Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit Peter R.G. Schindler LGL – Dienststelle Oberschleißheim – Veterinärstraße Oberschleißheim Mikrobiologiczne badania wody do spożycia w małych zakładach wodociągowych Warsztaty – w Warszawie

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 2 Woda do spożycia jest najważniejszym artykułem spożywczym. Musi ona być wolna od patogenów, zdatna do spożycia i czysta. Zdrowie konsumentów nie może więc być zagrożone przez patogeny takie jak wirusy, bakterie i pierwotniaki Dlatego też woda do spożycia musi być regularnie badana. Administracja służby zdrowia nadzoruje jakość wody w centralnych i prywatnych instalacjach wodociągowych. MIKROBIOLOGIA WODY DO SPOŻYCIA

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 3 Ustawa o profilaktyce i zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi (Ustawa o ochronie przed zakażeniami – IfSG) z 20 lipca 2000 (BGBl 2000 Część I Nr. 33, S ) Celem ustawy jest zapobieganie rozwojowi chorób zakaźnych u ludzi, wczesne rozpoznawanie infekcji i niedopuszczanie do ich dalszego rozprzestrzenienia się (§ 1 (1)).

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 4

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 5 Rozporządzeniem regulującym kwestię wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi jestRozporządzenie w sprawie nowelizacji rozporządzenia o wodzie do spożycia z 21 maja 2001 (Rozporządzenie o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Rozporządzenie o wodzie do spożycia – TrinkwV 2001)). BGBl. I (2001): Wprowadza ono również w życie Wytyczną 98/83/WE Rady w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. TrinkwV 2001 dzieli się na 8 ustępów: §§ 1-3 Postanowienia ogólne §§ 4-10 Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi §§ Uzdatnianie §§ Obowiązki przedsiębiorcy oraz innego właściciela zakładu wodociągowego §§ Nadzór §§ Postanowienia szczególne §§ Przestępstwa i wykroczenia § 26 Postanowienia przejściowe i końcowe W związku z uzdatnianiem obowiązuje lista sporządzona przez Federalny Urząd Zdrowia (Lista środków stosowanych w uzdatnianiu i procedur dezynfekcyjnych zgodnie z § 11 rozporządzenia o wodzie do spożycia 2001: 10. poprawka stan: grudzień 2008)

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 6 Rozporządzenie o wodzie do spożycia 2001 Ustęp 1. Postanowienia ogólne § 3 Definicje pojęć W rozumieniu niniejszego rozporządzenia (1)wodą przeznaczoną do spożycia przez ludzi jest woda do spożycia i woda dla zakładów żywnościowych. Przy tym a) Wodą do spożycia jest każda woda, w stanie pierwotnym lub po uzdatnieniu, która przeznaczona jest do picia, gotowania, przygotowywania potraw i napojów lub do innych celów domowych, a w szczególności: - do higieny i mycia ciała, - do mycia przedmiotów przeznaczonych do kontaktu z artykułami spożywczymi, - do mycia przedmiotów, które wchodzą w kontakt (nie tylko przejściowy) z ludzkim ciałem. Obowiązuje to bez względu na pochodzenie wody, jej stan skupienia i bez względu na to, czy jest oddana do spożycia w wodociągach, cysternach, butelkach lub innych zbiornikach. \ Zalecenie przegotowywania może być przy tym stosowane tylko jako krótkotrwały nagły środek zaradczy dla wody przeznaczonej bezpośrednio do spożycia! Woda służąca do higieny ciała i mycia przedmiotów (jw..) nie powinna z zasady podlegać przegotowaniu!

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 7 Rozporządzenie o wodzie do spożycia 2001 Ustęp 2. Jakość wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi § 4 Wymagania ogólne (1) Woda przeznaczona do spożycia przez ludzi musi być wolna od patogenów, zdatna do spożycia i czysta. Wymóg ten uznaje się za spełniony, jeśli przy pozyskiwaniu, uzdatnianiu i dystrybucji wody zachowane są ogólnie uznane zasady techniczne i woda przeznaczona do spożycia przez ludzi spełnia wymagania §§ 5 do 7.

