Święta Bożego Narodzenia w tradycji polskiej Pracę wykonał Michał Nowak pod kierunkiem Marzeny Samulskiej

Spis treści Historia Świąt Bożonarodzeniowych Tradycje 12 potraw Wigilijnych Kolędy Choinka Święty Mikołaj Prezenty Wiersze Koniec

Historia Świąt Spis Treści > Boże Narodzenie, święto pełne uroku, zwłaszcza, gdy białe i śnieżne. Obchodzone jest od IV wieku jako święto liturgiczne 25 grudnia jest raczej symboliczną datą upamiętniającą narodziny Jezusa, gdyż faktyczna data Jego urodzin nie jest znana. Poprzedza je czterotygodniowy Adwent zakończony Wigilią i Pasterką. W XVII wieku zaczęła kształtować się tradycja, jaką znamy do dziś. Składają się na nią spotkania z rodziną przy wspólnych stołach, zwłaszcza wigilijnym, na którym nie może zabraknąć opłatka, składanie sobie życzeń, obdarowywanie się prezentami, choinka i wspólne śpiewanie kolęd. W głównej mierze jest to święto rodzinne, ale do pięknej tradycji należy obecność na stole pustego nakrycia, czekającego na niespodziewanego gościa. Spis Treści >

Tradycje Spis Treści > Aniołek Puste miejsce Jemioła Jasełka Kolędnicy Dzielenie się opłatkiem Puste miejsce Szopki Kościelne Zwierzęta Spis Treści >

12 potraw wigilijnych Spis Treści > Pod obrusem powinno znaleźć się sianko wigilijne, które symbolizuje ubóstwo Chrystusa. Przy stole zawsze zostawiamy jedno wolne miejsce dla niespodziewanego gościa. Na wigilijnym stole znajduje się zazwyczaj 12 potraw, na cześć dwunastu apostołów, chociaż wcześniej zawsze była to liczba nieparzysta. Potrawy powinny zawierać wszystkie płody rolne, aby obrodziły w następnym roku. Obecnie najbardziej tradycyjne wigilijne potrawy, to między innymi: barszcz czerwony, grzyby, pierogi z kapustą i grzybami, wszelkiego rodzaju kasze podawane z sosem grzybowym, a także karp i szczupak. Tradycyjne wigilijne menu zależy od rejonu Polski. Należy spróbować każdej potrawy. Jedni twierdzą, że potrawa, której nie skosztujemy, oznacza przyjemność, jaka nas w przyszłym roku ominie. Inni są zdania, że jest to symbol udanej kolejnej Wigilii. Spis Treści >

Kolędy Spis Treści > Bóg się rodzi Cicha noc Do szopy, hej pasterze Dzisiaj w Betlejem Gdy się Chrystus rodzi Gdy śliczna panna Lulaj że Jezuniu Przybierzeli do Betlejem Wśród nocnej ciszy W żłobie leży Spis Treści >

Bóg się rodzi < Kolędy Spis Treści > Bóg się rodzi, moc truchleje: Pan niebiosów obnażony ! Ogień krzepnie, blask ciemnieje, Ma granice Nieskończony ? Wzgardzony, okryty chwałą, Śmiertelny król nad wiekami. A słowo ciałem się stało I mieszkało między nami. Cóż masz, niebo, nad ziemiany ? Bóg porzucił szczęście swoje, szedł między lud ukochany, Dzieląc z nim trudy i znoje. Niemało cierpiał, niemało, Żeśmy byli winni sami. A słowo ciałem się stał I mieszkało między nami. W nędznej szopie urodzony, Żłób mu za kolebkę dano ! Cóż jest, czym był otoczony ? Bydło, pasterze i siano. Ubodzy, was to spotkało Witać Go przed bogaczami ! A słowo ciałem się stało I mieszkało między nami. Podnieś rękę, Boże Dziecię, Błogosław ojczyznę miłą, W dobrych radach, w dobrym bycie Wspieraj jej siłę swą siłą, Dom nasz i majętność całą, I wszystkie wioski z miastami. A słowo ciałem się stało I mieszkało między nami < Kolędy Spis Treści >

