III EUROPEJSKI KONGRES GOSPODARCZY Katowice, 17 maja 2011 Sesja: DREWNO W GOSPODARCE UE I POLSKI Organizator sesji: Instytut Technologii Drewna, Poznań

ZAKRES TEMATYCZNY SESJI: Przemysł płyt drewnopochodnych i tartaczny podstawą innowacyjnego i nowoczesnego budownictwa i meblarstwa w Polsce i państwach UE Pozyskiwanie drewna z lasów państwowych w warunkach zrównoważonego rozwoju i realizacji funkcji pozaprodukcyjnych – szanse i ograniczenia Współpraca przemysłów opartych na drewnie z Lasami Państwowymi Jak przetrwać i rozwijać się – wyzwania dla branży celulozowo-papierniczej Foresight technologiczny sektora drzewnego w Polsce Rola nauki w sektorze leśno-drzewnym Zasoby biomasy w Polsce

Polski sektor leśno-drzewny prowadzi intensywną działalność w nowym systemie społeczno-gospodarczym od dwudziestu lat. Jest to zupełnie inna organizacja jak przed dwudziestoma laty, co przejawia się w wielu płaszczyznach - polski sektor leśno- drzewny stał się jednym z najważniejszych w UE. Świadczą o tym: stan rozwoju przemysłu, poziom eksportu, jakość wyrobów. W niektórych przedsięwzięciach jesteśmy liderem w Europie. Powstał też samorząd branżowy stojący na straży interesów firm poszczególnych branż. Niepokojące jest, że pomimo wielu wysiłków, nie udało się dotychczas nawiązać efektywnej współpracy lasów z przemysłem opartym na drewnie. Drewno, wbrew wcześniejszym prognozom przewidującym zmierzch jego stosowania, jest surowcem nie do zastąpienia. Już w czasach Juliusza Cezara (85 r. p.n.e.) miało około 200 zastosowań, na początku XX wieku – około 2 tysięcy, a aktualnie liczba zastosowań drewna waha się między 10 a 30 tysiącami i nadal rośnie.

ODNAWIALNOŚĆ DREWNA decyduje o tym, że sektor leśno-drzewny ma wyraźną przewagę w odniesieniu do konkurujących z nim innych sektorów

Lasy i drewno w Polsce zalicza się do strategicznych zasobów naturalnych W 2009 roku lasy i pozostałe tereny leśne w 27 krajach UE pokrywały 177 mln hektarów bądź 42% ich powierzchni lądowej, w Polsce jest to odpowiednio: 29 mln ha bądź 30% Pozyskanie drewna okrągłego z lasów i pozostałych obszarów leśnych 27 państw UE w latach 2001-2006 wzrosła prawie o 20%, osiągając poziom 426 mln m3. Największymi producentami drewna okrągłego w 2006 roku byli odpowiednio: Szwecja (65 mln m3), Niemcy i Francja (po 62 mln m3), Finlandia (51 mln m3) i Polska (32 mln m3). Ogółem kraje te pozyskują prawie 2/3 ogólnego pozyskania wszystkich państw UE

90% DREWNA PRZEMYSŁOWEGO JEST WYTWARZANE W 25 KRAJACH

BILANS ZASOBÓW DRZEWNYCH UE Źródło: Eurostat Statistical books, 2010 edition

Europejskie lasy stanowią liczącą się część zasobów leśnych świata Europejskie lasy stanowią liczącą się część zasobów leśnych świata. Europejski przemysł drewna litego oraz celulozowo- papierniczy, a także powiązane z nim branże przemysłu przetwórczego, które są wiodące na świecie, charakteryzują się wysokim i konkurencyjnym potencjałem. Wystarczająca podaż drewna staje się podstawowym warunkiem w świetle przyszłego rozwoju przemysłu drzewnego. Z danych inwentaryzacyjnych i statystyk poszczególnych państw wynika, że europejskie zasoby leśne wzrastają oraz, że w europejskich lasach istnieje znaczne pozytywne saldo potencjalnego wykorzystania zasobów z zachowaniem zasad zrównoważonej gospodarki i faktycznego rocznego pozyskania. Jednocześnie też z wieloletnich badań Europejskiego Instytutu Leśnego (EFI) wynika, że w ostatnim 10-leciu przyrost masy drzewnej w europejskich lasach jest znacznie wyższy w porównaniu do okresów poprzednich.

