ULISTNIENIE (FILOTAKSJA)

LIŚCIE SĄ ORGANAMI ROŚLIN PRZYSTOSOWANYMI DO FOTOSYNTEZY: 6 CO2 + 6 H2O + energia świetlna = C6H12O6 + 6O2 W PROCESIE FOTOSYNTEZY JEST PROUKOWANY CUKIER PROSTY – GLUKOZA ORAZ WYDZIELANE JEST 6 CZĄSTECZEK TLENU (02).

Z POMOCĄ LIŚCI ODBYWA SIĘ RÓWNIEŻ WYMIANA GAZOWA ZWIĄZANA Z FOTOSYNTEZĄ I ODDYCHANIEM. PRZEZ APARATY SZPARKOWE WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ TLEN (O2), A POBIERANY JEST DWUTLENEK WĘGLA (CO2) (PROCES FOTOSYNTEZY) ALBO ODWROT-NIE, JAK MA TO MIEJSCE W PROCESIE ODDYCHANIA, KIEDY USUWANY JEST DWUTLENEK WĘGLA I POBIE- RANY TLEN.

WYDALANIE WODY PRZEZ ROŚLINĘ NAZYWANE JEST TRANSPIRACJĄ. PARA WODNA WYDOSTAJE SIĘ Z LIŚCI PRZEZ SZPARKI. PODCZAS SUSZY KOMÓRKI SZPARKOWE ZAMYKAJĄ SIĘ, CHRONIĄC ROŚLINĘ PRZED NADMIERNĄ TRANSPI-RACJĄ.

LIŚĆ NIE MA WŁASNEJ TKANKI TWÓRCZEJ LIŚĆ NIE MA WŁASNEJ TKANKI TWÓRCZEJ. ZAWIĄZEK LIŚCIA POWSTAJE W PĄCZKU Z TKANKI TWÓRCZEJ WIERZCHOŁKA WZROSTU ŁODYGI, A ROŚNIE DZIĘKI WZROSTOWI SWOICH KOMÓREK. WZROST LIŚCIA JEST OGRANICZONY, W PRZECIWIEŃSTWIE DO WZROSTU KORZENI I ŁODYGI. W NASZYM KLIMACIE LIŚCIE ROŚLIN ZIELNYCH, A TAKŻE WIĘKSZOŚCI DRZEW I KRZEWÓW ŻYJĄ JEDEN SEZON WEGETACYJNY. LIŚCIE ZIMOTRWAŁE MA NIEWIELE ROŚLIN, NALEŻĄ DO NICH np. BORÓWKA BRUSZNICA I BLUSZCZ. LIŚCIE WYMIENIANE SĄ U NICH STOPNIOWO, DZIĘKI CZEMU ICH ŁODYGI SĄ STALE ULISTNIONE.

ROŚLINY WIECZNIE ZIELONE ZABEZPIECZAJĄ SIĘ PRZED NADMIERNĄTRANSPIRACJĄ W OKRSIE SUSZY ZIMOWEJ W WYNIKU ZRZUCANIA LIŚCI W PORZE JESIENNO-ZIMOWEJ. PRZED OPADNIĘCIEM LIŚCIA ZAWARTE W NIM SUBSTANCJE ODŻYWCZE SĄ ODPRO-WADZANE DO ŁODYGI. JESIENNE ŻÓŁKNIĘCIE LUB CZERWIENIENIE LIŚCI JEST SPOWODOWANE ROZKŁA-DANIEM SIĘ CHLOROFILU. UJAWNIAJĄ SIĘ WÓWCZAS INNE BARWNIKI, JAK KSANTOFIL LUB KAROTEN, TOWARZYSZĄCE CHLOROFILOWI, LECZ MASKOWANE JEGO PRZEWAGĄ ILOŚCIOWĄ. .