Do szopy, hej pasterze < Kolędy Spis Treści > Do szopy, hej, pasterze, do szopy, bo tam cud, Syn Boży w żłobie leży, by zbawić ludzki ród. Śpiewajcie, aniołowie, pasterze, grajcie Mu, kłaniajcie się, królowie, nie budźcie Go ze snu. Padnijmy na kolana, to Dziecię to nasz Bóg; witajmy swego Pana wdzięczności złóżmy dług. Śpiewajcie, aniołowie... O Boże niepojęty, kto pojmie miłość Twą? Na sianie, wśród bydlęty masz tron i służbę swą. Śpiewajcie, aniołowie... On Ojcu równy w Bóstwie opuszcza niebo swe, a rodzi się w ubóstwie i cierpi wszystko złe. Śpiewajcie, aniołowie.. < Kolędy Spis Treści >

Gdy się Chrystus rodzi < Kolędy Spis Treści > Gdy się Chrystus rodzi i na świat przychodzi Ciemna noc w jasności promienistej brodzi Aniołowie się radują, pod niebiosa wyśpiewują: Gloria, gloria, gloria in excelsis Deo Mówią do pasterzy, którzy trzód swych strzegli, Aby do Betlejem czym prędzej pobiegli, Bo się narodził Zbawiciel, Wszego Świata odkupiciel Gloria gloria, gloria in excelsis Deo O niebieskie Duchy i posłowie nieba, Powiedzcież wyraźniej, co nam czynić trzeba Bo my nic nie pojmujemy, ledwo od strachu żyjemy Gloria gloria, gloria in excelsis Deo Idźcież do Betlejem, gdzie Dziecię zrodzone, w pieluszki powite, w żłobie położone Oddajcie Mu pokłon Boski, on osłodzi Wasze troski Gloria gloria, gloria in excelsis Deo < Kolędy Spis Treści >

Gdy śliczna panna < Kolędy Spis Treści > Gdy śliczna panna syna kołysała Z wielkim weselem tak jemu śpiewała Lili, lili, laj moje dzieciąteczko Lili, lili, laj śliczne paniąteczko Wszystko stworzenie śpiewaj Panu swemu Pomóż radości wielkiej sercu memu Lili, lili, laj wielki Królewicu Lili, lili, laj niebieski dziedzicu Sypcie się z nieba śliczni aniołowie Śpiewajcie Panu niebiescy duchowie Lili, lili, laj mój wonny kwiateczku Lili, lili, laj w ubogim żłobeczku. < Kolędy Spis Treści >

Lulajże Jezuniu < Kolędy Spis Treści > Lulajże, Jezuniu, moja perełko Lulaj ulubione me pieścidełko Lulajże, Jezuniu, lulajże lulaj! A ty go Matulu w płaczu utulaj. Zamknijże znużone płaczem powieczki Utulże zemdlone łkaniem usteczki, Lulajże piękniuchny nasz aniołeczku Lulajże Wdzięczniuchny świata Kwiateczku, Lulajże Różyczko najozdobniejsza Lulajże Lilijko najprzyjemniejsza, Lulajże przyjemna oczom gwiazdeczko Lulaj najśliczniejsze świata Słoneczko. < Kolędy Spis Treści >

Przybierzeli do Betlejem Przybierzeli do Betlejem pasterze Grając skocznie dzieciąteczku na lirze Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi Oddawali swe ukłony w pokorze Tobie z serca ochotnego o Boże Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi Anioł Pański sam ogłosił te dziwy Których oni nie słyszeli jak żywi Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi Dziwili się napowietrznej muzyce I myśleli co to będzie za dziecię Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi Oto mu się wół i osioł kłaniają Trzej królowie podarunki oddają Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi I anieli gromadami pilnują Panna czysta wraz z Józefem piastują Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi Poznali go mesyjaszem być prawym Narodzonym dzisiaj Panem łaskawym Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi My go także Bogiem Zbawcą już znamy I z całego serca wszyscy kochamy Chwała na wysokości Chwała na wysokości A pokój na ziemi < Kolędy Spis Treści >

