Polityka makroekonomiczna

Cel: przybliżenie wpływu państwa i banku centralnego na gospodarkę

I. Polityka gospodarcza II. Polityka fiskalna (budżetowa) Plan I. Polityka gospodarcza II. Polityka fiskalna (budżetowa) 1. Etapy kształtowania się ekonomicznej roli państwa 2. Współczesne funkcje polityki budżetowej 2.1. Budżet państwa 2.1.1. Dochody budżetu państwa 2.1.2. Wydatki budżetu państwa 2.1.3. Zasady polityki budżetowej 2.2. Narzędzia polityki fiskalnej 2.3. Funkcje rządu / budżetu 2.4. Pasywna polityka fiskalna 2.5. Aktywna polityka fiskalna 3. Podatki 3.1. Rodzaje podatków

III. Polityka monetarna 1. Polityka monetarna Polski Plan III. Polityka monetarna 1.    Polityka monetarna Polski 1.1.  Narzędzia polityki monetarnej banku centralnego 2.    Polityka monetarna Unii Europejskiej 2.1.  Europejski System Banków Centralnych 2.1.1.Cele Systemu 2.1.2. Zadania Systemu

Polityka gospodarcza

Cele i narzędzia polityki gospodarczej Kryterium Rodzaje narzędzi polityki gospodarczej Sposób przekazu preferencji rządu do: -          producentów -          konsumentów -          inwestorów Narzędzia pośrednie: parametryczne, rynkowe Narzędzia bezpośrednie: dyrektywy, nakazy, zakazy Cele polityki gospodarczej 1.       Równowaga w różnych przekrojach -          na rynku towarowym, -          na rynku zasobów, -          na rynku pieniężnym, -          wewnętrzna, -          zewnętrzna.   2.       Przyśpieszony wzrost gospodarczy 3.       Zmiany strukturalne w gospodarce -          rozwój pewnych gałęzi -          inny podział dochodu narodowego Narzędzia makroekonomiczne wpływają na: -          poziom dochodów i wydatków w kraju, -          zatrudnienie, -          konsumpcje, inwestycje, oszczędności, -          bilans płatniczy Polityka makroekonomiczna -          polityka fiskalna (budżetowa), -          polityka monetarna, -          zagraniczna polityka ekonomiczna Narzędzia mikroekonomiczne -          zmianę relacji opłacalności w różnych gałęziach, sektorach, przez zmianę relacji cen i kosztów,           zmiany zasad cenotwórstwa Polityka mikroekonomiczna -          polityka handlowa -          polityka cenowo – dochodowa

Ogniwa systemu finansowego państwa: System budżetowy System bankowy (pieniężno-kredytowy) System finansowy ubezpieczeń System finansowy podmiotów gospodarczych System finansowy ludności

Rys. Przykładowy przepływ środków pieniężnych 2 System budżetowy System przedsiębiorstw 12 System ubezpieczeń 1 3 13 5 4 10 11 8 9 14 9 – wypłata środków pieniężnych z tytułu ubezpieczeń społecznych 10 – wypłata wynagrodzeń za pracę 11 – kredytu instytucjom ub. 12 – wpłaty składek na ub. społeczne i ub. gospodarcze 13 – wypłaty z z zysku NBP, udzielanie kredytów budżetowi państwa 14 – prowadzenie przez NBP rachunku budżetu państwa 6 System bankowy System gospodarstw dom. 7 1 – dofinansowanie wypłat emerytur i ren z budżetu państwa 2 – wpłaty do budżetu państwa należnych podatków 3 – wpłaty do budżetu państwa należnych podatku od osób fizycznych 4 – prowadzenie przez banki komercyjne rachunków bankowych 5 – udzielanie przez banki podmiotom gospodarczym kredytów bankowych 6 – prowadzenie przez banki komercyjne ROR, gromadzenie terminowych 7 – udzielanie kredytów konsumpcyjnych 8 – przyjmowanie składek na ubezpieczenia gospodarcze

