ROZMNAŻANIE PŁCIOWE I PRZEMIANA POKOLEŃ U ROŚLIN

U ROŚLIN NACZYNIOWYCH WYSTĘPUJE PRZEWAGA SPOROFITU (POKOLENIA DIPLOIDALNEGO) NAD GAMETOFITEM (POKOLENIE MONOPLOIDALNE), W PRZECIWIEŃSTWIE DO MSZAKÓW I PAPROT- NIKÓW, U KTÓRYCH DOMINUJE GAMETOFIT.

ROŚLINY OKRYTOZALĄŻKOWE

KWIAT MOŻNA UZNAĆ ZA SKRÓCONY PĘD, KTÓREGO CZĘŚCI SĄ ZWIAZANE Z ROZMNAŻANIEM PŁCIOWYM (rys. 5.43). OŚ KWIATOWA JEST BARDZO SKRÓCONA, CZĘSTO POSZERZONA, PŁASKA, WYPUKŁA LUB WKLĘSŁA. NAZYWANA JEST DNEM KWIATOWYM. NA DNIE KWIATOWYM OSADZONE SĄ BOCZNE ELEMENTY KWIATU: DZIAŁKI KIELICHA I PŁATKI KORONY (TWORZĄCE RAZEM OKWIAT), PRĘCIKI ORAZ OWOCOLISTKI ZEASTAJĄCE SIĘ W SŁUPEK. CZĘŚCI TE OSADZONE SĄ NA DNIE KWIATOWYM SPIRALNIE LUB W POSTACI OKÓŁKÓW.

WIĘKSZOŚĆ ROŚLIN OKRYTOZALĄŻKOWYCH MA KWIATY OBUPŁCIOWE, tj. ZARÓWNO PRĘCIKI, JAK SŁUPKI (OWOCOLISTKI) WYSTĘPUJĄCE W TYM SAMYM KWIECIE. U PEWNYCH ROŚLIN (WIERZBY, DĘBU, KUKURYDZY) PRĘCIKI I SŁUPKI ZNAJDUJĄ SIĘ W ODDZIELNYCH KWIATACH ROŚLINY. TAKIE KWIATY NAZYWAMY ROZDZIELNOPŁCIOWYMI. KWIATY PRĘCIKOWE NAZYWA SIĘ MĘSKIMI I OZNACZA ICH PŁEĆ ZNAKIEM ♂, ZAŚ KWIATY SŁUPKOWE, CZYLI ŻEŃSKIE OZNACZA SIĘ SYMBOLEM ♀.

JEŚLI KWIATY ROZDZIELNOPŁCIOWE WYSTĘPUJĄ NA TEJ SAMEJ ROŚLINIE, NAZYWAMY JĄ JEDNOPIENNĄ. JEŚLI NATOMIAST NA JEDNEJ ROŚLINIE WYSTĘPUJĄ TYLKO KWIATY MĘSKIE, NA INNYCH ZAŚ TYLKO KWIATY ŻEŃSKIE, WÓWCZAS TAKIE ROŚLINY NAZYWA- MY DWUPIENNYMI.

OKWIAT PEŁNI FUNKCJE OCHRONNE WOBEC PRĘCIKÓW I SŁUPKÓW. MOŻE BYĆ POJEDYŃCZY ZE WSZYSTKIMI CZŁONAMI JEDNAKOWYMI, JAK np.. U TULIPANA, LUB PODWÓJNY, ZRÓŻNICOWANY NA KIELICH I KORONĘ. KIELICH JEST NAJBARDZIEJ ZEWNĘTRZNYM OKÓŁKIEM KWIATU I SKŁADA SIĘ Z DZIAŁEK, ZWYKLE ZIELONYCH I NIEWIELE RÓŻNIĄCYCH SIĘ OD LIŚCI, POZA KSZTAŁTEM I WIELKOŚCIĄ.

KORONA SKŁADA SIĘ Z PŁATKÓW, ZWYKLE WIĘKSZYCH OD DZIAŁEK KIELICHA I ZABARWIONYCH. W DOJRZAŁYCH KOMÓRKACH KORONY ZAMIAST CHLOROPLASTÓW WYSTĘPUJĄ CHROMOPLASTY ZAWIERAJĄCE BARWNIKI KAROTENOIDOWE, NADAJĄCE KORONIE BARWY OD ŻÓŁTEJ DO POMARAŃCZOWEJ, ALBO BARWNIKI ANTOCYJANOWE ZABARWIAJĄCE PŁATKI NA KOLORY: CZERWONY, NIEBIESKI, FIOŁKOWY. U WIELU ROŚLIN PŁATKI ZAWIERAJĄ GRUCZOŁY WYDZIELAJĄCE OLEJKI LOTNE, NADAJĄCE PŁATKOM ATRAKCYJNY ZAPACH. U NASADY PŁATKÓW CZĘSTO ZNAJDUJĄ SIĘ MIODNIKI, KTÓRE SĄ GRUCZOŁAMI WYDZIELA- JĄCYMI SŁODKI NEKTAR. WSZYSTKO TO SKŁADA SIĘ NA FUNKCJE KORONY JAKO POWABNI.