Wśród nocnej ciszy < Kolędy Spis Treści > Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi Wstańcie pasterze Bóg się wam rodzi Czym prędzej się wybierajcie Do Betlejem pospieszajcie Przywitać Pana Poszli znaleźli dzieciątko w żłobie Z wszystkimi znaki danymi sobie Jako Bogu cześć mu dali A witając zawołali Z wielkiej radości Ach witaj Zbawco z dawna żądany Tyle tysięcy lat wyglądany Na ciebie króle prorocy Czekali a tyś tej nocy Nam się objawił I my czekamy na Ciebie Pana A skoro przyjdziesz na głos kapłana Padniemy na twarz przed tobą Wierząc żeś jest pod osłoną Chleba i wina < Kolędy Spis Treści >

W żłobie leży < Kolędy Spis Treści > W żłobie leży, któż pobieży Kolędować małemu Jezusowi Chrystusowi Dziś nam narodzonemu ? Pastuszkowie przybywajcie Jemu wdzięcznie przygrywajcie Jako Panu naszemu ! My zaś sami z piosneczkami Za wami się śpieszmy, I tak tego, maleńkiego, Niech wszyscy zobaczmy: Jak ubogo narodzony, Płacze w stajni położony, Więc go dziś ucieszmy. Naprzód tedy, niechaj wszędy Zabrzmi świat w wesołości, Że posłany nam jest dany Emmanuel w niskości! Jego tedy przywitajmy, Z aniołami zaśpiewajmy Chwała na wysokości! Witaj, Panie, cóż się stanie, Że rozkosze niebieskie Opuściłeś a zstąpiłeś Na te niskości ziemskie ? Miłość moja to sprawiła, By człowieka wywyższyła < Kolędy Spis Treści >

Choinka Spis Treści > Choinka pojawiła się w Polsce w XIX wieku. Zwyczaj zapożyczony z Nadrenii. Wiecznie zielone, żywe drzewko stało się symbolem rajskiego drzewa życia, stąd jego ozdobami były jabłka. Gwiazda wieńcząca czubek przypominała o Gwieździe Betlejemskiej, świeczki które wprowadził Martin Luter symbolizowały światło Chrystusa, łańcuchy były odpowiednikiem węża i niewoli grzechu. Choinkę wnoszono do domu i zdobiono ją w dniu imienin Adama i Ewy. Z czasem ozdób przybywało. Zawieszano kolorowe pierniczki, cukierki w jaskrawych papierkach. Później pojawiły się ozdoby ze szkła, kolorowe bombki, anielskie włosy, świeczki zastąpiono zimnymi ogniami i elektrycznym oświetleniem,  a żywą i pachnącą choinkę  na wiecznie trwały wyrób z drutu i zielonego plastiku. Spis Treści >

Święty Mikołaj < Biskup Baśniowa postać > Spis Treści >

Aniołek < Tradycje Spis Treści > W niektórych regionach Polski w okresie świątecznym prezenty przynosi nie Mikołaj, lecz Aniołek. Postać Anioła zdobi też często czubek choinki. Anioł jest także postacią w jasełkach i szopkach. < Tradycje Spis Treści >

Jemioła < Tradycje Spis Treści > Powieszona nad drzwiami, zapewnia pokój, miłość i szczęście domowi. Z Anglii w przywędrował zwyczaj całowania się pod jemiołą, co mężczyźnie zapewnić miało płodność, bo roślina ta uważana była za afrodyzjak o magicznych właściwościach. < Tradycje Spis Treści >

Jasełka < Tradycje Spis Treści > Jasełka, czyli szopka. Budowę pierwszej szopki przypisuje się św. Franciszkowi z Asyżu, który jakoby miał ją ustawić na leśnej polanie. Szopka zawierała figury bohaterów wigilijnych a towarzyszyły im żywe zwierzęta. Przedsięwzięcie znalazło naśladowców  i dało początek nowemu zwyczajowi. Rozpowszechniły go zakony franciszkańskie. Na wzór pierwszej szopki powstawały kolejne, urozmaicane coraz liczniejszymi figurami, często ruchomymi. W XIX wieku w Polsce znane już były szopki z tysiącami ruchomych figur. Przedstawiały sceny z narodzin Jezusa. Szopkę, czyli Jasełka z czasem ożywiono kukiełkami , potem ludźmi, pieśnią i muzyką, przekształcając ją widowisko.  < Tradycje Spis Treści >

