CO TO JEST EKONOMIA? CD. 1

2 O METODZIE GROMADZENIA WIEDZY O GOSPO- DAROWANIU… Obserwując gospodarowanie, ekonomiści usiłują poznać charakterystyczne, powtarzające się cechy zachowania ludzi (REGULARNOŚCI ICH ZACHOWANIA). Są to tzw. PRAWA EKONOMICZNE.

3 PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH Prawo popytu Kiedy cena się zmienia, ceteris paribus, zapotrzebowanie na dobro zmienia się w drugą stronę. (CETERIS PRIBUS znaczy po łacinie przy innych okolicznościach stałych).

4 PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH Prawo Engla W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza.

5 PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH Prawo Okuna Zmiana wielkości produkcji o 2,0 – 2,5% powoduje skiero- waną przeciwnie zmianę stopy bezrobocia o 1 p. proc.

6 Ekonomiści posługują się przy tym metodą, która zapewnia INTERSUBIEKTYWNĄ SPRAWDZALNOŚĆ (OBIEK- TYWNOŚĆ) osiąganej wiedzy. Oznacza to, że o prawdziwości tej wiedzy może się przekonać KAŻDY odpowiednio przygotowany [np. potra- fiący czytać i (lub) posługiwać się analizą regresji liniowej] człowiek.

7 Ekonomiści posługują się przy tym metodą, która zapewnia INTERSUBIEKTYWNĄ SPRAWDZALNOŚĆ (OBIEK- TYWNOŚĆ) osiąganej wiedzy. To właśnie ta metoda odróżnia naukowców od in- nych poszukiwaczy PRAWDY ufających np. w Autorytet Najwyższego Kapłana lub w treść Księgi…

8 Ekonomistów metoda badania gospodarki składa się w szcze- gólności z następujących czynności: 1. Obserwowanie gospodarowania. 2. Uogólnianie wyników obserwacji. 3. Wnioskowanie (dedukcja). 4. Krytyka powstałej wiedzy (test logiczny i empiryczny).

9 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

10 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

11 Wbrew rozpowszechnionym poglądom OBSERWACJA NIE POLEGA NA BIERNYM REJESTROWANIU FAKTÓW. Wiedza obserwatora przynajmniej na dwa sposoby wpływa na wyniki obserwacji.

12 Wiedza obserwatora przynajmniej na DWA sposoby wpływa na wyniki obserwacji. PO PIERWSZE, wiedza ta decyduje O TYM, JAKIE PYTANIA STAWIA SOBIE OBSERWATOR, czyli co chce i może obserwować. PO DRUGIE, wiedza ta wpływa na same wyniki obser- wacji, które zostają w jej kontekście ZINTERPRETOWANE.

13 Nasza wiedza wpływa na same wyniki obserwacji, które zostają w jej kontekście ZINTERPRETOWANE. AB

14 Nasza wiedza wpływa na same wyniki obserwacji, które zostają w jej kontekście ZINTERPRETOWANE.

15 Np. Polanyi tak opisuje zmiany wrażeń studenta, który obser- wuje zdjęcia rentgenowskie płuc. Z początku student jest zupełnie zagubiony, ponieważ na zdjęciu rentgenowskim dostrzec potrafi jedynie cienie serca i żeber oraz kilka pajęczastych plam pomiędzy nimi. Wydaje mu się, że to, o czym mówią specjaliści, istnieje tylko w ich wyobraźni, bowiem on nic z tego nie potrafi zobaczyć. Potem, w miarę jak słucha przez kilka tygodni wykładów, oglądając uważnie ciągle nowe zdjęcia różnych przypadków chorobowych, pojawia się w nim pierwsze zrozumienie; powoli zapomina o żebrach i zaczyna widzieć płuca. Na koniec zaś, jeżeli stara się i jest bystry, dostrzeże bogatą pano- ramę szczegółów. Zobaczy anomalie fizjologiczne, zmiany patolo- giczne, blizny, ślady chronicznych infekcji i oznaki ostrej choroby.

