historię twojego życia. Kontroluj własną naukę. Ucz osobistej afirmacji. Ucz dociekliwości Podstawową umiejętnością przy inteligencji intrapersonalnej (meta-poznawczej) jest zdolność wejrzenia w siebie. Część osób jest zdania, że intuicja jest odrębnym aspektem inteligencji - pozornie wrodzoną zdolnością przeczuwania zdarzeń i spraw dotyczących innych osób. Inteligencja interpersonalna (społeczna) - zdolność społecznego przystosowania i wywierania wpływu na środowisko, sztuka nawiązywania pozytywnych, obustronnie satysfakcjonujących relacji interpersonalnych w codziennych kontaktach. Inteligencja społeczna polega na stosownym doborze zachowania i sposobu komunikacji, co w sytuacjach związanych z negatywnymi emocjami bywa trudne. Stosowność w tym wypadku to nie tylko osiągnięcie celu, do jakiego komunikacja jest środkiem, ale przede wszystkim stopień, w jakim odbiorca komunikatu nie zniekształca intencji jego nadawcy. Inteligencja interpersonalna jest więc także umiejętnością radzenia sobie z konfliktami interpersonalnymi i łatwością współdziałania z innymi.

Typologia kompetencji emocjonalnych Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji: KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE (relacje z samym sobą) Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna. Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości, umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od sądów innych ludzi. Samokontrola lub Samoregulacja: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne i kontrolowania własnych stanów emocjonalnych; umiejętność radzenia sobie ze stresem, kształtowania własnych emocji zgodnie z samym sobą, z własnymi normami, zasadami oraz wyznawanymi wartościami. KOMPETENCJE SPOŁECZNE (relacje z innymi) Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i rozumienia relacji społecznych. Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji, postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania praw innych osób do ich obrony.

Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów. Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność zjednywania sobie zwolenników. Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów. KOMPETENCJE PRAKSEOLOGICZNE (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań, wyzwań i działań) Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm. Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu. Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i wykonywanie zadań; umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami. Sposoby pomiaru Jedno z popularniejszych w praktyce anglosaskiej narzędzi do pomiaru inteligencji emocjonalnej to Multifactor Emotional Intelligence Scale (MEIS), na bazie którego powstał Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test (MSCEIT). Jack Mayer, Peter Salovey i David Caruso stworzyli narzędzie badające cztery płaszczyzny inteligencji emocjonalnej: spostrzeganie emocji, wykorzystywanie emocji w procesach poznawczych, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami .

Inteligencja emocjonalna a praca zawodowa. Goleman Daniel – Inteligencja emocjonalna w praktyce - artykuł Żyjemy w czasach, które przyniosły nowe zasady oceny naszej pracy. Mierzy się nas nową miarą, nie tylko według tego, jacy jesteśmy bystrzy, jakie mamy przygotowanie czy wiedzę fachową, ale także jak dajemy sobie radę z samymi sobą i z innymi. Miarę tę coraz częściej stosuje się przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniach czy awansach. Nowe zasady pozwalają też przewidzieć, kto ma szanse zostać najlepszym pracownikiem − „gwiazdą”, a kto jest najbardziej narażony na porażkę. Bez względu na dziedzinę działania mierzy się przy ich użyciu cechy o zasadniczym znaczeniu dla możliwości dostania przez nas pracy w przyszłości. Zasady te mają niewiele wspólnego z tym, co wpajano nam w szkole jako ważne; wedle tego kryterium umiejętności czysto akademickie nie są zbyt istotne. Nowa miara zakłada, że mamy wystarczające zdolności umysłowe i wiedzę fachową, aby wykonywać naszą pracę, a zatem skupia się na cechach osobowościowych, takich jak inicjatywa i współodczuwanie, umiejętność przystosowania się i zdolność przekonywania. Nie jest to przemijająca moda ani najnowsze panaceum na bolączki kadry kierowniczej. Dane, które przemawiają za poważnym traktowaniem tej nowej miary, oparte są na badaniach dziesiątków tysięcy pracowników o różnych zawodach. Wykazują one z niespotykaną wcześniej dokładnością, jakie cechy predestynują do zostania znakomitym pracownikiem, zwłaszcza na kierowniczym stanowisku. Bez względu na to, jaki masz zawód, zrozumienie, w jaki sposób możesz doskonalić te umiejętności, może mieć kluczowe znaczenie dla twojej kariery. Jeśli pracujesz w dużej firmie, to prawdopodobnie jesteś oceniany pod względem tych zdolności, chociaż być może nie zdajesz sobie z tego sprawy. Będąc członkiem zespołu zarządzającego, powinieneś zastanowić się, czy twoja firma zachęca do pielęgnowania tych umiejętności, czy wprost przeciwnie. Będzie ona bardziej skuteczna i produktywna w takim stopniu, w jakim panująca w niej atmosfera sprzyja rozwojowi tych zdolności. Jeśli stworzycie odpowiedni klimat, to zmaksymalizujecie zbiorową inteligencję całej organizacji, synergiczne współdziałanie największych talentów wszystkich jej członków.