Kolędnicy < Tradycje Spis Treści > W wielu regionach swą wędrówkę po domach rozpoczynali już w trzecim tygodniu Adwentu kolędnicy. Byli to przeważnie dorośli ludzie, za drobne i dobrowolne datki przedstawiający schematyczne widowiska, wzbogacane pieśniami. Najciekawsze przedstawienia organizowali kolędnicy „ z Herodem" i od tych przedstawień nazwano ich Herodami. Postaciami scenariuszy zwykle bywali Herod, Żyd, żołnierz, śmierć i diabeł i dziad, odgrywający scenę śmierci Heroda i zesłania go na męki piekielne za rzeź niewiniątek. Inne grupy chodziły z gwiazdą, turoniem, kozą. < Tradycje Spis Treści >

Dzielenie się opłatkiem Opłatek - to cieniutki arkusik ciasta z mąki zmieszanej z wodą, kiedyś odlewany, dziś wypiekany w grawerach, przypominających nieco gofrownice. Do dziś do polskiej tradycji wigilijnej należy dzielenie się opłatkiem i jednoczesne składanie sobie życzeń. Rozpoczyna osoba najstarsza i najgodniejsza przy stole, łamiąc się po kolei ze wszystkimi według starszeństwa i godności, później dzielą się pozostałe osoby. Według obyczaju, ktoś, kto przełamał się opłatkiem w wigilijny wieczór, miał też nie zaznać niedostatku przez następny rok i mieć wystarczającą ilość chleba, by móc się nim dzielić z innymi. W wigilijny wieczór opłatek dostają też domowe zwierzęta, dla nich przygotowuje się opłatki barwione. (C.K. Norwid) "... Jest w moim kraju zwyczaj, że w dzień wigilijny, przy wzejściu pierwszej gwiazdy wieczornej na niebie, ludzie gniazda wspólnego łamią chleb Biblijny, najtkliwsze przekazując uczucia w tym chlebie..." < Tradycje Spis Treści >

Puste miejsce < Tradycje Spis Treści > Według tradycji przy wigilijnym stole zostawia się zawsze wolne miejsce i puste nakrycie. W dawnych czasach wierzono, że miejsce to zajmować będą dusze bliskich, którzy już odeszli, a w tę jedną noc wolno im przyjść w odwiedziny. Stąd także nie sprzątano po kolacji, zostawiając do rana zastawiony stół. Dziś wolne miejsce i nakrycie czeka na zbłąkanego wędrowca, który w ten wieczór będzie traktowany jak członek rodziny. < Tradycje Spis Treści >

Szopki Kościelne < Tradycje Spis Treści > Jest to zwyczaj dekorowania kościołów realistyczną sceną obrazującą przyjście na świat Jezusa w betlejemskiej stajence. < Tradycje Spis Treści >

Dlatego również podawano im opłatek. Zwierzęta Nocy wigilijnej przypisywano zawsze magiczne właściwości. Wierzono, że na tę jedną noc w roku zwierzęta otrzymują duszę i dar mowy, by móc w pełni cieszyć się z misterium narodzin Jezusa. Dlatego również podawano im opłatek. < Tradycje Spis Treści >

Święty Mikołaj Spis Treści > Święty Mikołaj urodził się prawdopodobnie w III wieku, około 270 roku, w mieście Patara, w kupieckiej, dość bogatej rodzinie. Poświęcił swoje życie kapłaństwu i doszedł do godności biskupiej. Był biskupem azjatyckiego, portowego miasta, Miry, stolicy prowincji. Do dziś pamięta się go jako człowieka o wielkim sercu, niosącego pomoc potrzebującym, dla których wyzbył się całego swego majątku. Pomoc niósł w sposób bardzo dyskretny, często anonimowo, a szczególnie ciepłe uczucia miał dla dzieci, które chętnie obdarzał upominkami. Święty Mikołaj zmarł w 350 roku, a jego relikwie znajdują się w Bari. Spis Treści >

