Unifikacja i kodyfikacja prawa w Polsce po odzyskaniu niepodległości (1918-1939) Ćwiczenia gr. 11 30.04.2015 r.

Geneza, skład, struktura, kompetencje Komisji Kodyfikacyjnej - po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powołano Komisję Kodyfikacyjną na podstawie projektu posła Zygmunta Marka z PPS (ustawa Sejmu Ustawodawczego z dnia 3 czerwca 1919 r.). - w skład Komisji Naczelnik Państwa powołał 44 wybitnych przedstawicieli nauki i praktyki prawniczej. - pierwszym Prezydentem Komisji został rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Franciszek Ksawery Fierich (zmarł w 1928 r.); w 1932 r. Prezydentem Komisji został I Prezes Izby Cywilnej Sądu Najwyższego Bolesław Norbert Pohorecki. 2

Komisja Kodyfikacyjna - Komisja dzieliła się na wydziały i sekcje a później podsekcje, - Wydział Cywilny składał się z Sekcji Prawa Cywilnego, Sekcji Procedury Cywilnej i Sekcji Prawa Handlowego, - Wydział Karny składał się z Sekcji Prawa Karnego i Sekcji Postępowania Karnego, - ponadto spośród członków obu Wydziałów utworzono odrębną podkomisję ustroju sądownictwa, która opracowała projekty dotyczące ustroju adwokatury, notariatu i prawa o ustroju sądów powszechnych, wykorzystane później przez rząd, - podstawowe zadanie Komisji to skodyfikowanie prawa cywilnego i karnego oraz uregulowanie ustroju organów ochrony prawnej. Dopiero po zakończeniu prac nad tymi podstawowymi gałęziami prawa, Komisja miała zająć się pozostałymi, w szczególności prawem administracyjnym.

Komisja Kodyfikacyjna - Komisja Kodyfikacyjna była tylko organem opiniodawczym i doradczym, nie miała inicjatywy ustawodawczej. - projekty przygotowane przez Komisję wchodziły w życie albo jako ustawy sejmowe, albo jako rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy (od 1926 r.). - w trybie rozporządzeń z mocą ustawy skodyfikowano wiele działów prawa sądowego, omijając przewlekłą procedurę parlamentarną.

Kodyfikacja prawa cywilnego i postępowania cywilnego - projekty prawa międzynarodowego prywatnego i prawa międzydzielnicowego z 1921 r. opracowane przez F. Zolla; uchwalone przez Sejm w 1926 r., - projekty prawa wekslowego i czekowego opracowane przez A. Dolińskiego, A. Góreckiego, R. Kuratowskiego; weszły w życie na mocy rozporządzenia prezydenta z 1924 r.; zastąpione ustawą z 1936 r. (S. Wróblewski, J. Sułkowski), - projekt prawa patentowego wszedł w życie 1924 r. jako ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych; zastąpiony rozporządzeniem prezydenta z 1928 r.; - projekty prawa autorskiego i prawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji F. Zolla; weszły w życie w 1926 r., - projekt prawa górniczego; wszedł w życie w 1932 r., - projekt osobowego prawa małżeńskiego K. Lutostańskiego z 1929 r. oraz projekt majątkowego prawa małżeńskiego z 1937 r. S. Gołąba, - projekt prawa rzeczowego F. Zolla i J. Wasilkowskiego z 1937 r. 5

Kodeks zobowiązań - nowe prawo zobowiązań, nazwane później kodeksem zobowiązań, opracowywano w Komisji Kodyfikacyjnej ponad 10 lat, - głównymi twórcami kodeksu zobowiązań byli: prof. Ernest Till ze Lwowa, jego uczeń i następca prof. Roman Longschamps de Berier oraz adwokat Ludwik Domański, - podstawowe, wyrażone w nim zasady (np.: zasada bezpieczeństwa obrotu, zasada uczciwości w obrocie, wyrównanie krzywdy) polscy kodyfikatorzy przejęli z innych systemów prawa obligacyjnego, - niektóre rozwiązania były jednak nowe, nie tylko w porównaniu z dotychczasowym ustawodawstwem obowiązującym w Polsce, ale i z ustawodawstwem zagranicznym.