16 Jest zatem tak oto …

17 TEORIĄ EKONOMICZNĄ nazywamy usystematyzowany, tzn. powiązany logicznie, zbiór hipotez, praw, definicji i klasyfikacji, sformułowanych w pewnym języku. (Np. teoria keynesowska, teoria monetarystyczna).

18 Dzięki wchodzącym w jej skład twierdzeniom teoria pozwala wy- jaśniać zdarzenia, a czasem umożliwia prognozowanie zdarzeń. Wyjaśnienie dotyczy przeszłości, a prognoza - przyszłości. NP. PRAWO ENGLA (W miarę wzrostu dochodów udział wy- datków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza) oraz za- obserwowany w pewnym kraju wzrost dochodów uzasadniają np. prognozę spadku udziału wydatków na żywność we wszyst- kich wydatkach w tym kraju.

19 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

20 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

21 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

22 DWA POSTULATY KARLA POPPERA ( ). 1. Zdaniem Poppera należy formułować takie hipotezy, które są ŁATWO FALSYFIKOWALNE. Falsyfikowalne są hipotezy, któ- rych obalenie za pomocą testu logicznego lub testu empirycznego jest możliwe.

23 DWA POSTULATY KARLA POPPERA ( ). 1. Zdaniem Poppera należy formułować takie hipotezy, które są ŁATWO FALSYFIKOWALNE. Falsyfikowalne są hipotezy, któ- rych obalenie za pomocą testu logicznego lub testu empirycznego jest możliwe. 2. Popper domaga się poddawania falsyfikowalnych hipotez MOŻLI- WIE NAJSUROWSZYM TESTOM SPRAWDZAJĄCYM. Chodzi o skoncentrowanie wysiłków badawczych nie na poszukiwaniu faktów potwierdzających sprawdzane hipotezy, lecz na poszukiwa- niu faktów im zaprzeczających.

24 OTO UZASADNIENIE PIERWSZEGO POSTULATU POPPERA. Tylko twiedzenia falsyfikowalne stwierdzają coś o świecie i mogą być włączone do zasobu wiedzy naukowej (tzw. kryterium demar- kacji Poppera, oddzielające wypowiedzi naukowe od wypowiedzi nienaukowych).

25 Poppera kryterium demarkacji eliminuje z nauki takie pozbawione znaczenia wypowiedzi, jak : -Wojna jest nieszczęściem, -Obrazy Rembrandta są piękne, - Życie jest świętością. Popper twierdzi, że takie opinie stanowią FORMĘ UZEW- NĘTRZNIANIA NIE NADAJĄCYCH SIĘ DO INTERSUBIEK- TYWNEGO SPRAWDZENIA GUSTÓW I EMOCJI LUDZI.

26 OTO UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU POPPERA... Z fałszu może wynikać prawda. Istnieje mało absurdalnych twier- dzeń, których nie da się potwierdzić kilkoma obserwacjami. (Np.: Rudowłosi ministrowie finansów są niekompetentni). Natomiast z prawdy nie może wynikać fałsz.

27 OTO UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU POPPERA... Z fałszu może wynikać prawda. Istnieje mało absurdalnych twier- dzeń, których nie da się potwierdzić kilkoma obserwacjami. (Np.: Rudowłosi ministrowie finansów są niekompetentni). Natomiast z prawdy nie może wynikać fałsz. Popper nie chce więc szukać potwierdzeń teorii; nie roz- strzygają one o prawdziwości sprawdzanej wiedzy. Natomiast za- serwowanie zdarzenia, zaprzeczającego wnioskom, które wynika- ją z teorii, oznacza, że jest ona fałszywa.