Święty Mikołaj < Tradycje Spis Treści > Święty Mikołaj - baśniowa postać sympatycznego grubasa z białą brodą ubranego w czerwony strój. W okresie świąt Bożego Narodzenia rozwozi dzieciom prezenty saniami ciągniętymi przez zaprzęg reniferów. Według różnych wersji zamieszkuje wraz z grupą elfów Laponię, Grenlandię, północną Kanadę lub biegun północny. Obecnie powszechna forma tej postaci wywodzi się z kultury brytyjskiej i amerykańskiej, gdzie jest jedną z atrakcji bożonarodzeniowych. < Tradycje Spis Treści >

Prezenty Spis Treści > Dzisiejszą tradycję bożonarodzeniowych prezentów zawdzięczamy Marcinowi Lutrowi, który w 1535 roku domagał się, aby protestanci dawali swoje prezenty dzieciom jako dar samego „Dzieciątka Jezus”. Z czasem wszystkie kraje chrześcijańskie, także katolickie, przyjęły tę praktykę. Jej ślad rozpoznajemy w postaci Świętego Mikołaja, który ubrany w szaty biskupie z mirą i pastorałem w Wigilię Bożego Narodzenia rozdaje dzieciom prezenty. Spis Treści >

Wybrane wiersze chyba najpiękniej oddają przesłanie Bożego Narodzenia. Boże Narodzenie to dla wielu czas refleksji, osobistych wspomnień, powrotów do przeszłości.  Wybrane wiersze chyba najpiękniej oddają przesłanie Bożego Narodzenia. K.I. Gałczyński Podobno jest gdzieś ulica K. K. Baczyński Kolęda M. Ilnicka O płatek wigilijny L. Staff Wigilia w lesie L. Krzemieniecka Wieczór wigilijny S. Wyspiański Wyzwolenie II (fragment ) Spis Treści >

< Wiersze Spis Treści > K.I. Gałczyński Podobno jest gdzieś ulica A podobno jest gdzieś ulica lecz jak tam dojść? którędy? ulica zdradzonego dzieciństwa, ulica Wielkiej Kolędy. Na ulicy tej taki znajomy, w kurzu z węgla, nie w rajskim ogrodzie, stoi dom jak inne domy, dom, w którym żeś się urodził. Ten sam stróż stoi przy bramie. Przed bramą ten sam kamień. Pyta stróż: "Gdzieś pan był tyle lat?" "Wędrowałem przez głupi świat". Więc na górę szybko po schodach. Wchodzisz. Matka wciąż taka młoda. Przy niej ojciec z czarnymi wąsami. I dziadkowie. Wszyscy ci sami. I brat, co miał okarynę. Potem umarł na szkarlatynę. Właśnie ojciec kiwa na matkę, że już wzeszła Gwiazda na niebie, że czas się dzielić opłatkiem, więc wszyscy podchodzą do siebie i serca drżą uroczyście jak na drzewie przy liściach liście. Jest cicho. Choinka płonie. Na szczycie cherubin fruwa. Na oknach pelargonie blask świeczek złotem zasnuwa, a z kąta, z ust brata, płynie kolęda na okarynie: Lulajże Jezuniu... < Wiersze Spis Treści >

< Wiersze Spis Treści > K. K. Baczyński Kolęda Aniołowie, aniołowie biali, na coście to tak u żłobka czekali, pocoście tak skrzydełkami trzepocąc płatki śniegu rozsypali czarną nocą? Czyście blaskiem drogę chcieli zmylić tym przeklętym, co krwią ręce zbrudzili? Czyście kwiaty, srebrne liście posiali na mogiłach tych rycerzy ze stali, na mogiłach tych rycerzy pochodów, co od bata poginęli i głodu? Ciemne noce, aniołowie, w naszej ziemi, ciemne gwiazdy i śnieg ciemny, i miłość, i pod tymi obłokami ciemnymi nasze serce w ciemność się zmieniło. Aniołowie, aniołowie biali, O! poświećcie blaskiem skrzydeł swoich, by do Pana trafił ten zgubiony i ten, co się oczu podnieść boi, i ten, który bez nadziei czeka, i ten rycerz w rozszarpanej zbroi by jak człowiek szedł do Boga-Człowieka, aniołowie, aniołowie biali. < Wiersze Spis Treści >