BUDOWA MORFOLOGICZNA LIŚCI TYPOWY LIŚĆ SKŁADA SIĘ Z PŁASKIEJ I SZEROKIEJ BLASZKI LIŚCIOWEJ ORAZ CIENKIEGO OGONKA LIŚCIO-WEGO (rys. 3.90 A). CZYNNĄ CZĘŚCIĄ LIŚCIA JEST BLASZKA. JEST ONA ROZPIĘTA NA RUSZTOWANIU tzw. NERWÓW LIŚCIO-WYCH ZBUDOWANYCH Z TKANEK PRZEWODZĄCYCH I TKANKI MECHANICZNEJ. SILNIE ROZGAŁĘZIONE NERWY ZAOPATRUJĄ LIŚĆ W WODĘ POBIERANĄ PRZEZ SYS-TEM KORZENIOWY I ODPROWADZAJĄ PRODUKTY FOTO-SYNTEZY Z TKANEK ASYMILACYJNYCH DO ŁODYGI.

OGONEK LIŚCIOWY ŁĄCZY BLASZKĘ LIŚCIOWĄ Z ŁODY-GĄ , UTRZYMUJE LIŚĆ W ODPOWIEDNIM POŁOŻENIU WOBEC ŚWIATŁA, A TAKŻE AMORTYZUJE PODMUCHY WIATRU I UDERZENIA DESZCZU. WIELE ROŚLIN MA LIŚCIE BEZ OGONKÓW – SIEDZĄCE. U PEWNYCH ROŚLIN, np. U TRAW, NASADA LIŚCIA TWORZY POCHWĘ LIŚCIOWĄ OBEJMUJĄCĄ ŁODYGĘ (rys. 3.90 B). U NASADY LIŚCI CZĘSTO WYSTĘPUJĄ PRZYLISTKI – MAŁE, ZWYKLE PARZYSTE BLASZKI (rys. 3.90 A).

RODZAJE LIŚCI LIŚCIE MOGĄ BYĆ POJEDYŃCZE (PROSTE), ZBUDOWANE TYLKO Z JEDNEJ BLASZKI, LUB ZŁOŻONE. LIŚCIE ZŁO-ŻONE MAJĄ KILKA BLASZEK LIŚCIOWYCH OSADZONYCH NA JEDNYM OGONKU. UŁOŻENIE BLASZEK W LIŚCIACH ZŁOŻONYCH MOŻE BYĆ PIERZASTE LUB PALCZASTE. LIŚCIE ZŁOŻONE PIERZASTE MA np. GROCHODRZEW (rys. 3.91 B), NATOMIAST LIŚCIE PALCZASTE MA KASZTA-NOWIEC (rys. 3.91 A).

KSZTAŁT BLASZKI LIŚCI POJEDYŃCZYCH MOŻE BYĆ JAJOWATY, SERCOWATY, NERKOWATY, OSZCZEPOWATY, STRZAŁKOWY, LANCETOWATY, OKRĄGŁY, OWALNY, RÓWNOWĄSKI I INNY (rys. 3.92).

BLASZKI LIŚCIOWE BYWAJĄ CAŁE LUB W RÓŻNY SPOSÓB POWCINANE. NA TEJ PODSTAWIE WYRÓŻNIA SIĘ LIŚCIE WRĘBNE – GDY WCIĘCIA BLASZKI SĄ PŁYTKIE, LIŚCIE KLAPOWANE Z WCIĘCIEM ŚREDNIEJ WIELKOŚCI I LIŚCIE SIECZNE O WCIĘCIACH BARDZO GŁĘBOKICH. UKŁAD WCIĘĆ MOŻE BYĆ DŁONIASTY LUB PIERZASTY (rys. 3.93).

BRZEG BLASZKI LIŚCIOWEJ MOŻE BYĆ CAŁY, PIŁKOWANY, KARBOWANY, ZĄBKOWANY, itp. (rys. 3.94).