Polityka fiskalna

Polityka budżetowa (fiskalna) Została wyodrębniona z ogólnej polityki ekonomicznej (gospodarczej) państwa ze względu na specyfikę używanych środków (nie zaś celów finansowych)

Etapy kształtowania się ekonomicznej roli państwa Ingerencja państwa w stosunki gospodarcze: -          funkcja administracyjno – polityczne -          funkcja socjalno – kulturowe -          funkcja ekonomiczna Etapy funkcji ekonomicznych państwa: 1.            przed I wojną światową 2.            I wojna światowa 3.            po I wojnie światowej 4.            wielki kryzys ekonomiczny 5.            ingerencja w latach 30-tych w Niemczech, Japonii, Włoszech 6.            II wojna światowa 7.            okres powojenny

Dlaczego państwo interweniuje: -                z powodu zasadniczych wad mechanizmu rynkowego -                negatywnych konsekwencji dla procesów rozwoju społeczno – gospodarczego -                monopolizacja gospodarki, -                skala bezrobocia i marnotrawienie na tym tle znacznej części zasobów ekonomicznych kraju, -                zabezpieczenie socjalne obywateli, -                kształtowanie i utrzymywanie systemów infrastruktury -                ochrona środowiska naturalnego

Budżet państwa Budżet państwa Obecnie budżet definiowany jest jako zespół rachunków za 1 rok kalendarzowy, który przedstawia wpływy i obciążenia państwowe. Pokazuje on również zamierzony program rządu. Jest on więc zespołem narzędzi i środków służących realizacji świadomie określonych zadań społeczno-ekonomicznych państwa. Budżet - bilans przychodów i wydatków państwa. Ustalony zgodnie z prawem budżetowym. Budżet uchwala Sejm, podpisuje Prezydent, wykonuje rząd.

Dochody budżetu państwa tab. Składowe budżetu państwa polskiego Dochody budżetu państwa  I. Dochody podatkowe 1. podatki pośrednie  1.1. podatek od towarów i usług  1.2. podatek akcyzowy  - od wyrobów nabytych wewnątrzwspólnotowo - od wyrobów akcyzowych produkcji krajowej - od wyrobów akcyzowych importowanych 1.3. podatek od gier 2. podatek dochodowy od osób prawnych 3. podatek dochodowy od osób fizycznych 4. Podatki zniesione  

Dochody budżetu państwa II. Dochody niepodatkowe 1. Dywidendy i wypłaty z zysku - z tyt. udziałów Skarbu Państwa w spółkach - od przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa - pozostałe (prawo poboru) 2. Wypłaty z zysku NBP 3. cła 4. Dochody jednostek budżetowych 5. wypłaty jednostek samorządu terytorialnego 6. Pozostałe dochody niepodatkowe III. Dochody zagraniczne IV. Wypłaty do budżetu Państwa z Unii Europejskiej

Wydatki budżetu państwa I. Dotacje i subwencje 1. subwencje ogólne 2. dotacje do funduszy celowych - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych - Fundusz Emerytalno-Rentowy 3. Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań bieżących z zakresu a.rząd. oraz .... 4. Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na zadania bieżące własne 5. Dotacje podmiotowe dla szkół wyższych II. Świadczenia na rzecz osób fizycznych III. Wydatki bieżące jednostek budżetowych 1. Wynagrodzenia i pochodne od wynagrodzeń 2. zakup materiałów i usług

Wydatki budżetu państwa IV. Wydatki majątkowe 1. wydatki i zakupy inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych 2. dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na inwestycje i zakupy inwestycyjne z zakresu administracji rządowej oraz ... 3. dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację ich własnych inwestycji i zakupów inwestycyjnych V. Rozliczenia z bankami VI. obsługa długu publicznego 1. obsługa długu krajowego 2. obsługa długu zagranicznego VII. Środki własne Unii Europejskiej

Wydatki budżetu państwa Dotacje – bezzwrotna pomoc finansowa państwa na dofinansowanie lub sfinansowania określonej działalności lub określonego podmiotu. Dotacje określane są na zasadzie procedur przetargowych. Subwencje to szczególny rodzaj dotacji związany z bezzwrotną pomocą finansową państwa udzielaną poszczególnym podmiotom. Subwencje określane są na podstawie przeliczników kalkulacyjnych.