Jeśli pracujesz w małej firmie albo na swój rachunek, to twoja zdolność do szczytowych osiągnięć zależy w dużym stopniu od tego, czy posiadasz te umiejętności, chociaż prawie na pewno nie nauczono cię ich w szkole. Mimo to twoja kariera będzie, w większym lub mniejszym stopniu, zależała od tego, jak dobrzeje opanowałeś. W czasach, kiedy nikt nie ma gwarancji, że otrzyma pracę, a pojęcie „posady” zastępują tak zwane „umiejętności przenośne”, są to główne cechy, dzięki którym możemy otrzymać i utrzymać zatrudnienie. Będące od dziesiątków lat tematem luźnych uwag i spostrzeżeń, określane przeróżnymi nazwami, od „charakteru” i „osobowości” poczynając, na „miękkich umiejętnościach” i „kompetencji” kończąc, zostały one wreszcie dokładniej zrozumiane i zyskały sobie nowe, zbiorcze miano inteligencji emocjonalnej. Być bystrym inaczej − W szkole inżynierskiej miałem najniższą średnią ocen − mówi mi współdyrektor jednej z firm doradczych. − Ale kiedy poszedłem do wojska i trafiłem do szkoły oficerskiej, byłem pierwszy w klasie… chodziło o to, jak dawać sobie radę z samym sobą, układać stosunki z ludźmi, pracować w zespole, dowodzić. I to samo sprawdza się w świecie pracy. Innymi słowy, tym, co się liczy, jest bycie bystrym w inny sposób. Ludzie tacy jak ów konsultant z niską średnią ocen mówili mi, że przekonali się, iż największe znaczenie dla osiągnięcia doskonałości w pracy, ma nie wiedza techniczna ani wyniesiona ze szkół czy książek znajomość zagadnień, lecz inteligencja emocjonalna. [...] Mówili z niezwykłą szczerością o tym, co odgrywa istotną rolę w pracy, a co znajduje się poza zasięgiem radarów specjalistów z dziedziny stosunków międzyludzkich. Wielu opowiadało szczegółowo, co się nie sprawdza. Inni opowiadali o sukcesach, potwierdzając praktyczną wartość wykorzystywania inteligencji emocjonalnej w pracy.[...]

Poszukiwania doprowadziły mnie z powrotem do badań, w których uczestniczyłem jako doktorant, a później pracownik naukowy na Harvardzie. Zakwestionowały one po raz pierwszy zasadność otaczanego wielkim kultem ilorazu inteligencji − fałszywą, ale szeroko rozpowszechnioną opinię, że dla osiągnięcia sukcesu potrzebny jest sam intelekt. Przyczyniły się też do powstania specyficznego miniprzemysłu zajmującego się analizą rzeczywistych umiejętności, dzięki którym odnosimy sukcesy we wszystkich rodzajach zawodów i organizacji, a odkrycia te są zaskakujące. Okazuje się, że w decydowaniu o wybitnych osiągnięciach zawodowych iloraz inteligencji zajmuje drugie miejsce, po inteligencji emocjonalnej. Analizy dokonywane niezależnie od siebie przez dziesiątki różnych ekspertów w blisko pięciuset korporacjach, agencjach rządowych i organizacjach nie nastawionych na zysk prowadziły do zadziwiająco podobnych wniosków, a są one szczególnie przekonujące z tego powodu, że wolne były od wpływów, jakie może mieć przychylne lub negatywne nastawienie jednej osoby czy jednego zespołu do przedmiotu badań, i od nieuniknionych w indywidualnych czy zespołowych badaniach ograniczeń. Uzyskane wyniki wskazują na to, że inteligencja emocjonalna ma fundamentalne znaczenie dla wybitnych osiągnięć w pracy, niemal we wszystkich zawodach i na wszystkich stanowiskach. Idee te nie są z pewnością niczym nowym dla osób zajmujących się pracą − to, jak panujemy nad sobą i w jakich pozostajemy stosunkach z ludźmi z naszego otoczenia jest ośrodkiem zainteresowania wielu teorii zarządzania. Nowością są natomiast dane − dysponujemy obecnie wynikami prowadzonych od dwudziestu pięciu lat badań empirycznych, ukazujących z nie znaną wcześniej precyzją, w jakim stopniu sukces zależy od inteligencji emocjonalnej.