Kodeks zobowiązań - w pierwszej kolejności należy podkreślić wpływ idei uspołecznienia prawa zobowiązań na polski projekt, - ową socjalizację prawa można zaobserwować bardzo wyraźnie w postanowieniach regulujących umowę o pracę. Kodeks rozwinął i rozbudował idee zmierzające do ochrony interesów pracownika, jak w szczególności umożliwiające mu znalezienie nowej pracy (termin wypowiedzenia), zapewniające higieniczne warunki pracy, czy utrzymanie i leczenie podczas choroby. - Kodeks ustanowił ogólny zakaz wyzysku drugiej strony stosunku obligacyjnego. - Kodeks uwzględnił ideę sprawiedliwości, występującą w prawie obligacyjnym pod nazwą słuszności, dobrej wiary i dobrych obyczajów.

Kodeks zobowiązań - w systematyce kodeksu zostały uwzględnione nowoczesne tendencje dotyczące układu materiału normatywnego, - kodyfikatorzy podzielili kodeks zobowiązań na część ogólną i część szczegółową, - część ogólna objęła: źródła, istotę i rodzaje zobowiązań, powstanie zobowiązań, przejście praw i obowiązków wynikających ze zobowiązań, wygaśnięcie zobowiązań, a także zaskarżanie czynności dłużnika dokonanych na szkodę wierzycieli, - część szczegółowa objęła poszczególne rodzaje umów, w tym: sprzedaż i zamianę, darowiznę, najem i dzierżawę, użyczenie, pożyczkę, umowę o pracę, umowę o dzieło, pośrednictwo, spółkę.

Kodeks zobowiązań - Kodeks zobowiązań wszedł w życie w trybie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r., z mocą obowiązującą od 1 lipca 1934 r. - po drugiej wojnie światowej kodeks został poddany licznym zmianom w związku z unifikacją prawa cywilnego z lat 1945/1946 i później. - ostateczny kres obowiązywania kodeksu to wejście w życie kodeksu cywilnego w 1964 r., który jednak w księdze dotyczącej prawa zobowiązań wiele skorzystał od swojego poprzednika.

Kodeks handlowy - w ramach Komisji Kodyfikacyjnej od początku funkcjonowała Sekcja Prawa Handlowego, której referentami byli Aleksander Doliński ze Lwowa i Antoni Górski z Krakowa, - prace nad kodeksem handlowym uzależnione były od postępu prac nad prawem zobowiązań. Wznowiono je więc dopiero na początku lat 30-tych a referentem głównym projektu został Tadeusz Dziurzyński z Krakowa, - do gotowego i ogłoszonego w 1933 r. tekstu dołączono przepisy zawarte uprzednio w ustawach szczegółowych (np.: o spółkach akcyjnych, spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością). Kodeks handlowy wszedł w życie w trybie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934r., z mocą obowiązującą od 1 lipca 1934 r.

Kodeks handlowe - polski kodeks handlowy wzorowany był na niemieckim kodeksie handlowym, zawierał jednak również wiele oryginalnych rozwiązań, - według kodeksu prawo handlowe było prawem szczegółowym kupców (kryterium podmiotowe) i odnosiło się do czynności dokonywanych przez kupców w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Stosownie do tego kodeks dzielił się na dwie księgi: 1/ pierwsza księga - o kupcu (w tym różnych rodzajach spółek); 2/ druga księga - o czynnościach handlowych.

Kodeks handlowy - kupcem był ten, kto we własnym imieniu prowadził przedsiębiorstwo zarobkowe, - kupców podzielono na dwie kategorie: 1/ kupców rejestrowych, wpisywanych do rejestru handlowego, tj. prowadzących przedsiębiorstwa w większym rozmiarze (m. in. spółki prawa handlowego, przedsiębiorstwa handlowe, spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych); 2/ kupców nierejestrowych, tj. prowadzących przedsiębiorstwa w mniejszym rozmiarze. - większość przepisów kodeksu handlowego dotyczyła kupców rejestrowych.

Kodeks handlowy - w części dotyczącej kupca (księga I) uregulowane także: firmę, rejestr handlowy, pełnomocnictwo handlowe (prokura), rachunkowość kupiecką, - w części szczegółowej (księga II), zatytułowanej „Czynności handlowe”, uregulowano te same umowy, co w kodeksie zobowiązań (np. sprzedaż), ale przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru prowadzonej działalności, a ponadto umowy szczególne – handlowe (np.: komis, spedycja, agencja), - z punktu widzenia techniki legislacyjnej kodeks handlowy także był dziełem wybitnym. Częściowo obowiązywał w Polsce aż do 31 grudnia 2000 r. (w zakresie prawa spółek).