UNERWIENIE LIŚCIA, CZYLI UKŁAD GŁÓWNYCH NER-WÓW W BLASZCE, BYWA PIERZASTE, DŁONIASTE LUB RÓWNOLEGŁE (rys. 3.95). RÓWNOLEGŁY PRZEBIEG NERWÓW JEST CECHĄ CHARAKTEYSTYCZNĄ ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH.

BUDOWA ANATOMICZNA LIŚCI LIŚĆ JEST ORGANEM WYSPECJALIZOWANYM DO PEŁ-NIENIA FUNKCJI FOTOSYNTEZY. W WIĘKSZOŚCI PRZY-PADKÓW BLASZKA MA BUDOWĘ GRZBIETOWO-BRZU-SZNĄ, PRZY CZYM CZĘŚĆ WIERZCHNIA I SPODNIA LIŚ-CIA SPEŁNIAJĄ RÓŻNE FUNKCJE. LIŚCIE SĄ ZBUDOWA-NE Z MIĘKISZU OTOCZONEGO SKÓRKĄ I ZAWIERAJĄ-CEGO TKANKI PRZEWODZĄCE I MECHANICZNE. .

SKÓRKA BLASZKA LIŚCIOWA JEST POKRYTA JEDNOWARSTWO-WĄ SKÓRKĄ POWLECZONĄ NABŁONKIEM (KUTYKU-LĄ). JEST TO TRUDNO PRZEPUSZCZALNA DLA WODY I POWIETRZA WARSTEWKA SUBSTANCJI ORGANICZNEJ – KUTYNY, WYDZIELANEJ PRZEZ KOMÓRKI SKÓRKI. NABŁONEK CHRONI LIŚĆ PRZED WYSYCHANIEM. GÓRNA STRONA LIŚCIA BEZPOŚREDNIO WYSTAWIONA KU SŁOŃCU JEST BARDZIEJ NARAŻONA NA WYSYCHA-NIE NIŻ DOLNA. TOTEŻ SKÓRKĘ WIERZCHNIĄ POKRY-WA ZWYKLE GRUBSZY NABŁONEK, NATOMIAST APARATY SZPARKOWE LICZNIE WYSTĘPUJĄ NA STRO-NIE DOLNEJ.

APARATY SZPARKOWE APARATY SZPARKOWE REGULUJĄ WYMIANĘ GAZOWĄ ORAZ GOSPODARKĘ WODNĄ ROŚLINY. GLÓWNYM ELEMENTEM APARATU SZPARKOWEGO SĄ DWIE KOMÓRKI W KSZTAŁCIE ZIAREN FASOLI. MIĘDZY NIMI ZNAJDUJE SIĘ SZCZELINA, CZYLI SZPARKA, A POD NIĄ DUŻA KOMORA POWIETRZNA, tzw. JAMA PRZEDECHOWA (rys. 3.96).

JAMA PRZEDECHOWA ŁĄCZY SIĘ Z SYSTEMEM PRZES-TWORÓW MIĘDZYKOMÓRKOWYCH PRZENIKAJĄCYCH TKANKI ROŚLINY. KOMÓRKI SZPARKOWE MAJĄ ŚCIANY SILNIEJ ZGRUBIAŁE OD STRONY SZPARKI. OTWIERANIE I ZAMYKANIE SZPAREK NASTĘPUJE NA SKUTEK ZMIAN POTENCJAŁU OSMOTYCZNEGO W KOMÓRKACH SZPARKOWYCH. ZWIĘKSZONY TURGOR, CZYLI STAN NAPĘCZNIENIA KOMÓREK, POWODUJE UWYPUKLENIE SIĘ CIENKICH ZEWNĘTRZNYCH ŚCIAN KOMÓREK. GRUBE ŚCIANY OGRANICZAJĄCE SZPARKĘ SĄ NIEROZ-CIĄGLIWE – ODSUWAJĄ SIĘ OD SIEBIE I POWSTAJE MIĘDZY NIMI SZCZELINA (rys. 3.97).