Zasady polityki budżetowej 1.                  zasada rocznego budżetu 2.                  zasada zupełności 2.1.            wydzielone fundusze celowe 3.                  zasada jedności 4.                  zasada jawności 5.                  zasada równości budżetowej 5.1.            deficyt budżetowy

Zasady polityki budżetowej Budżet, jako plan finansowy, musi odpowiadać określonym wymogom, które nazywane są zasadami budżetowymi. Zasady budżetowe nie są ostatecznie ukształtowanym, niezmiennym w swej treści i zakresie zespołem reguł.

Pierwsza obejmuje zasady dotyczące treści i istoty budżetu, druga zaś wiążące się z konstrukcją budżetu i jego cechami zewnętrznymi. Do zasad związanych z treścią i istotą budżetu należą: zasada równowagi budżetowej zasada zupełności budżetu

Zasada równowagi budżetowej Określa współzależność pomiędzy dochodami a wydatkami. Jej materialna treść polega na wzajemnym dopasowaniu strony wydatkowej i dochodowej budżetu.

Metody pokrywania deficytu: Ograniczenie wydatków budżetowych deficyt budżetowy Metody pokrywania deficytu: Ograniczenie wydatków budżetowych Zwiększenie dochodów budżetowych Emisja dodatkowej masy pieniądza Zaciągnięcie długu publicznego Wewnętrznego Zagranicznego

Zasada zupełności budżetu decyduje o jego ekonomicznym charakterze. Zgodnie z tą zasadą budżet powinien obejmować od strony finansowej całą działalność państwa, wszystkie jego dochody i wydatki. Realizacja tej zasady polega na ujmowaniu dochodów i wydatków poszczególnych podmiotów, i zadań państwa w dwojaki sposób: brutto i netto.

Zasady dotyczące konstrukcji budżetu i jego cech zewnętrznych Do nich zalicza się: zasadę jedności budżetu, zasadę szczegółowości budżetu, zasadę jasności budżetu, zasadę jawności budżetu.

Zasada jedności W klasycznym ujęciu oznacza ona postulat objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym budżetem i do tego w jednym dokumencie. Inne związki publicznoprawne powinien mieć tylko jeden budżet. Zasada jedności dotyczy, więc podmiotowego charakteru budżetu. Może jednak istnieć obok siebie kilka budżetów, których każdy obejmuje określoną dziedzinę działalności danego związku publicznoprawnego. Wówczas, mimo formalnej wielości budżetów, zachowana jest ich jedność materialna. Rozróżniamy, więc formalną i materialną jedność budżetu.

Zasada szczegółowości Odnosi się do jego układu, konstrukcji. Zasada ta postuluje sporządzanie budżetu nie w jednej łącznej kwocie, lecz w sposób rozbudowany, z podziałem na zadania i źródła dochodów państwa oraz rodzaje i formy dochodów oraz wydatków.

Zasada jasności Zgodnie z nią dochody i wydatki budżetowe winny być zestawione w sposób uporządkowany, zgrupowane według określonych kryteriów. Obydwie te zasady realizuje się poprzez stosowanie odpowiedniej klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych.

