PROGRAM OPERACYJNY KAPITAŁ LUDZKI Człowiek – najlepsza inwestycja Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

Deficyty i nadprodukcje w Ośrodkowym Układzie Nerwowym Lek. med. specjalista neurolog Elżbieta Szczepaniak Poznań, 24 września 2013 r.

Układ nerwowy jest bardzo skomplikowaną strukturą naszego ciała. W nim inicjuję się każdy nasz ruch każde nasze odczucie zmysłów nasze myśli i słowa nasze umiejscowienie w przestrzeni nasze postawy społeczne. W nim kształtuje się nasza osobowość.

Mimo że masa mózgu stanowi średnio 2% masy ciała, wykorzystuje on aż 20 % przechodzącego przez organizm tlenu, a jego zużycie energii jest 10 razy szybsze niż pozostałych narządów. Nic dziwnego, w końcu pracuje bez ustanku. Nawet kiedy śpisz i pewne procesy ulegają spowolnieniu, mózg nie wyłącza się, ale wciąż działa.

MÓZG odbiera bodźce nie tylko ze świata zewnętrznego, ale także z wnętrza swojego ciała, przetwarza informacje i adaptuje organizm do zmieniających się warunków. MÓZG jest swoistym centrum sterowania układu wegetatywnego tj.: temperaturę, położenie ciała, pracę narządów wewnętrznych korygowanie ewentualne wypaczenia. MÓZG jest odpowiedzialny za wszelkie procesy poznawcze.

„Największym niezbadanym terytorium na świecie jest przestrzeń między naszymi uszami” Bill O'Brien

Objawy uszkodzenia mózgu Deficyty neurologiczne - objawy ubytkowe: wypadnięcie danej jednej lub wielu funkcji spowodowane uszkodzeniem OUN wrodzonym lub nabytym; Nadprodukcje - wytwarzanie pewnych obrazów, ruchów ,zaburzeń emocji np.: lęku w przebiegu patologicznej „nadczynności” mózgu;

Przyczyny uszkodzenia mózgu Choroby genetyczne; Choroby z życia płodowego i okołoporodowe MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE Wieloogniskowe uszkodzenie powodujące deficyty neurologiczne na całe życie; Choroby i uszkodzenia ( np.: urazy) nabyte w okresie dzieciństwa od okresu noworodkowego do okresu dojrzałości.

Nabyte uszkodzenia OUN Zapalenia mózgu i opon; Guzy mózgu; Incydenty niedokrwienne ( np. w przebiegu urazów naczyń domózgowych); Urazu czaszkowo-mózgowe; Choroby metaboliczne z wtórnym uszkodzeniem mózgu; Choroby immunologiczne.

Deficyty- objawy ogniskowe zależne od lokalizacji uszkodzenia Niedowłady jedno, dwu- trzy i czterokończynowe; Zaburzenia równowagi-zaburzenia ruchów celowanych- niezborność kończyn; Zaburzenia funkcji zmysłów- słuchu, wzroku, czucia postawy (czucia głębokiego).

Deficyty- objawy ogniskowe zależne od lokalizacji uszkodzenia c.d. Zaburzenia funkcji wyższych mózgowia: Zaburzenia mowy; Zaburzenia funkcji pamięci; Zaburzenia koncentracji uwagi; Zaburzenia abstrakcyjnego myślenia; Zaburzenia planowania; Zaburzenia funkcji społecznych.

Objawy uogólnionego uszkodzenia mózgu Zaburzenia jakościowe i ilościowe świadomości; Napady padaczkowe.

„Nadprodukcje”- mózgowia Ruchowe - ruchy mimowolne różnych grup mięśniowych t.j. w zespole Touretta; Czuciowe- przeczulica, wrażenia np. chodzących pajączków pod skórą jak w SLA; Halucynacje „wytwarzanie obrazów” w uszkodzeniu płatów potylicznych; Urojenia jak w uszkodzeniu płatów czołowych.

Chcąc zrozumieć mechanizmy uszkodzenia i istotę dysfunkcji konieczne jest małe kompendium z budowy mózgowia

Budowa mózgowia

Otwórzmy tę głowę Mózg człowieka waży średnio od 1200g do 1400 g (u osób dorosłych). Mózg mężczyzny jest nieco cięższy od mózgu kobiety, ale ma to związek jedynie z masą ciała.

Najważniejsze w naszym mózgu nie jest ilość neuronów i masa mózgu tylko sieć połączeń neuronalnych, które tworzą się od dnia narodzin i towarzyszą naszemu rozwojowi ruchowemu jak i intelektualnemu.