SPADEK CIŚNIENIA OSMOTYCZNEGO W KOMÓRCE SZPARKOWEJ POWODUJE JEJ ZAMKNIĘCIE. MECHANIZM RUCHÓW APARATU SZPARKOWEGO JEST BARDZO SKOMPLIKOWANY. OGÓLNIE MOŻNA STWIER-DZIĆ, ŻE SZPARKI ROZCHYLAJĄ SIĘ W POWIETRZU WILGOTNYM, A ZAMYKAJĄ W SUCHYM .

MIĘKISZ MIĘKISZ STANOWI GŁÓWNĄ CZĘŚĆ MASY LIŚCIA. W TYPOWYCH LIŚCIACH ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH WYSTĘPUJĄ DWA RODZAJE MIĘKISZU: MIĘKISZ PALISADOWY W GÓRNEJ CZĘŚCI BLASZKI I MIĘKISZ GĄBCZASTY, W JEJ CZĘŚCI DOLNEJ. KOMÓRKI MIĘKISZU PALISADOWEGO SĄ PODŁUŻNE, ŚCIŚLE PRZYLEGAJĄCE I USTAWIONE PROSTOPAD-LE DO POWIERZCHNI LIŚCIA (rys. 3.98). WYRÓŻNIAJĄ SIĘ OBFITOŚCIĄ CHLOROPLASTÓW I MAŁĄ ILOŚCIĄ PRZESTWORÓW MIĘDZYKOMÓRKO-WYCH.

PODSTAWOWĄ CZYNNOŚCIĄ MIĘKISZU PALISADOWEGO JEST FOTOSYNTEZA. KOMÓRKI MIĘKISZU GĄBCZASTEGO MAJĄ KSZTAŁTY NIEREGULARNE I SĄ UŁOŻONE LUŹNO. ZNAJDUJĄCE SIĘ MIĘDZY NIMI LICZNE PRZESTWORY MIĘDZYKOMÓR-KOWE ŁĄCZĄ SIĘ Z JAMAMI PRZEDECHOWYMI APARA-TÓW SZPARKOWYCH.

CHLOROPLASTY W MIĘKISZU GĄBCZASTYM SĄ MNIEJ LICZNE NIŻ W MIĘKISZU PALISADOWYM. MNIEJ INTEN-SYWNA JEST RÓWNIEŻ W NIM ASYMILACJA. WAŻNĄ ROLĘ ODGRYWA ON NATOMIAST W PROCESACH TRANSPIRACJI I WYMIANY GAZOWEJ. U ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH NIE WYSTĘPUJE ZRÓŻNICOWANIE MIĘKISZU NA CZĘŚĆ PALISADOWĄ I GĄBCZASTĄ.

NERWY NERWY PRZEBIEGAJĄCE W BLASZCE LIŚCIOWEJ SĄ ODGAŁĘZIENIAMI WIĄZKI PRZEWODZĄCEJ, STĄD TYPOWE DLA LIŚCI UŁOŻENIE TKANEK PRZEWODZĄCYCH: ŁYKO POŁOŻONE JEST W DOLNEJ CZĘŚCI WIAZKI, DREWNO ZAŚ W GÓRNEJ (rys. 3.98).

WIĄZKI SĄ OTOCZONE WARSTWĄ KOMÓREK MIĘKISZO-WYCH, KTÓRE TWORZĄ POCHWĘ OKOŁOWIĄZKOWĄ (rys. 3.98) POŚREDNICZĄCĄ W PRZEKAZYWANIU SUB-STANCJI ODŻYWCZYCH MIĘDZY TKANKAMI ASYMILUJĄ-CYMI A PRZEWODZĄCYMI. GRUBSZE WIĄZKI SĄ OTO-CZONE DODATKOWO JEDNĄ LUB KILKOMA WARSTWAMI WŁÓKIEN WZMACNIAJĄCYCH.