Zasada jawności budżetu Wiąże się z udostępnieniem jego treści obywatelom. Budżet państwa i budżet centralny, a niekiedy również i budżety lokalne, są publikowane. Obrady organów uchwalających budżet są jawne – od sejmowej debaty budżetowej po debaty budżetowych jednostek samorządu terytorialnego. Jawność finansów publicznych wyłączona została w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie na podstawie odrębnych przepisów uznane jest za tajemnicę państwową lub, jeżeli wynika to z umów międzynarodowych.

polityczne fiskalna ekonomiczne redystrybucyjna prawne stymulacyjna Funkcje budżetu Funkcje budżetu Funkcje ogólne Funkcje finansowe polityczne fiskalna ekonomiczne redystrybucyjna prawne stymulacyjna kontrolna

Podstawowymi (podręcznikowymi) funkcjami rządu są: Funkcje rządu Podstawowymi (podręcznikowymi) funkcjami rządu są: -          stabilizowanie gospodarki (zatrudnienia i inwestycji); -          redystrybucja (transfer) dochodów, inaczej ograniczenie nadmiernych nierówności w podziale produktu społecznego, dostarczanie dóbr publicznych (alokacja), tj. poszerzenie efektywności w skali ogólnokrajowej. (Tab.)

ponadto możemy wyróżnić funkcję: - bodźcową - koordynacyjną Funkcje rządu ponadto możemy wyróżnić funkcję: -        bodźcową -        koordynacyjną -        kontrolną -        demokratyczną - ustrojową

Funkcje polityki budżetowej Oddziaływanie państwa na gospodarkę za pomocą dochodów i wydatków publicznych Funkcje polityki budżetowej Dochody publiczne Wydatki publiczne Stabilizacja (wyrównawcza, stymulująca) – polega na oddziaływaniu na koniunkturę i wzrost gospodarczy -  operacje pożyczkowe - wywołują efekt deflacyjny (gdy pożyczka publiczna absorbuje nadmiar siły nabywczej ludności) - wywołują efekt inflacyjny (gdy finansuje wydatki publiczne) -          operacje podatkowe - „automatyczne stabilizatory” wynikają z progresywnego charakteru podatku dochodowego -          zmiana stawek podatkowych -          ulgi i zwolnienia podatkowe stymulujące inwestycje lub eksport -  wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym -  świadczenia socjalne -  wydatki na roboty publiczne -  wydatki zbrojeniowe  

- podatek bezpośredni od dochodów osobistych Oddziaływanie państwa na gospodarkę za pomocą dochodów i wydatków publicznych Redystrybucja (rozdzielcza) – oznacza wtórny podział dochodu narodowego -  podatek bezpośredni od dochodów osobistych -  pieniężne transfery socjalne (np. zasiłki dla bezrobotnych) -  bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie określonych usług społecznych, -  kształtowanie wyjściowych warunków rynkowego podziału dochodów (np. wydatki na szkolenie siły roboczej)

Alokacja – zagospodarowanie czynników produkcji - pożyczki publiczne Oddziaływanie państwa na gospodarkę za pomocą dochodów i wydatków publicznych Alokacja – zagospodarowanie czynników produkcji -  pożyczki publiczne -  polityka podatkowa - cła protekcyjne - instrument podatkowe promujące lub hamujące rozwój określonych przedsięwzięć -  wydatki inwestycyjne, -  wydatki na działalność służb, organizacji, które przyczynią się do poprawy funkcjonowania infrastruktury ekonomicznej i społecznej

Pasywna polityka fiskalna Forma pasywna opiera się na działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury. Mechanizm stabilizatorów: spadają dochody brutto ludności, rośnie bezrobocie, spadają wpływy z podatków, zmniejszają się dochody do dyspozycji lecz wolniej niż dochody brutto, w wyniku czego spada popyt globalny lecz w mniejszym stopniu niż spadek dochodów brutto. Działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury prowadzi do określonych zmian salda budżetu państwa. W okresie recesji przyczynia się do powstania deficytu budżetowego, zaś w okresie ożywienia prowadzą do powstania nadwyżki budżetowej czy spadku deficytu budżetowego. Zaleta stabilizatorów to: -          szybkość reakcji na cykliczne wahania popytu, -          automatyczny charakter Wada -          mechanistyczny charakter reakcji na zmiany w AD

Aktywna polityka fiskalna Aktywna polityka fiskalna występuje wtedy gdy rząd stosuje wybrane środki w celu: -          przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, -          stabilizacji cen, -          ograniczania bezrobocia. Podstawowymi rodzajami aktywności to: -          zmiany stawek i struktury podatków -          zmiany wypłat przelewów -          zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne

Podatki Podatek – jest przymusowym świadczeniem pieniężnym o charakterze ogólnym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, pobieranym przez państwo lub inny związek polityczno-prawny na podstawie obowiązujących norm.