W Europie popyt na drewno sukcesywnie rośnie zarówno w odniesieniu do wytwarzanych produktów drzewnych i papierniczych, jak i w obszarze wytwarzania energii. Największym potencjałem w zakresie dodatkowej podaży drewna w Europie dysponują lasy. Nabiera to specjalnego znaczenia szczególnie we współpracy lasów z przemysłem przerobu drewna. Szacuje się, że może to być ok. 34% ogólnej dodatkowej podaży dłużyc (233 mln m3) i 26% innej biomasy drzewnej rosnącej ponad ziemią. Kolejnym źródłem wzrostu pozyskania surowca może być drewno poużytkowe z odzysku stanowiące około 16%. Również odpady drzewne mogą przyczynić się do wzrostu podaży drewna szczególnie przeznaczanego na cele energetyczne.

NIEKTÓRE SKUTKI GLOBALIZACJI Podobnie jak w innych sektorach również w sektorze leśno-drzewnym od pewnego czasu widoczne są skutki postępującej globalizacji, której m.in. towarzyszą takie zjawiska, jak: wzrost handlu drewnem i materiałami drzewnymi o zasięgu światowym; pojawienie się i rosnące znaczenie na rynku światowym nowych ważnych graczy (producentów i konsumentów) drewna i wyrobów drzewnych takich jak: Chiny, Rosja, Indie, kraje Europy Wschodniej i niektóre kraje Ameryki Łacińskiej; wzrost cen drewna w ujęciu globalnym jest podstawowym czynnikiem sprawczym, który może spowodować z jednej strony widoczne zmiany w strukturze i poziomie zużywania drewna, a z drugiej wpłynąć również na tempo i stopień rozwoju sektora leśno-drzewnego. W ostatnich latach największy wpływ na poziom cen drewna ma chińska gospodarka, która importuje ogromne ilości surowca po coraz wyższych cenach. W roku 2010, według takich organizacji jak ECE, UNECE/FAO, średnia cena drewna iglastego na świecie wzrosła o około 24-26%. rozwój nowych technologii produkcji materiałów i komponentów drzewnych; rozwój plantacji gatunków drzew szybkorosnących; „uświatowienie” (mondalization) i transfer zdolności produkcyjnych z państw wysoko rozwiniętych do krajów o mniejszych kosztach produkcji.

Pomimo tego, że w Europie poziom pozyskania drewna jest znacznie niższy od przyrostu, to od kilku lat ze względu na wzrost potrzeb przeznaczania większej ilości drewna na cele energetyczne, dąży się do aktywizacji większego pozyskiwania drewna, szczególnie z lasów prywatnych Coraz częściej powstaje pytanie o to, czy w najbliższych latach drewno może stać się surowcem „pierwszego wyboru?” W celu przybliżenia społeczeństwom znaczenia lasów Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło rok 2011 Międzynarodowym Rokiem Lasów

ZUŻYCIE DREWNA W EU NA OKREŚLONE CELE 2007 % zużycia ogółem Źródło: EUwood, 2009

DOMINACJA MAŁYCH I ŚREDNICH FIRM W POLSCE Wielkość pozyskiwania za mała? (ok. 32 mln m3) Popyt na drewno rośnie – dlaczego? Rozproszenie przemysłu tartacznego – 9 tys. tartaków Nowi gracze na rynku drzewnym - energetyka 5 - 20 tys. m3 20 - 50 tys. m3 > 50 tys. m3 Tartaki przecierające rocznie surowiec: < 5 tys. m3