< Wiersze Spis Treści > Opłatek wigilijny M.Ilnicka Opłatek wigilijny Łamię się z wami dziś opłatkiem białym, Wy wszyscy moi dalecy czy bliscy Wy, co za błędnej gwiazdy ideałem Po świecie się rozproszyli całym. Wy co pijecie z rzek lodowych zdroi Wy wierni, mocni, wytrwali- wy wszyscy, Których rząd jasny przed wzrokiem mi stoi, Związani ze mną węzłem wiecznie trwałym, Z wami się łamię dziś opłatkiem białym... Dla tego, co nam w nędz i trosk powodzi Zostaje jasnym, czystym i wspaniałym Łamię się z wami dziś opłatkiem białym... < Wiersze Spis Treści >

< Wiersze Spis Treści > L. Staff Wigilia w lesie I drzewa mają swą wigilię... W najkrótszy dzień Bożego roku, Gdy błękitnieje śnieg o zmroku: W okiściach, jak olbrzymie lilie, Białe smereczki, sosny, jodły, Z zapartym tchem wsłuchane w ciszę, Snują zadumy jakieś mnisze Rozpamiętując święte modły. Las niemy jest jak tajemnica,” 'Milczący jak oczekiwanie, Bo coś się dzieje, coś się stanie, Coś wyśni się, wyjawi lica. Chat izbom posłał las choinki, Któż jemu w darze dziw przyniesie Śnieg jeno spadł na drzewa w lesie, Dłoniom gałęzi w upominki. Las drży w napięciu i nadziei, Niekiedy srebrne sfruną puchy I polatują jak snu duchy... Wtem bić przestało serce kniei, Bo z pierwszą gwiazdą niebo rozłogów, A z gęstwiny, rozgarniając zieleń, Wynurza głowę pyszny jeleń Z świeczkami na rosochach rogów... < Wiersze Spis Treści >

< Wiersze Spis Treści > L. Krzemieniecka Wieczór wigilijny To właśnie tego wieczoru, gdy mróz lśni, jak gwiazda na dworze, przy stołach są miejsca dla obcych, bo nikt być samotny nie może. To właśnie tego wieczoru, gdy wiatr zimny śniegiem dmucha, w serca złamane i smutne po cichu wstępuje otucha. To właśnie tego wieczoru zło ze wstydu umiera, widząc, jak silna i piękna jest Miłość, gdy pięści rozwiera. To właśnie tego wieczoru, od bardzo wielu wieków, pod dachem tkliwej kolędy Bóg rodzi się w człowieku. < Wiersze Spis Treści >

< Wiersze Spis Treści > S.Wyspiańskii Wyzwolenie II (fragment) O Boże! pokutę przebyłem i długie lata tułacze; dziś jestem we własnym domu i krzyż na progu znaczę... Bożego Narodzenia ta noc jest dla nas święta. Niech idą w zapomnienia niewoli gnuśne pęta. Daj nam poczucie siły i Polskę daj nam żywą, by słowa się spełniły nad ziemią tą szczęśliwą. Jest tyle sił w narodzie, jest tyle mnogo ludzi; niechże w nie duch twój wstąpi i śpiące niech pobudzi. Niech się królestwo stanie nie krzyża, lecz zbawienia. O daj nam, Jezu Panie, twą Polskę objawienia < Wiersze Spis Treści >

KONIEC Miłych, pogodnych i zdrowych Pracę przygotował: Michał Nowak Podkłady muzyczne zostały zapożyczone ze zbioru: ,,Najpiękniejsze Kolędy” Miłych, pogodnych i zdrowych Świąt Bożego Narodzenia oraz wiele dobrego w nadchodzącym Nowym Roku życzy autor prezentacji: Michał Nowak KONIEC