Ekonomia polityczna edukacji Maciej Jakubowski Prezentacja na zebranie Katedry Ekonomii Politycznej Luty 2008

2 Plan prezentacji 1) Znaczenie edukacji dla państwa i gospodarki. Czy analiza edukacji musi zawierać pierwiastek „polityczny? 2) Analiza ekonomiczna: czy edukacja to dobro publiczne czy prywatne? Argumenty dotyczące finansowania Argumenty dotyczące prowadzenia szkół 3) Czy można rozmawiać o edukacji stosując dorobek współczesnej ekonomii głównego nurtu? 4) Współczesne podejście do ekonomii politycznej edukacji

3 Znaczenie edukacji dla gospodarki Tworzenie kapitału ludzkiego (prywatna stopa zwrotu) Odpowiednia podaż siły roboczej Socjalizacja, przygotowanie do pracy zespołowej „Basic competences” Technologiczne spillovers Nie tylko poziom, ale i jakość wykształcenia wpływają na rozwój gospodarczy

Znaczenie edukacji dla społeczeństwa i państwa Socjalizacja Wychowanie Indoktrynacja Tworzenie kapitału społecznego Wyrównywanie szans edukacyjnych Szkoły jako ośrodki polityki społecznej 4

Edukacja a polityka Związki zawodowe nauczycieli Ideologia a wychowanie i edukacja Decentralizacja Prywatyzacja i urynkowienie 5

Punkt wyjścia dla ekonomisty: czy edukacja to dobro publiczne czy prywatne Wysoka prywatna stopa zwrotu z kształcenia (szczególnie na poziomie powszechnym) zarobki i pewność zatrudnienia silnie zależą od poziomu i jakości wykształcenia Pełniejsze zrozumienie świata, łatwiejsze funkcjonowanie w społeczeństwie, lepsze zdrowie itp. Wysoka społeczna stopa zwrotu Efekty zewnętrzne w gospodarce, zdrowie, przestępczość itp. Rzadko kwantyfikuje się zwrot z socjalizacji/indoktrynacji, zwiększonej świadomości politycznej itp., ale zakłada się, że jest pozytywny 6

Czy państwo powinno finansować edukację? Prywatna stopa zwrotu przewyższa koszty, ale… Ignorancja (rodziców) Nieefektywny rynek kredytowy Niepewność… Wysoka społeczna stopa zwrotu Wniosek: tak, ale nie całkowicie 7

Czy państwo powinno prowadzić szkoły? Strona popytowa: TAK: asymetryczna informacja/trudności w ocenie i kontraktowaniu pracy szkoły NIE: ujawnianie preferencji przez głosowanie nogami Strona podażowa TAK: efekty skali; wiarygodność-dłuższy horyzont czasowy; niewielka siła przetargowa rodzin na rynku z asymetryczną informacją i ograniczoną konkurencją; rejony nieatrakcyjne/bariery wejścia i wyjścia NIE: szkoły prywatne bardziej efektywne; wolna konkurencja; zróżnicowanie; większa elastyczność; wprowadzanie rozwiązań z sektora prywatnego itp. 8

Argumenty spoza głównego nurtu ekonomii Nierówności (szans, jakości nauczania, dostępnych zasobów) Segregacja Indoktrynacja/socjalizacja/wychowanie Znaczenie polityczne: wydatki na edukację (Polska: 5% PKB, blisko 50% wydatków samorządów) Związki zawodowe (kilkaset tysięcy nauczycieli; najliczniejsza profesja w sejmie) Znaczenie lokalne szkół Powszechność nauczania Powołanie jako główna motywacja pracy nauczycieli 9

Rzeczywistość Szkoły podstawowe: publiczne bezpłatne, niewiele prywatnych, niewielkie zróżnicowanie Szkoły średnie: publiczne bezpłatne, więcej prywatnych, większe zróżnicowanie Szkolnictwo wyższe: publiczne i prywatne, dotowane przez państwo, ale często płatne, ogromne zróżnicowanie 10