RÓŻNICE INTERESÓW W TRAKCIE PRODUKCJI DREWNA W procesy „produkcji surowca drzewnego” angażowane są różne grupy społeczne często różniące się w celach swojej działalności – tzn. preferujące realizację swoich partykularnych celów (leśnictwo, przemysł, ochrona środowiska i inne). Takie różnice celów nie sprzyjają kompleksowemu i racjonalnemu wykorzystywaniu drewna. Również rynek nie zawsze jest w stanie regulować i neutralizować powstające sprzeczności. W takich przypadkach musi przyjść z pomocą polityka surowcowa państwa w odniesieniu do drewna, która za pomocą odpowiednich narzędzi powinna łagodzić powstające konflikty. Mówiąc o przyszłości najczęściej wspomina się o wizji wzrostu deficytu drewna w Polsce bądź w Regionie. Wizja ta nie musi przynajmniej w najbliższych latach spełnić się, ponieważ z jednej strony potencjał lasów jakim dysponujemy jest wykorzystywany w niepełnym stopniu, w tym lasów prywatnych. Duże możliwości istnieją także w wzroście podaży drewna z innych źródeł. Wymaga to jednak podjęcia i uruchomienia szeregu przedsięwzięć, procesów i działań, począwszy od organizacyjnych, motywacyjnych, ekonomicznych, integracyjnych.

SEKTOR LEŚNO-DRZEWNY W GOSPODARCE POLSKI Sektor leśno-drzewny w Polsce należy do jednego z większych w Europie. Jest coraz ważniejszym elementem gospodarki, tak ze względów ekonomicznych jak i społecznych. Rozwój tego sektora wynika w dużym stopniu ze społeczno-ekonomicznych uwarunkowań rynku międzynarodowego w tym, głównie UE, którego Polska jest jednym z aktywniejszych członków. Polski sektor leśno-drzewny wytwarza 3,2% produkcji globalnej i 2,2% wartości dodanej brutto kraju (2008 rok). Jednocześnie też przypada na niego około 11% polskiego eksportu i ponad 3% importu. Łącznie leśnictwo i przemysł drzewny dysponują 360 tysiącami miejsc pracy (2009 rok) Polski sektor drzewny to jeden z większych graczy w wymianie handlowej z zagranicą. Polskie wyroby drzewne w ostatnich latach trafiają głównie na rynki państw Unii Europejskiej (79%). Sektor drzewny jest elementem całego łańcucha drzewnego, a stanowią go zarówno branże związane z pierwiastkowym przerobem drewna, jak i z dalszymi etapami jego przetwarzania. Stan i poziom rozwoju poszczególnych branż jest znacznie zróżnicowany, co w pewnym stopniu uwarunkowane jest historycznie.

PRZERÓB PIERWIASTKOWY ŁAŃCUCH LEŚNO-DRZEWNY Źródło surowca LAS Surowiec drzewny POZYSKANIE DREWNA papierówka (papier i płyty drewnopochodne) kłody tartaczne (tarcica) Towary PRZERÓB PIERWIASTKOWY tarcica płyty drewnopochodne celuloza i papier Producenci meble podłogi wyroby papiernicze opakowania pellety PRZERÓB WTÓRNY Wytwarzanie DETAL Dobra końcowe KONSUMENCI KOŃCOWI Klienci Wyroby końcowe