PRĘCIKI OGÓŁ PRĘCIKÓW NAZYWAMY PRĘCIKOWIEM. PRĘCIK SKŁADA SIĘ Z NITKI I GŁÓWKI. W GŁÓWCE MOŻNA WYRÓŻNIĆ DWA PYLNIKI POŁĄCZONE ŁĄCZNIKIEM, W KTÓRYM PRZEBIEGA WIĄZKA PRZEWODZĄCA. KAŻDY PYLNIK SKŁADA SIĘ Z DWÓCH WORECZKÓW PYŁKOWYCH, PRĘCIK ZAWIERA WIĘC 4 WORECZKI PYŁKOWE (rys. 5.45). PRĘCIKI MOGĄ BYĆ WOLNE LUB ZRASTAĆ SIĘ NITKAMI LUB GŁÓWKAMI. ZROŚNIĘTE PRĘCIKI MOGĄ TWORZYĆ JEDNĄ LUB KILKA WIĄZEK.

PRĘCIKI MOGĄ RÓŻNIĆ SIĘ DŁUGOŚCIĄ. KWIATY W RODZINIE WARGOWYCH (Labiatae) ZAWIERAJĄ CZTERY PRĘCIKI, Z KTÓRYCH DWA SĄ DŁUGIE, A DWA KRÓTKIE; MÓWIMY O TAKICH PRĘCIKACH, ŻE SĄ DWUSILNE. W RODZINIE KRZYŻOWYCH (Cruciferae) 4 PRĘCIKI SĄ DŁUGIE, A 2 SĄ KRÓTKIE; NAZYWAMY JE CZTEROSILNYMI. U PEWNYCH KWIATÓW NIE WSZYSTKIE PRĘCIKI WYKSZTAŁCAJĄ PYLNIKI I PYŁEK; TAKIE PŁONNE PRĘCIKI NAZYWANE SĄ PRĄTNICZKAMI.

SŁUPKI SŁUPKI POWSTAJĄ W WYNIKU ZROŚNIĘCIA SIĘ OWOCOLISTKÓW, KTÓRE TWORZĄ NAJBARDZIEJ WEWNĘTRZNY OKÓŁEK KWIATU. OGÓŁ OWOCOLISTKÓW W KWIECIE JEST NAZYWANY SŁUPKO- WIEM. NA OWOCOLISTACH POWSTAJĄ ZALĄŻKI, KTÓRYCH ISTOTNĄ CZĘŚCIĄ SĄ MEGASPORANGIA. ZALEŻNIE OD SPOSOBU ZROŚNIĘCIA SIĘ, OWOCOLISTKI TWORZĄ JEDEN LUB WIĘKSZĄ LICZBĘ SŁUPKÓW (rys. 5.46).

W TYPOWYM SŁUPKU DOLNA CZĘŚĆ JEST ROZSZERZONA I TWORZY ZALĄŻNIĘ, KTÓRA ZWĘŻA SIĘ KU GÓRZE I TWORZY SZYJKĘ SŁUPKA ZAKOŃCZONĄ NA SZCZYCIE ZNAMIENIEM. GDY KWIAT JEST JEDNOOWOCOLISTKOWY (np..U GROCHU), OWOCOLISTEK ZRASTA SIĘ BRZEGAMI TWORZĄC JEDEN SŁUPEK. PRZY WIĘKSZEJ LICZBIE OWOCOLISTKÓW TWORZĄ ONE SŁUPKI JEDNOWOCOLISTKOWE ALBO POSZCZEGÓLNE OWOCOLISTKI ZRASTAJĄ SIĘ Z SOBĄ TWORZĄC JEDEN SŁUPEK WIELOKROTNY (np.. 3 OWOCOLISTKI ZROŚNIĘTE W JEDEN SŁUPEK U TULIPANA).