LEWA PÓŁKULA(dominująca) Język Pamięć Obliczenia matematyczne PRAWA PÓŁKULA (niedominująca) Wyobraźnia przestrzenna Postrzeganie trójwymiarowe Wyobraźnia niewerbalna (muzyka poezja)

Ciało modzelowate-połączenie międzypółkulowe Obszary mózgu mogą wzajemnie przejmować swoje funkcje, a obie półkule współpracują ze sobą i uzupełniają się we wszystkich procesach psychicznych. Pomostem między półkulami jest ciało modzelowate – wiązka aksonów (włókien neuronów) umieszczona poprzecznie w szczelinie pomiędzy półkulami, zapewniająca przepływ informacji między nimi.

Płat czołowy Związany jest z : czynnościami ruchowymi; wyższymi funkcjami psychicznymi – jest odpowiedzialny za zachowanie charakterystyczne dla człowieka planowanie działań, taktowne postępowanie, przestrzeganie norm etycznych, analiza i kontrola stanów emocjonalnych, podejmowanie decyzji, myślenie abstrakcyjne.

Uszkodzenie płatów czołowych Jego uszkodzenie może doprowadzić do: zaburzeń ruchu – paraliżu lub niedowładów i/lub zaburzeń mowy, zaburzeń zachowania i osobowości. Pacjenci z uszkodzonym płatem czołowym m.in. nie odczuwają wstydu, nie dbają o konsekwencje swoich czynów, ich zachowanie może więc być niebezpieczne, niedostosowane i nieprzemyślane

Lewy płat - depresja, obniżenie nastroju Prawy – zadowolenie, wesołkowatość Prawy tylny - trudności w zrozumieniu kawałów i śmiesznych rysunków, preferencje dla niewybrednego humoru. Zmiany osobowości. Uszkodzenie płatów czołowych c.d.

Płat skroniowy Położony jest w bocznej części kory mózgowej. Odpowiada za odbiór wrażeń słuchowych oraz rozumienie mowy. Jest ważny dla funkcji językowych (werbalnych).

Związane są przede wszystkim ze słuchem (zakręt górny i wieczko: słuch muzyczny, fonematyczny i wrażenia dźwiękowe). Obszar Wernickego - rozumienie mowy, gramatyka, prozodia-brzmieniowe właściwości mowy; Płat skroniowy c.d.

Płat skroniowy c.d. Zakręt dolny: rozpoznawanie obiektów. Kategoryzacja obiektów; pamięć werbalna, zapamiętywanie. Część podstawna: analiza zapachów. Odpowiadają za zegary sekundowe i milisekundowe mózgu regulujące odczuwanie czasu. Przetwarzanie informacji w określonych segmentach czasu. Płat skroniowy c.d.

Uszkodzenie Płatów skroniowych Zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków. Zaburzenia wybiórczej uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe. Problemy w rozpoznawaniu widzianych obiektów, trudności w rozpoznawaniu twarzy (prozopagnozja). Upośledzenie porządkowania i kategoryzacji informacji werbalnych. Lewa półkula - trudności w rozumieniu mowy (afazja Wernickego). Uszkodzenia prawej półkuli mogą spowodować słowotok. Trudności w opisywaniu widzianych obiektów. Zaburzenia pamięci - amnezja następcza, problemy z przypominaniem. Zaburzenia zachowań seksualnych. Zaburzenia kontroli zachowań agresywnych. Uszkodzenie Płatów skroniowych

Uszkodzenia płatów skroniowych są najczęstszą przyczyną napadów padaczkowych

Płat potyliczny Związane są z odbiorem i rozpoznawaniem bodźców wzrokowych. Widzenie, analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi. Skojarzenia wzrokowe, ocena, decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki jest jego priorytet.

Uszkodzenie płata potylicznego Zaburzenia przestrzenno- wzorkowe. Dziury w polach wzrokowych (skotoma). Trudności w umiejscowieniu widzianych obiektów. Halucynacje wzrokowe, niedokładne widzenie obiektów, widzenie aureoli.

Uszkodzenie płata potylicznego c.d. Trudności w rozpoznawaniu kolorów. Trudności w rozpoznawaniu znaków, symboli, słów pisanych. Trudności w rozpoznawaniu rysunków. Trudności w rozpoznawaniu ruchu obiektu. Trudności z czytaniem i/lub pisaniem.

Płat ciemieniowy Sąsiaduje i współpracuje (przy analizie barw, głębi, czytaniu i pisaniu) z płatem potylicznym. Odpowiada za wrażenia pochodzące z Twojego ciała – orientację w przestrzeni, rozpoznawanie ruchu, odczucie temperatury, bólu, dotyku. Ośrodek analizy wrażeń czuciowych.

Płat ciemieniowy Jest także istotny dla integracji bodźców ruchowych, wzrokowych, słuchowych i czuciowych.  W płacie ciemieniowym zachodzą najprawdopodobniej procesy odpowiedzialne za rozumienie pojęć symbolicznych i geometrii.