SEKTOR LEŚNO-DRZEWNY W GOSPODARCE POLSKI Sektor drzewny to 66 tys. podmiotów gospodarczych. Około 24,5 tys. przedsiębiorstw drzewnych stanowią producenci mebli (37%), ponad 15 tys. firm skupia branża drewnianej stolarki budowlanej (23%), 9 tys. to zakłady tartaczne (14%), a 3,4 tys. przedsiębiorstw funkcjonuje w przemyśle celulozowo- papierniczym (5%). Około 92% firm drzewnych to małe lub bardzo małe zakłady zatrudniające mniej niż 50 osób. Także w przemyśle meblarskim przeważają małe zakłady stolarskie i tapicerskie, często o dużym udziale prac o charakterze usługowym. Podobna struktura podmiotowa występuje również w pozostałych branżach drzewnych. Silnie skoncentrowana jest w kilku ośrodkach w kraju, produkcja płyt drewnopochodnych (każda z 38 firm zatrudnia ponad 49 osób). W przemyśle celulozowo-papierniczym wszystkie celulozownie i większość papierni to duże firmy. Z kolei przetwórstwo papiernicze realizowane jest zarówno w zakładach małych, jak i w wytwórniach dużych. Sektor leśno-drzewny nie zawsze znajduje odpowiednie do swojej roli odzwierciedlenie w społeczeństwie i gospodarce

NIEKTÓRE WNIOSKI Głównym źródłem deficytu drewna w Europie będzie wzrost popytu na drewno i produkty drzewne w krajach, które zmieniły system gospodarczy i gdzie poziom zużycia drewna i produktów drzewnych jest bardzo niski (np. w Polsce 70% pozyskiwanego drewna jest eksportowana w postaci różnych produktów) W przyszłości należy oczekiwać nowych technologii związanych ze środowiskiem (procesy plazmowe, obróbka termiczna). Inwestycje i badania będą dotyczyły również: stabilności i modyfikacji drewna, ochrony drewna za pomocą nowych procesów (ciecze jonowe, gazy obojętne). Będą rozwijane nowe techniki łączenia drewna, inteligentne systemy pakowania, nowe tworzywa drzewne łączone z innymi (plastik, metal), nowe papiery zarówno o dużej wartości dodanej jak i zawartości makulatury. Na rynku w coraz szerszym zakresie pojawiać się będą nowi gracze konkurujący o te same materiały (przemysł, energetyka)

NIEKTÓRE WNIOSKI Nowego znaczenia w powszechnym rozumieniu nabierze hasło „oszczędzaj środowisko – stosując drewno” Technologiczne usprawnienia (innowacje) stają się coraz ważniejsze w rozwoju kraju, w tym produkty o najwyższej wartości dodanej. Na tym tle materiały drzewne stają się ważnym odnawialnym materiałem Biorąc pod uwagę relacje na rynku drzewnym lasy – przemysł, polityka surowcowa w Polsce powinna uwzględniać w większym stopniu realia gospodarki rynkowej, według których w pełni funkcjonuje przemysł oparty na drewnie. Wzrostu efektywności przemysłów przerobu drewna, a szczególnie przemysłu tartacznego, należy spodziewać się w efektywnej współpracy w sektorze leśno-drzewnym

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA Mówiąc o przyszłości sektora leśno-drzewnego w Regionie i w Polsce warto podkreślić, że w ostatniej dekadzie przemysły oparte na drewnie rozwijały się zarówno w Europie Wschodniej, jak i Chinach, które w ostatnich latach zostały największym importerem drewna przemysłowego, głównym eksporterem i importerem płyt drewnopochodnych, drugim światowym importerem papieru i kartonu, a także największym eksporterem mebli. Główną rolę w rozwoju przemysłu przerobu drewna w regionach szybko rozwijających się odegrały zagraniczne inwestycje bezpośrednie, a w szczególności transfer technologii, rozwój infrastruktury i lepszy dostęp do rynków zagranicznych. Odzwierciedleniem przeobrażeń zachodzących w poszczególnych Regionach były zmiany na rynkach, a szczególnie: powstawanie nowych rynków, wzrost znaczenia Brazylii, Rosji, Indii i Chin jako konkurentów na rynku drewna. Kraje te zwracają na siebie uwagę potencjalnych inwestorów sektora leśno-drzewnego, którzy jednocześnie postrzegają ww. kraje jako znaczące rynki zbytu, optymalne zużycie i wymiana w sektorze produktów drzewnych, dostawy drewna od nowych dostawców.