BUDOWA ZALĄŻNI ZALEŻY OD LICZBY I ZRASTANIA SIĘ OWOCO- LISTKÓW (rys. 5.47A). JEŻELI W SŁUPKU WIELOKROTNYM OWOCO- LISTKI ZRASTAJĄ SIĘ BRZEGAMI ZALĄŻNIA JEST JEDNOKOMORO- WA. JEŻELI ZRASTAJĄ SIĘ SWYMI ZEWNĘTRZNYMI POWIERZCHNIA -MI, A ICH BRZEGI WCHODZĄ DO ŚRODKA, WÓWCZAS ZALĄŻNIA JEST WIELOKOMOROWA LUB WYSTĘPUJĄ W NIEJ NIEPEŁNE PRZEGRODY.

W ZALĄŻNI NA BRZEGACH LUB NA WEWNĘTRZNYCH POWIERZ- CHNIACH OWOCOLISTKÓW ZNAJDUJĄ SIĘ ZALĄŻKI. ICH LICZBA MOŻE BYĆ RÓŻNA – OD JEDNEGO DO WIELU. MOGĄ ONE MIEĆ POŁOŻENIE BRZEŻNE (rys. 5.47, A,B), ŚCIENNE (rys. 47, C), KĄTOWE (rys. 47, E), OSIOWE (rys. 47 F).

SZYJKA SŁUPKA MOŻE BYĆ CAŁKOWICIE WYPEŁNIONA TKANKĄ ALBO ZAWIERAĆ KANALIK ŁĄCZĄCY SIĘ Z KOMORĄ ZALĄŻNIOWĄ. PEWNE SŁUPKI MAJĄ JEDNĄ SZYJKĘ, INNE MAJĄ ICH TYLE ILE OWOCOLISTKÓW, JESZCZE INNE NIE MAJĄ SZYJKI W OGÓLE I ZNAMIĘ SPOCZYWA NA ZALĄŻNI. ZNAMIĘ ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ PRZY ZAPYLANIU, GDYŻ JEST TO CZĘŚĆ SŁUPKA PRZYJMUJĄCA PYŁEK. MA ONO RÓŻNY KSZTAŁT, CZĘSTO OPATRZONE JEST SPECJALN YMI GRUCZOŁAMI, BRODAWKAMI itp.. STRUKTURAMI.

RÓŻNE MOŻE BYĆ UMIESZCZENIE SŁUPKA NA DNIE KWIATOWYM. MOŻE ON WYSTĘPOWAĆ NA SZCZYCIE WYPUKŁEGO DNA KWIATOWEGO, A POZOSTAŁE CZĘŚCI KWIATU ZNAJOWAĆ SIĘ NIŻEJ. MÓWIMY WTEDY O SŁUPKU GÓRNYM I KWIECIE DOLNYM. NIEKIEDY DNO KWIATOWE JEST WKLĘSŁE, A SŁUPEK ZNAJDUJE SIĘ NA ŚRODKU ZAGŁĘBIENIA JEDNAK NIE ZRASTA SIĘ Z NIM BOKAMI – TAKI SŁUPEK RÓWNIEŻ NAZYWA SIĘ GÓRNYM, A KWIAT KOŁOZALĄŻNIOWYM. JEŻELI OTACZAJĄCE SŁUPEK WKLĘSŁE DNO KWIATOWE ZRASTA SIĘ Z NIM – MÓWIMY O SŁUPKU DOLNYM. KWIAT NAZYWAMY ZAŚ GÓRNYM (rys. 5.48).

KWIATOSTANY KWIATY MOGĄ WYSTĘPOWAĆ NA PĘDACH POJEDYŃCZO (np.. U MAKU I TULIPANA) LUB TWORZYĆ SKUPIENIA ZWANE KWIATO- STANAMI. KWIATOSTANY RÓŻNIĄ SIĘ MIĘDY SOBĄ SPOSOBEM ROZGAŁĘZIANIA SIĘ PĘDÓW KWIATONOŚNYCH ORAZ OSADZE- NIEM KWIATÓW. W WYNIKU TEGO WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE TYPY KWIATOSTANÓW (rys. 5 .50):