Klasyfikacja podatków: podział III: zwyczajne nadzwyczajne podział IV: dochodowe majątkowe podział V: pośrednie bezpośrednie podział I: podatek progresywny podatek degresywny podatek liniowy podatek stały podział II: podatki rzeczowe podatki osobiste

Należy pamiętać, że podatki są: -          mało giętkim instrumentem gospodarczym -          funkcją anty-motywacyjną -          kosztowną formą ściągania - jeśli zbyt wysokie to zazwyczaj nieściągalne.

Rys. Krzywa Laffera (wg ekonomii podażowej)   przychód podatkowy - RT RTmax   0 tmax stopa podatkowa (w %)

Polityka monetarna

Polityka monetarna polski BANK CENTRALNY dąży do stabilizowania gospodarki i wspierania rozwoju gospodarczego przy pomocy polityki pieniężnej. Narzędzia polityki monetarnej banku centralnego, które wpływają na wielkość zasobów pieniądza (nominalną) są następujące: -   ustala RRR – stopa rezerw obowiązkowych. Jest to ta część rezerw, która z mocy prawa nie można wykorzystać do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek. Jest ona wyrażona w procentach depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku. W rzeczywistości jednak, jest określony przy pomocy kilku liczb w zależności od rodzaju depozytu lub terminu wymagalności. -    stopa procentowa. Rodzaje stóp procentowych: stopa depozytowa; stopa rentowności 14-dniowych operacji otwartego rynku stopa redyskonta weksli; stopa oprocentowania kredytu lombardowego - stopa refinansowa za usługę udzielenia pożyczki instytucji depozytowej; - prowadzi operacje otwartego rynku (są to działania polegające na skupowaniu / sprzedaży rządowych lub prywatnych papierów wartościowych)

Polityka monetarna unii europejskiej Europejski System Banków Centralnych składa się z: - Europejskiego Banku Centralnego - EBC - banków centralnych państw członkowskich - BC

Europejski bank centralny Europejski Bank Centralny wspomagany przez krajowe BC, ma: -          gromadzić dane i informacje statystyczne, niezbędne dla prawidłowego wykonywania zadań przez System -          przeprowadzać analizy i badania w zakresie problemów makroekonomicznych, zagadnień finansowych oraz sytuacji pieniężnej.

- osiągnięcie i utrzymanie stabilności cen cele dodatkowe Celem systemu Celem Systemu jest: cel podstawowy -  osiągnięcie i utrzymanie stabilności cen cele dodatkowe -  wspieranie ogólnej polityki ekonomicznej Wspólnoty o                                            wzrost gospodarczy o                                            zmniejszenie bezrobocia

Zadania systemu Główne zadania Systemu: -          określenie i realizacja polityki pieniężnej w ramach Wspólnoty -          prowadzenie polityki emisyjnej w odniesieniu do głównej waluty – EURO -          dokonywanie operacji walutowych zgodnie z zasadami wspólnej polityki pieniężnej -          zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi państw członkowskich Unii -          dokonywanie sprawnej organizacji i funkcjonowania systemu rozliczeń pieniężnych oraz płatności ponadto -          przyczynianie się do sprawnej realizacji przez kompetentne władze nadzoru nad działalnością instytucji kredytowych przyczynianie się do stabilności systemu finansowego

Literatura uzupełniająca J. Głuchowski: Budżet i procedura budżetowa, Wyd. Sejmowe, Warszawa 2001

Dziękuję Państwu za uwagę