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA zmiany klimatu, Można sądzić, że w przyszłości na przewidywane zmiany na rynku drzewnym oddziaływać będą: zmiany klimatu, wzrost plantacji drzew szybkorosnących, zmiany form własności lasów, klimat/polityka energetyczna – węgiel/biopaliwa, nowe technologie produktowe, przewidywana urbanizacja, szczególnie terenów o niskim stopniu zaludnienia. Polski przemysł przerobu drewna zajmuje liczącą się pozycję wśród państw Unii Europejskiej. Przewidywany wzrost produkcji, przy jednoczesnym wzroście popytu na drewno ze strony energetyki, może spowodować trudną sytuację surowcową w Europie i w Polsce. Stąd należy liczyć się z pewnym deficytem drewna w Europie. Według specjalistów w latach 2011-2030 całkowity popyt na drewno do przerobu i jako źródło energii będzie rósł szybciej od zasobów.

Dotyczy to również naszego kraju ZAMIAST ZAKOŃCZENIA W nowej Europejskiej Strategii Surowcowej odnośnie do drewna przewiduje się, że niezbędne jest znalezienie w najbliższych latach dodatkowych źródeł drewna Dotyczy to również naszego kraju

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA W 2007 roku podjęto w państwach UE działania, które mają zapewnić Europie dostawy surowca na poziomie zaspokajającym potrzeby jej mieszkańców. Wysokie cło wprowadzone na drewno przez Rosję znacznie ograniczyło i zahamowało import surowca z tego kraju. Poważnym źródłem deficytu drewna w Europie może być także wzrost popytu na drewno i produkty drzewne w krajach, które zmieniły system gospodarczy i gdzie poziom zużycia drewna i produktów drzewnych jest bardzo niski (np. wg szacunków ITD w Polsce 70% pozyskiwanego drewna jest eksportowana w postaci różnych produktów), a także wzrost zużycia drewna na cele energetyczne. W celu wzrostu efektywności działalności polskiego sektora leśno-drzewnego niezbędna jest efektywna współpraca firm poszczególnych branż drzewnych z lasami na wielu płaszczyznach i w różnych formach od współpracy do kooperencji.

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA Inne ważne pytania, które wymagają pilnej odpowiedzi to: Jak globalne rynki będą oddziaływały na warunki użytkowania lasów zlokalizowanych w różnych miejscach globu? Jak będzie zmieniał się klimat pod wpływem lasów i ekosystemów w warunkach globalnego ocieplenia? Jaki będzie wpływ na europejskie rynki drzewne (w tym także polski) dynamicznie rozwijających się państw Azji (Chiny, Indie)? Należy sądzić, ze wzrost efektywności sektora leśno-drzewnego zarówno UE, jak i naszego kraju, związany będzie z procesem rozwoju Programu Działania „Lasy i Zielona Ekonomia” (aktualnie rozwijanego przez Europejskie Organizacje Leśne i Gospodarcze), który uwzględnia zdobycze nauki i techniki odnośnie sektora leśno-drzewnego.

Przemysł płyt drewnopochodnych i tartaczny podstawą innowacyjnego i nowoczesnego budownictwa i meblarstwa w Polsce i państwach UE

Pozyskiwanie drewna z lasów państwowych w warunkach zrównoważonego rozwoju i realizacji funkcji pozaprodukcyjnych – szanse i ograniczenia

Współpraca przemysłów opartych na drewnie z Lasami Państwowymi

Jak przetrwać i rozwijać się – wyzwania dla branży celulozowo-papierniczej

Foresight technologiczny sektora drzewnego w Polsce

Rola nauki w sektorze leśno-drzewnym

Zasoby biomasy w Polsce

DREWNO W GOSPODARCE UE I POLSKI Dziękuję za uwagę!