Przez kilkadziesiąt lat, które upłynęły od czasu, gdy sam prowadziłem badania w dziedzinie psychobiologii, śledziłem przełomowe odkrycia neurologii. Pozwoliło mi to na sformułowanie hipotetycznych, opartych na nauce o mózgu podstaw modelu inteligencji emocjonalnej. Wielu ludzi interesu sceptycznie odnosi się do „miękkiej” psychologii i ostrożnie podchodzi do popularnych teorii, które pojawiają się i przemijają, ale neurologia wyjaśnia w krystalicznie przejrzysty sposób, dlaczego tak bardzo liczy się inteligencja emocjonalna. Stare części mózgu będące ośrodkami emocji są również siedliskiem umiejętności potrzebnych do skutecznego kierowania sobą i uzyskania sprawności społecznej. A zatem umiejętności te są solidnie zakotwiczone w zdolnościach do przetrwania i przystosowania się, które otrzymaliśmy w ewolucyjnym spadku. Neurologia dowodzi, że emocjonalna część mózgu uczy się inaczej niż jego część myśląca. Spostrzeżenie to stało się osią niniejszej książki. Skłania mnie ono do zakwestionowania znacznej części konwencjonalnych poglądów na szkolenie i dokształcanie kadr różnych firm i instytucji. Nie jestem w tym osamotniony. Od dwóch lat pracuję jako współprzewodniczący w Konsorcjum do Spraw Badań Inteligencji Emocjonalnej w Organizacjach, które zrzesza badaczy ze szkół biznesu, władz federalnych i przemysłu. Nasze badania ujawniają ubolewania godne wady w szkoleniu przez firmy pracowników w zakresie potrzebnych im umiejętności, od słuchania i przewodzenia poczynając, a na tworzeniu zespołów i wprowadzaniu zmian kończąc. Większość programów szkolenia opiera się na modelu akademickim, co jest wielkim nieporozumieniem, które kosztuje miliony straconych godzin i miliardy wyrzuconych w błoto dolarów. Potrzebny jest zupełnie nowy sposób myślenia o tym, co trzeba robić, aby pobudzać inteligencję emocjonalną.

Niektóre błędne poglądy Kiedy objeżdżałem świat, kontaktując się z ludźmi interesu, zetknąłem się z pewnymi szeroko rozpowszechnionymi błędnymi poglądami na temat inteligencji emocjonalnej. Postaram się już na wstępie wyjaśnić niektóre z najczęstszych nieporozumień. Po pierwsze, inteligencja emocjonalna nie oznacza po prostu „bycia miłym”. - W kluczowych momentach może ona wymagać nie tyle „bycia miłym”, ile − na przykład − jednoznacznego i bezpośredniego przedstawienia komuś niewygodnej, ale mającej dalekosiężne skutki prawdy, której ten ktoś unika jak ognia. - Po drugie, nie jest ona równoznaczna z pozbyciem się kontroli nad uczuciami, ze spuszczeniem ich z wodzy. Oznacza ona raczej takie kierowanie nimi, by wyrażane były odpowiednio i skutecznie, pozwalając wszystkim na wspólną, gładko układającą się pracę i dążenie do osiągnięcia wspólnego celu. Nie jest również prawdą, że kobiety mają wyższą inteligencję emocjonalną niż mężczyźni. Każdy z nas ma w zakresie tych umiejętności silne i słabe punkty. Niektórzy posiadają wielką zdolność empatii, ale brak im pewnych zdolności niezbędnych do pocieszenia samego siebie w strapieniu, inni mogą wprawdzie uświadamiać sobie najdrobniejszą zmianę swojego nastroju, ale nie radzą sobie w stosunkach z innymi ludźmi. Prawdą jest, że w ujęciu grupowym mężczyźni i kobiety wykazują swoisty dla płci ogólny schemat wad i zalet. Analiza inteligencji emocjonalnej tysięcy mężczyzn i kobiet wykazała, że przeciętnie biorąc, kobiety są bardziej świadome swoich emocji, charakteryzują się większą empatią i lepiej sobie radzą w stosunkach interpersonalnych.

Mężczyźni natomiast są bardziej pewni siebie, bardziej optymistycznie nastawieni, łatwiej się przystosowują i lepiej radzą sobie ze stresem. Jednak ogólnie biorąc, więcej jest tu podobieństw niż różnic. Niektórzy mężczyźni odznaczają się taką samą empatią jak najbardziej wrażliwe na kłopoty i cierpienia innych osób kobiety, natomiast niektóre kobiety potrafią przeciwstawiać się stresowi z taką samą niezłomnością jak najbardziej odporni emocjonalnie mężczyźni. W istocie rzeczy, jeśli spojrzy się na ogólne oceny umiejętności mężczyzn i kobiet, to słabe i mocne punkty uśredniają się, tak że w kategoriach ogólnej inteligencji emocjonalnej nie ma żadnych różnic między obu płciami. Na koniec powiedzieć trzeba, że poziom inteligencji emocjonalnej nie jest zdeterminowany genetycznie ani nie kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. W odróżnieniu od ilorazu inteligencji, który od kiedy ukończymy kilkanaście lat zmienia się w niewielkim stopniu, inteligencja emocjonalna wydaje się w dużej mierze wyuczona i rozwija się przez całe życie w wyniku naszych doświadczeń, a zatem może stale wzrastać. Prawdę mówiąc, badania, w czasie których mierzono inteligencję emocjonalną u tych samych osób przez wiele lat, pokazują, że w miarę jak coraz lepiej dajemy sobie radę z naszymi emocjami i impulsami, coraz skuteczniej potrafimy się motywować do różnych działań i rozwijamy w sobie coraz większą empatię oraz zdolność do odnajdywania się w sytuacjach społecznych, umiejętności te wzrastają. Jest takie staromodne słowo na określenie tego zwiększania się potencjału inteligencji emocjonalnej − dojrzałość.