PRZYSTOSOWANIA LIŚCI DO WARUNKÓW ŚRODOWISKA WSZYSTKIE ORGANY ROŚLIN SĄ BUDOWĄ I FUNKCJAMI PRZYSTOSOWANE DO WARUNKÓW OTACZAJĄCEGO ŚRODOWISKA. NA UFORMOWANIE LIŚCI SZCZEGÓLNY WPŁYW WYWIERAJĄ WARUNKI ŚWIETLNE I WILGOT-NOŚĆ.

ZALEŻNIE OD ZAPOTRZEBOWANIA NA ŚWIATŁO WYRÓŻNIA SIĘ ROŚLINY CIENIOLUBNE I ŚWIATŁOLUB-NE. ROŚLINY CIENIOLUBNE DO POMYŚLNEJ WEGETACJI POTRZEBUJĄ SKĄPEGO OŚWIETLENIA. ROSNĄ W MIEJSCACH TRWALE ZACIENIONYCH, np.. W GĘSTYCH LASACH LUB WŚRÓD ZAROŚLI. ICH LIŚCIE SĄ CIENKIE I ODZNACZAJĄ SIĘ PRZEWAGĄ MIĘKISZU GĄBCZASTEGO NAD PALISADOWYM, A SKÓRKA MA BARDZO CIENKI NABŁONEK.

ROŚLINY ŚWIATŁOLUBNE WYMAGAJĄ PEŁNEGO OŚWIETLENIA I WYSTĘPUJĄ W MIEJSCACH ODKRY-TYCH. DO GRUPY ROŚLIN ŚWIATŁOLUBNYCH NALEŻY BARDZO WIELE ROŚLIN GÓRSKICH; ICH LIŚCIE SĄ GRUBE I MAJĄ SILNIE ROZBUDOWANY MIĘKISZ PALISADOWY. NIEKIEDY WARSTWY KOMÓREK PALISA-DOWYCH WYSTĘPUJĄ PO OBU STRONACH BLASZKI LIŚCIOWEJ. NADMIERNEMU PAROWANIU ZAPOBIEGA GRUBY NASKÓREK SKÓRKI I W WIELU PRZYPADKACH GĘSTE OWŁOSIENIE LIŚCI (WŁOSKI NA LIŚCIACH SĄ JEDNO- LUB WIELOKOMÓRKOWYMI WYTWORAMI SKÓRKI), A CZASEM TAKŻE WARSTWA WOSKOWA.

LIŚCIE A WILGOTNOŚĆ SWOISTĄ BUDOWĘ MAJĄ LIŚCIE ROŚLIN WYSTĘPUJĄ-CYCH W MIEJSCACH SUCHYCH, CZYLI tzw. KSEROFITÓW (SUCHOROSTÓW). KSEROFITY, BĘDĄC SZCZEGÓLNIE NARAŻONYMI NA SZYBKĄ UTRATĘ WODY MAJĄ LIŚCIE PRZYSTOSOWANE DO OGRANICZONEJ TRANSPIRACJI. SĄ ONE MAŁE I WĄSKIE, POKRYTE GRUBYM NABŁON-KIEM I CZĘSTO ZAOPATRZONE W GĘSTĄ OKRYWĘ WŁOSKÓW. APARATY SZPARKOWE SĄ UKRYTE W ZAGŁĘBIENIACH PONIŻEJ POWIERZCHNI BLASZKI. NIEKTÓRE KSEROFITY WYKSZTAŁCIŁY LIŚCIE SŁUŻACE DO MAGAZYNOWANIA WODY – GRUBE I MIĘSISTE. W PRZECIIEŃSTWIE DO KSEROFITÓW, LIŚCIE ROŚLIN ŻYJĄCYCH W ŚRODOWISKU WILGOTNYM MAJĄ PRZYS-TOSOWANIA SPRZYJAJĄCE SZYBKIEJ TRANSPIRACJI.