Uszkodzenie Platów ciemieniowych Jego uszkodzenia prowadzą do: zaburzeń uwagi, równowagi i koordynacji ruchowej postrzegania twarz braku świadomości niektórych obszarów ciała jak i części przestrzeni zewnętrznej. Skutkują również trudnościami w liczeniu i matematyce. Uszkodzenie Platów ciemieniowych

Uszkodzenie płata ciemieniowego Całkowita niepodzielność uwagi Niezdolność do skupiania wzroku na określonym miejscu (apraksja wzrokowa). Trudności w orientacji przestrzennej. Trudności w integracji wrażeń wzrokowych w jedną całość.

Uszkodzenie płata ciemieniowego Trudności w koordynacji ruchu oczu i rąk. Niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu (apraksja), problemy w troszczeniu się o siebie. Lewy - niezdolność do odróżnienia kierunków, lewa-prawa.

Uszkodzenie płata ciemieniowego c.d. Trudności w liczeniu (dyskalkulia) i matematyce, zarówno w algebrze jak i geometrii. Niezdolność do nazwania obiektu (anomia). Okolice lewego zakrętu kątowego –agrafia (dysgrafia) Problemy z czytaniem. Prawy - brak świadomości niektórych obszarów przestrzeni i części ciała (jednostronne zaniedbanie). Anozagnozja, zaprzeczanie niesprawności; Trudności w rysowaniu. Trudności w konstruowaniu obiektów. Zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe).

Móżdżek

Płaty boczne móżdżku (półkule móżdżku) związane są z ruchami kończyn po tej samej stronie ciała oraz ruchem w tę samą stronę gałek ocznych. Robak móżdżku odpowiedzialny jest za czynności zwane osiowymi – mowa, utrzymanie pionowej postawy ciała, stanie i chodzenie.

objawy uszkodzenia móżdżku : zaburzenia równowagi chód na szerokiej podstawie niemożność pionizacji-upadki brak płynności ruchów oczopląs mowa skandowana, dyzartria hipotonia mięśni

Układ limbiczny Kieruje popędami i emocjami; Spełnia rolę w mechanizmie pamięci; Główne ośrodki układu limbicznego: Hipokamp; Kora śródwęchowa; Ciało migdałowate. 

Analiza wrażeń węchowych. Analiza wrażenia bólu. Kontrola negatywnych emocji, współpraca z ciałem migdałowatym. Skupienie uwagi. Reprezentacja pojęć dotyczących "ja". PAMIĘĆ

Uszkodzenie układu limbicznego złudzenia węchowe; zanik wrażeń węchowych; nadpobudliwość; niepokój; utrata kontroli nad emocjami; wrażenia ciągłego bólu lub brak wrażeń bólowych.

Struktury PAMIĘCI Hipokamp jest częścią integralną mechanizmu pamięci- za pośrednictwem kory węchowej łączy się z całą korą mózgowia. Uszkodzenie Hipokampa stanowi przede wszystkim uszkodzenie pamięci ostatniego okresu. Równie ważną rolę hipokamp odgrywa w tworzeniu wyobrażeń na temat przyszłości. PROBLEM Z WYOBRAŻENIEM W SPOSÓB SPÓJNY PRZYSZŁOŚCI

Rodzaje pamięci W zależności od przyjętego kryterium możemy wyróżnić rozmaite rodzaje pamięci: emocjonalną, motoryczną, gatunkową i wiele innych.

Rodzaje pamięci Najbardziej podstawowym i powszechnie używanym podziałem jest ten, skupiający się na czasie trwania jednostkowego wspomnienia. pamięć krótkotrwała (pamięć sensoryczna); pamięć długotrwała; pamięć robocza. Podział pamięci w zależności od analizatora: pamięć wzrokowa, pamięć słuchowa, pamięć dotykowa, etc.

Funkcje mnestyczne Trzy fazy procesów pamięci: I. z a p a m i ę t y w a n i e (kodowanie), II. p r z e c h o w y w a n i e (magazynowanie), III. o d t w a r z a n i e (przypominanie) jest miarą procesów pamięci (przypominanie, rozpoznawanie, ponowne uczenie się)

Cechy pamięci trwałość szybkość dokładność/wierność gotowość zakres/pojemność M e c h a n i z m u t r w a l a n i a polega na cyklicznych powtórkach (krążeniu) informacji w obwodach neuronalnych

Rodzaje pamięci Pamięć krótkotrwała pomaga nam dokonać w myślach szybkich obliczeń, a także pozwala w toku rozmowy zapamiętać to, co zamierzamy powiedzieć, gdy już nasz rozmówca skończy mówić. Pamięć krótkotrwała nie jest zbyt imponująca. Jednorazowo można w niej przechowywać od 5 do 9 elementów przez zaledwie kilkadziesiąt sekund.