Kodeks postępowania cywilnego - prace rozpoczęto jeszcze przed powołaniem Komisji Kodyfikacyjnej tj. w 1917 r. pod przewodnictwem J. Litauera oraz w 1918 r. pod przewodnictwem F. K. Fiericha, - następnie prace kontynuowano w ramach sekcji postępowania cywilnego, - prace zakończono w 1929 r.; ogłoszono go w formie rozporządzenia prezydenta w 1930 r., z mocą obowiązującą od 1933 r., - uzupełniony rozporządzeniem prezydenta z 1932 r. o postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, - rozporządzeniem prezydenta z 1934 r. wprowadzono przepisy prawa upadłościowego i o postępowaniu układowym, - zasady: dyspozycyjności, kontradyktoryjności i równości stron, - obowiązywał po zmianach do 1964 r. 14

Kodeks karny - przy opracowywaniu w Komisji Kodyfikacyjnej projektu kodeksu karnego brało udział wielu uczonych, prawników i specjalistów z innych dziedzin nauki, - głównym referentem był prof. Juliusz Makarewicz, koreferentem prof. Wacław Makowski, - ponadto w pracach nad projektem brali udział inni, wybitni znawcy prawa karnego, np. profesorowie Aleksander Mogilnicki, Stanisław Emil Rappaport, czy Edmund Krzymuski.

Kodeks karny - Kodeks karny wydany został 11 lipca 1932 r. w trybie rozporządzenia z mocą ustawy, - drugie rozporządzenie Prezydenta z 11 lipca 1932 r. wprowadziło prawo o wykroczeniach, - kodyfikatorzy przyjęli zatem francuską koncepcję trójpodziału czynów karalnych, ale stworzyli z wykroczeń osobny akt prawny, oddzielny od kodeksu karnego, zawierającego wyłącznie zbrodnie i występki.

Kodeks karny Zasady kodeksu: 1/ subiektywizmu; 2/ humanitaryzmu; 3/ środków zabezpieczających; 4/ formalna równość wobec prawa; 5/ nullum crimen sine lege i nullum poena sine lege.

Kodeks karny Przestępstwo – formalna definicja przestępstwa: czyn zabroniony przez ustawę, obowiązującą w momencie jego popełnienia: 1) zbrodnie: przestępstwa zagrożone karą śmierci lub pozbawienia wolności powyżej 5 lat; 2) występki: zagrożone karą wiezienia do 5 lat, aresztu powyżej 3 miesięcy lub grzywną powyżej 3 tyś. zł.; 3) wykroczenia (unormowane osobną ustawą): kara aresztu do 3 miesięcy lub grzywna do 3 tyś. zł.

Kodeks karny Kary: 1) zasadnicze: - kara śmierci (5 przypadków), - kara więzienia (od 6 miesięcy do 15 lat), - kara aresztu (od tygodnia do 5 lat), - kara grzywny; 2) dodatkowe: - utrata praw obywatelskich, obywatelskich praw honorowych, prawa wykonywania zawodu, praw rodzicielskich i opiekuńczych, - ogłoszenie wyroku w czasopismie, - przepadek przedmiotów majątkowych i narzędzi przestępstwa.

Kodeks postępowania karnego - prace nad kodeksem prowadziła podkomisja w składzie: E. Krzymuski, A. Mogilnicki, Z. Rymowicz, E. S. Rappaport, - projekt z 1924 r. wszedł w życie na mocy rozporządzenia prezydenta z 1928 r. z mocą obowiązującą od lipca 1929 r., - zwięzły, syntetyczny, nowocześniejszy od państw zaborczych, - kodeks wprowadzał formę procesu mieszanego (skargowo-kasacyjnego), - przestępstwa ścigane z urzędu lub oskarżenia prywatnego, - proces dzielił się na: 1) postępowanie przygotowawcze: dochodzenie (policja lub prokurator) i śledztwo (sędzia śledczy); następnie akt oskarżenia wniesiony przez prokuratora; 2) rozprawa główna: na zasadach skargowości, kontradyktoryjności, trójpodmiotowości, równouprawnienia stron procesowych, swobodnej oceny dowodów, domniemania niewinności, osiągnięcia prawdy materialnej, koncentracji procesowej, ustności, jawności oraz instancyjności (apelacja do II instancji i skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego); - postępowanie doraźne: głównie w przypadku przestępstw politycznych.