11

Analiza ekonomiczna edukacji Dominujące podejście teoretyczne: teoria kapitału ludzkiego Inna teoria: „signalling” Badanie z tego nurtu nie analizują tego co dzieje się w szkole Badają tylko efekty systemu edukacji i ich powiązanie z gospodarką 12

Analiza ekonomiczna edukacji Niewiele prób tworzenia ekonomicznej teorii kształcenia Czy takie próby mają sens? Trudności w pomiarze kluczowych zmiennych Wiele sprzecznych teorii kształcenia w psychologii i socjologii Wielowymiarowość efektów i kosztów 13

Analiza ekonomiczna edukacji Wiele pojęć poszerzających horyzont współczesnej ekonomii powstało z analiz edukacji Kapitał ludzki Kapitał społeczny Model Tiebouta/głosowanie nogami i koncepcja decentralizacji „Exit, voice, loyalty” Hirschmana ??? 14

Ekonomia edukacji To nie teoria wzrostu Bada efektywność rozwiązań przyjmowanych w szkołach i całych systemach edukacji Mierzy efekty przez testy umiejętności, ew. przyszłe zarobki Ekonomia edukacji jest w 99% czysto empiryczna 15

Przykłady współczesnego podejścia do ekonomii politycznej edukacji Timothy Besley i Maitreesh Ghatak, Government Versus Private Ownership Of Public Goods. Quarterly Journal of Economics, vol. 116(4) Mark Gradstein, Moshe Justman, Volker Meier, 2005, The Political Economy of Education. Implications for Growth and Inequality, MIT Press Giorgio Brunello, Massimo Giannini, 2004, Stratified or comprehensive? The Economic Efficiency of School Design, Scottish Journal of Political Economy, Vol. 51, No. 2 16

Besley, Ghatak, QJE 2001 Różnica między dobrem prywatnym a publicznym w przypadku niekompletnego kontraktu. Intuicyjny przykład: rząd lub NGO inwestują w szkołę, pytanie kto ma ją prowadzić? Rząd posiada technologię umożliwiającą podniesienie jakości, a organizacja pozarządowa posiada dodatkowe zasoby. Koszt rządu = 2 > korzyści = 1. Korzyści inwestycji rządu dla NGO = 5. Korzyści społeczne przewyższają koszty (6>2) Rząd nie zainwestuje jeśli jest właścicielem: będzie musiał prowadzić szkołę, ponieważ ex post jego korzyści przewyższają koszty (1>0). NGO i tak odnosi korzyść, a nie mogąc kontraktować inwestycji nie pokryje z góry kosztów rządu. Jeśli NGO jest właścicielem szkoły to rząd zainwestuje, bowiem ex post może liczyć na połowę korzyści (poprzez transfer od NGO), bo jego wycofanie oznacza 0 dla obu stron. Stąd, inwestycja jest dla niego opłacalna (6/2=3>2 dla rządu; 5-3>0 dla organizacji). 17

Gradstein, Justman, Meier 2005 MIT Press Przegląd historyczny systemów edukacji Przegląd wyników badań ekonometrycznych dotyczących edukacji, wzrostu i nierówności Model statystyczny i dynamiczny decyzji politycznych dotyczących wydatków na edukację Tymi modelami analizują m.in.: Decentralizację Wybór między szkołami prywatnymi i publicznymi, w tym system „school vouchers” Rolę spójnościową – tworzenia kapitału społecznego i podstaw kulturowych państwa w zróżnicowanym etnicznie społeczeństwie 18

Brunello, Giannini 2004, Scottish J of Pol Econ Rząd decyduje o proporcji między szkołami ogólnymi („comprehensive”) a zawodowymi (średnimi), biorąc pod uwagę dynamikę zmian technologicznych Szkoły ogólne dają elastyczne umiejętności i słaby „sygnał” Szkoły zawodowe dają specjalistyczne umiejętności i silny „sygnał” Endogeniczny model tworzenia popytu i podaży na rynku pracy na określone umiejętności Żaden system nie dominuje drugiego, przy czym system ze szkołami ogólnymi ogranicza nierówności 19

Dziękuję za uwagę! 20