28 OTO UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU POPPERA... Z fałszu może wynikać prawda. Istnieje mało absurdalnych twier- dzeń, których nie da się potwierdzić kilkoma obserwacjami. (Np.: Rudowłosi ministrowie finansów są niekompetentni). Natomiast z prawdy nie może wynikać fałsz. Popper nie chce więc szukać potwierdzeń teorii; nie roz- strzygają one o prawdziwości sprawdzanej wiedzy. Natomiast za- serwowanie zdarzenia, zaprzeczającego wnioskom, które wynika- ją z teorii, oznacza, że jest ona fałszywa. Dążenie do falsyfikacji przyśpiesza zatem gromadzenie wiedzy naukowej. Teoria zasługuje na uznanie nie wtedy, kiedy zgadza się z wieloma faktami, lecz wtedy gdy – mimo prób - nie zdołano jeszcze zaobserwować faktu, który by jej zaprzeczył.

29 POMÓWMY O OSOBLIWOŚCIACH EKONOMII JAKO NAUKI EMPIRYCZNEJ … Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie są duże. Np. obserwatorzy wskazują, że: 1. Ekonomiści nie są w stanie z wyprzedzeniem większym niż rok przewidzieć tempa zmiany produkcji w kraju.

30 POMÓWMY TERAZ O OSOBLIWOŚCIACH EKONOMII JA- KO NAUKI EMPIRYCZNEJ … Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie są duże. Np. obserwatorzy wskazują, że: 2. Ekonomiści nie mogą się pochwalić tak efektownymi osiągnięciami, jak bomba atomowa, lądowanie na Księżycu czy przeszczep serca. Nie zdołali także ustalić takiej liczby użytecznych twierdzeń, która pozwoliłaby im konkurować z naukami przyrodniczymi.

31 Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie są duże. Np. obserwatorzy wskazują, że: 3. Ekonomiści często spierają się publicznie o sprawy – wydawało-by się – podstawowe. Co więcej, popełniają spektakularne pomyłki, wyjaśniając i prognozując przebieg zdarzeń gospodarczych, co ka- że wątpić w naukowy charakter ich zajęcia.

32 SPEKTAKULARNE POMYŁKI EKONOMISTÓW – PRZYK- ŁAD... Np., w 12. wydaniu słynnego podręcznika z 1985 r. Paul Samuel- son twierdził, że Związek Radziecki od 1928 r. rozwija się szybciej od Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Japonii. Jeszcze na rok przed upadkiem muru berlińskiego (w 1989 r.!) pisał: "Gospo- darka radziecka jest dowodem, że - wbrew przekonaniom wielu sceptyków – socjalistyczna gospodarka nakazowo-rozdzielcza mo- że nie tylko działać, lecz nawet rozkwitać". Tymczasem, już na początku 1988 r. dzięki pieriestrojce wiadomo było, że gospodarka radziecka od dziesięcioleci przeży- wa stagnację...

33 Obserwatorzy wskazują zwykle na następujące powody niewiel- kiego zaawansowania ekonomii jako nauki.

34 OGRANICZONE MOŻLIWOŚCI EKSPERYMENTOWANIA W ekonomii niewielką rolę odgrywa doświadczenie (eksperyment kontrolowany), które jest standardowym narzędziem pracy przy- rodnika.

35 Doświadczenie polega na zmianie jednych cech zjawiska w celu us- talenia ich związków z innymi cechami. Eksperymentator stara się usunąć uboczne wpływy, które mogłyby zakłócić badane związki. Obserwacja gospodarowania tylko niekiedy i w ograniczonym stop- niu jest w stanie zastąpić dane eksperymentalne.

36 NIEPEWNOŚĆ TWIERDZEŃ Sama natura procesu gospodarowania sprawia, że twierdzenia ekonomistów zachodzą jedynie w ściśle określonych warunkach. Warunki te są nie tylko złożone, lecz także zmienne. Ma na nie wpływ m. in. cała sfera kultury, system polityczny, technologia.

37 Zmienność warunków gospodarowania sprawia, że - niezbędne staje się dokładne określenie zakresu obowiązywania poszczegól- nych praw ekonomicznych. Następuje to dzięki wymienieniu wa- runków spełnienia tych regularności. Jednak ze względu na wiel- ką liczbę takich warunków sporządzenie odpowiedniej listy okazuje się zwykle bardzo trudne. W efekcie twierdzenia ekonomistów okazują się bardzo niepewne.