A. GRONO; B. BALDACHOGRONO; C. KŁOS; D; KŁOS ZŁOŻONY; E. KOLBA

F. WIECHA; G. WIECHA ZŁOŻONA; H. BALDACH; I. BALDACH ZŁOŻONY

J. GŁÓWKA L. SIERPIK K. KOSZYCZEK; M. WACHLARZYK N. WIERZCHOTKA DWURAMIENNA

● KWIATOSTANY GRONIASTE – ROZGAŁĘZIAJĄ SIĘ JEDNOOSIO- WO (MONOPODIALNIE), A KWIATY TWORZĄ SIĘ NA KOŃCACH ODGAŁĘZIEŃ BOCZNYCH W TAKIEJ KOLEJNOŚCI, ŻE NAJSTAR- SZE ZNAJDUJĄ SIĘ W CZĘŚCI PODSTAWOWEJ OSI GŁÓWNEJ, A IM SĄ MŁODSZE, TYM BLIŻEJ SĄ CZĘŚCI SZCZYTOWEJ (rys. 5.50 A-K). ISTNIEJE KILKA RODZAJÓW KWIATOSTANÓW GRONIASTYCH: ● GRONO – KWIATY NA SZYPUŁKACH JEDNAKOWEJ DŁUGOŚCI STANOWIĄCYCH OSIE BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU, OSADZONE SĄ NA WYDŁUŻONEJ,POJEDYŃCZEJ OSI GŁÓWNEJ (KONWALIA); ● BALDACHOGRONO – KWIATY NA SZYPUŁKACH RÓŻNEJ DŁU-GOŚCI, UKŁADAJĄ SIĘ MNIEJ WIĘCEJ W JEDNEJ PŁASZCZYŹNIE (JARZĘBINA, DZIKI BEZ); ● KŁOS – PODOBNY JEST DO GRONA, ALE KWIATY MA BEZSZY-PUŁKOWE, SIEDZĄCE (BABKA, RDEST);

● KOTKA (INACZEJ BAZIA) – JEST TO KŁOS O OSI CZĘSTO WIOTKIEJ, ZWISAJĄCEJ, OPADAJĄCY JAKO CAŁOŚĆ WRAZ Z OSIĄ (WIERZBA, LESZCZYNA); ● KOLBA – JEST TO KŁOS O OSI SILNIE ZGRUBIAŁEJ (PAŁKA, KWIATOSTANY ŻEŃSKIE KUKURYDZY); ● KŁOS ZŁOŻONY – NA OSI TEGO KWIATOSTANU OSADZONE SĄ KŁOSY PROSTE, ZWANE KŁOSKAMI (ŻYTO, PSZENICA, JĘCZMIEŃ); ● WIECHA – OŚ TEGO KWIATOSTANU TWORZY ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO I DALSZYCH RTZĘDÓW; NA KOŃCACH WSZYSTKICH ODGAŁĘZIEŃ ZNAJDYJ A SIĘ POJEDYŃCZE KWIATY (BEZ LILAK, WIELE TRAW. ● WIECHA ZŁOŻONA - ROZGAŁĘZIENIA OSI KWIATOSTANU ZAKOŃCZONE SĄ NIE POJEDYŃCZYMI KWIATAMI, A KŁOSKAMI (OWIES, PROSO, KWIATOSTANY MĘSKIE KUKURYDZY). ● BALDACH – OŚ GŁÓWNA TEGO KWIATOSTANU JEST BARDZO SKRÓCONA, WSKUTEK CZEGO KWIATY NA SZYPUŁKACH JEDNA-KWEJ DŁUGOŚCI WYRASTAJĄ JAKBY Z JEDNEGO MIEJSCA NA SZCZYCIE ŁODYGI; KWIATY NAJMŁODSZE ZNAJDUJĄ SIĘ W ŚROD-KU BALDACHA (CZOSNEK).

● BALDACH ZŁOŻONY – OSIE BOCZNE PIERWSZEGO RZĘDU I ZWYKLE TAKŻE OŚ GŁÓWNA KWIATOSTANU ZAKOŃCZONE SĄ NIE POJEDYŃCZYMI KWIATAMI , LECZ MAŁYMI BALDACHAMI, ZWANYMI BALDASZKAMI (MARCHEW). ● GŁÓWKA – OŚ TEGO KWIATOSTANU JEST SILNIE SKRÓCONA I W RÓŻNYM STOPNIU ZGRUBIAŁA, A KWIATY SĄ SIEDZĄCE LUB OSADZONE NA BARDZO KRÓTKICH SZYPUŁKACH (KONICZYNA). ● KOSZYCZEK – OŚ KWIATOSTANU JEST SILNIE SKRÓCONA, A NA NIEJ SĄ GĘSTO SKUPIONE KWIATY SIEDZĄCE (CYKORIA, PODBIAŁ, STOKROTKA). ● KWIATOSTANY WIERZCHOTKOWE – ROZGAŁĘZIAJĄ SIĘ WIELO-OSIOWO (SYMPODIALNIE).