Bardzo często uznawana jest za element percepcji, ale jednocześnie pozostaje niezbędnym krokiem poprzedzającym wytworzenie się pamięci długotrwałej - kumulowanie wiedzy w ramach pamięci długotrwałej ( struktury Hipokampa).

Mechanizm działania pamięci długotrwałej można porównać do sortowni, przez którą przechodzą zapamiętywane fakty. W tym procesie przypisywane są im określone cechy, dzięki którym możliwe jest ich późniejsze odczytanie. Gdy zapamiętujemy jakąś informację, przechodzi ona przez hipokamp wielokrotnie, co sprawia, że pamięć o niej jest silniejsza.

Ponieważ pamięć ludzka jest przede wszystkim skojarzeniowa, to powstawanie nowych wspomnień i kumulowanie nowej wiedzy przebiega zazwyczaj poprzez wytwarzanie powiązań z posiadanym już przez daną osobę zasobem wiedzy. Im większy zakres posiadanej wiedzy, tym łatwiej zapamiętujemy nowe informacje. Natomiast odizolowane fakty, których nie jesteśmy w stanie skojarzyć z wcześniej przyswojonymi danymi bardzo trudno jest nam zapamiętać na dłużej.

Zaburzenia mowy- uszkodzenie aparatu mowy Dysartria i dysfonia- zaburzenia w obrębie aparatu wykonawczego mowy( krtań, język, podniebienie) Zaburzenia w zakresie Fonacji-Rezonowania Dysartria może występować w uszkodzeniu: mózgu, pnia mózgu ,móżdżku, nerwów, złącza nerwowo-mięśniowego i samych mięśni Zaburzenia płynności mowy Jąkanie wrodzone i nabyte- uszkodzenie obu półkulowe Może mieć też podłoże czynnościowe

Ośrodki mowy

Zaburzenia funkcji językowych-afazje Afazja- nabyte zaburzenie języka Afazje przednie niepłynne Afazja Broki Afazja globalna Mieszana transkorowa Afazje tylne płynne Afazja Wernickiego Afazja czuciowa transkorowa Afazja wzgórzowa Aleksja-nabyte zaburzenia rozumienia języka pisanego-trudności w czytaniu Dysleksja-rozwojowe zaburzenia w czytaniu

Apraksje Apraksja jest to utrata zdolności do wykonywania wyuczonych czynności, znanych sobie. Apraksja wyobrażeniowa- niemożność wykonania złożonych czynności ruchowych, np.: zaparzenia kawy. Apraksja ideomotoryczna: niemożność wykonania znanych sobie złożonych ruchów na polecenie-zaburzenia ruchów precyzyjnych. Apraksja ubierania: trudności w zgraniu osi ciała z osią części garderoby.

Zaburzenia postrzegania Agnozja trudność w rozpoznawaniu przedmiotów mimo właściwego odbioru bodźców TOPOGRAFAGNOZJA niezdolność do poruszania się W złożonych obszarach przestrzeni PROZOPAGNOZJA ślepota na twarze SYMULTANAGNOZJA zaburzenie postrzegania wzrokowego i interpretowania złożonych obrazów

„Nadprodukcje” Mózg działa na zasadzie równowagi biologicznych pobudzeń i procesów hamujących. W przypadku uszkodzenia tej równowagi następuje” nadprodukcja”. Najczęściej wyłączane farmakologicznie z różnym skutkiem. Terapią jest również ”oswajanie” tych stanów – psychotarapia.

Padaczka W przebiegu uszkodzenia struktur mózgowia może nastąpić patologiczna „nadpobudliwość” powodująca napady padaczkowe. Powtarzalne o podobnym schemacie klinicznym przemijające zaburzenia świadomości. Aktualnie wiele możliwości farmakoterapii Konieczność specjalistycznego leczenia.

Nie można odbudować neuronów mózgowia uszkodzonych chorobowo i odbudować uszkodzonej sieci neuronalnej ALE MOŻNA PRÓBOWAĆ OMINĄĆ DEFICYT WYKORZYSTAĆ PLASTYCZNOŚĆ MÓZGU

Już od czasów profesor Marii Montessori, która uwierzyła przed stu laty w możliwości wykorzystania atutów ludzkiego mózgu szczególnie tego nie w pełni sprawnego poprzez znalezienie metody ominięcia deficytu i postawienia na mocne strony uzyskać zaskakująco dobre efekty.

Nie można oczekiwać, aby porażany człowiek chodził samodzielnie, czy chory niewidzący rozpoznawał kolory, można zawsze szukać nowych dróg, nowych metod. Można próbować wyzwolić chorych z ich deficytów, tak rozwinąć ich talenty aby deficyty nie były tak bolesne.

Jest to zadanie nas dorosłych rodziców, nauczycieli, pedagogów.

Dziękuję za uwagę