38 OGÓLNIKOWOŚĆ TWIERDZEŃ Dalej, zmienność warunków gospodarowania sprawia, że zazwy- czaj nie da się stwierdzić, np. o ile DOKŁADNIE zwiększą się cena i ilość sprzedawanego dobra po wzroście dochodów nabyw- ców, lub po ilu DOKŁADNIE miesiącach wzrost podaży pienią- dza spowoduje zauważalny wzrost średniego poziomu cen w gos- podarce.

39 WPŁYW BADANIA I PUBLIKACJI WYNIKÓW NA PRZED- MIOT BADANIA W ekonomii sama procedura badawcza może zmieniać zachowa- nie gospodarujących ludzi. Podobny wpływ na cechy przedmiotu ekonomii może mieć publi- kacja wyników badań.

40 Utrudnia to gromadzenie wiedzy o gospodarce. Wszak zdobyta dzięki badaniu wiedza może nie opisywać normalnego zachowania gospodarujących ludzi, lecz ich zachowanie zmienione pod wpły- wem badania i opublikowania uzyskanych wyników. Tymczasem celem badania jest opisanie zachowań normalnych…

41 Przykładem są tzw. prognozy samoobalające się i prognozy samo- potwierdzające się. Np. ogłoszenie przez ministra finansów prog- nozy spadku kursów akcji na giełdzie przyczynić może się do ob- niżki cen papierów wartościowych.

42 EKONOMIA A INTERESY W trakcie gospodarowania realizowane są materialne i niemate- rialne interesy jednostek i grup ludzi. Np. poszczególni ludzie otrzymują większą lub mniejszą część dochodu wytworzonego przez całe społeczeństwo. Np. ludzie pragną wpływać na podejmowane decyzje po- lityczne i ekonomiczne, chcąc, aby proces gospodarowania był zor- ganizowany zgodnie z ich poglądami.

43 Wiedza dostarczana przez ekonomię szczególnie silnie wpływa na możliwość osiągania przez ludzi ich celów… PROWADZI TO DO ŚWIADOMEGO LUB NIEŚWIADOMEGO ZNIEKSZTAŁCANIA TEJ WIEDZY W CELU STWORZENIA WARUNKÓW DLA OSIĄGANIA KORZYŚCI MATERIALNYCH I NIEMATERIALNYCH PRZEZ KONKRETNE OSOBY.

44 Wskazane osobliwości ekonomii jako nauki powodują, że ustalenia ekonomistów często nie są dobrze sprawdzonymi i potwierdzonymi prawami, lecz prowizorycznymi, nieprecyzyjnymi uogólnieniami, których prawdziwość wymaga zajścia bardzo wielu warunków.

45 ZAMIAST ZAKOŃCZENIA Jednak dorobkiem ekonomii nie są tylko twierdzenia. Jednym z ich największych osiągnięć jest JĘZYK EKONOMII.

46 Chodzi o zestaw terminów i klasyfikacji w rodzaju wartości real- nej, kosztów transakcyjnych, równowagi rynkowej, kosztu alternatywnego, korzyści skali, efektów zewnętrznych, pro- duktu krajowego brutto (PKB), kursu odpowiadającego pary- tetowi siły nabywczej, mnożnika, bezrobocia naturalnego /przymusowego czy korzyści komparatywnych.

47 Dzięki temu językowi ekonomiści coraz lepiej opisują i analizują gospodarkę. Te analizy miewają wielkie znaczenie praktyczne. Jest tak np. w przypadku polityki antymonopolowej (np.: Czy podzielić to wielkie przedsiębiorstwo?) i analizy kosztów i korzyści (np.: Czy to wielkie lotnisko wybudować w tym akurat miejscu?).

48 A że np. prognozy ekonomistów są do bani? Nie od razu Kraków zbudowano. Dawno, temu fizycy, chemicy itp. też zaczęli od stworzenia sobie języka...,.