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 8 Ogólnie uznane zasady techniczne Kontrola przestrzegania ogólnie uznanych zasad technicznych odbywa się w drodze rozpatrywania pojedynczych przypadków, dzięki czemu można z odpowiednią pewnością stwierdzić, czy przestrzegane są uznane zalecenia. Ma to miejsce na przykład przy: Zaleceniach regionalnych grup roboczych Przepisach DIN i ISO Arkuszach roboczych, np. Arkuszu roboczym DVGW W 551 (kwiecień 2004) Niemieckiego Stowarzyszenia Branży Gazowej i Wodnej (DVGW) Podobnych instrukcjach, np. wytycznych VDI (Zrzeszenia Niemieckich Inżynierów) itp. Przepisy tego rodzaju są traktowane jako odpowiednie źródła, nie mają jednak z samej racji swojego istnienia statusu uznanych zasad technicznych i nie zakładają wymogu wyłączności.

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 9 DIN październik 2006 Zaopatrzenie w wodę do spożycia z małych zakładów wodociągowych i instalacji niestacjonarnych - Część 1: Małe zakłady wodociągowe - Wytyczne dotyczące wymagań związanych z wodą do spożycia, planowaniem, budową, użytkowaniem i konserwacją instalacji; Przepisy techniczne DVGW DIN kwiecień 2009 Zaopatrzenie w wodę do spożycia z małych zakładów wodociągowych i instalacji niestacjonarnych - Część 2: Instalacje niestacjonarne - Wytyczne dotyczące wymagań związanych z wodą do spożycia, planowaniem, budową, użytkowaniem i konserwacją instalacji; Przepisy techniczne DVGW

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 10 DIN październik Wymagania 4.7 Przepisy prawne i ogólnie uznane zasady techniczne Przy planowaniu, budowie, użytkowaniu i konserwacji wszelkich instalacji dystrybucyjnych należy oprócz postanowień prawnych (patrz załącznik B) stosować się również do uznanych zasad technicznych (patrz ustępy 1 i 2). Ogólnie rzecz biorąc, operatorzy małych zakładów wodociągowych nie posiadają wymaganej wiedzy o przepisach prawnych i zasadach technicznych. Z tego względu wymagana jest współpraca z urzędowymi ekspertami (np. z urzędów zdrowia), regionalnymi zakładami wodociągowymi, sprawdzonymi ekspertami (np. rzeczoznawcami DVGW) oraz instalatorem akredytowanym przy zakładzie wodociągowym.

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 11

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 12 Wirusy – Bakterie – Pierwotniaki Porównanie wielko ś ci 1 µm

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 13 Niektóre wirusy atakujące ludzi i zwierzęta, które wywołują choroby bezpośrednio lub pośrednio przenoszone przez wodę do spożycia, wodę z basenów, wodę powierzchniową lub ścieki Rodzaj patogenuWywoływane choroby Wirusy: Wirusy polio Wirusy Coxsackie A i B Wirusy ECHO Rotawirusy A i B Adenowirusy Wirusy zapalenia wątroby A i E Astrowirusy Coronawirusy Caliciwirusy takie jak norowirusy (wirus Norwalk i inne małe kuliste wirusy) paraliż dziecięcy, zapalenie opon mózgowych herpangina, zapalenie opon mózgowych, egzemy, zapalenia osierdzia zapalenie opon mózgowych, zapalenia jelit, choroby układu oddechowego zapalenia jelit, nudności choroby układu oddechowego, zapalenia jelit, infekcje oczu biegunki i nudności, epidemiczne zapalenie wątroby zapalenia jelit choroby układu oddechowego zapalenia jelit, nudności

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 14 Niektóre bakterie atakujące ludzi i zwierzęta, które wywołują choroby bezpośrednio lub pośrednio przenoszone przez wodę do spożycia, wodę z basenów, wodę powierzchniową lub ścieki Rodzaj patogenuWywoływane choroby Bakterie: Salmonella Typhi Salmonella Paratyphi A,B,C Salmonelle enteritis Gatunek Shigella chorobotwórcze Escherichia coli (EPEC, EIEC, ETEC, EHEC) Yersinia enterocolitica Gatunek Brucella Francisella tularensis Pseudomonas aeruginosa Vibrio cholerae i Biotyp El Tor Wibriony NAG Campylobacter jejuni Helicobacter pylori Gatunek Leptospira Listeria monocytogenes Bacillus anthracis Clostridium botulinum Clostridium perfringens Gatunek Mycobacterium Gatunek Mycoplasma Chlamydia trachomatis Staphylococcus aureus Legionella spp. Tyfus Paratyfus Zapalenia jelit Czerwonka Zapalenia jelit, enterotoksemia, zespół hemolityczno- mocznicowy Zapalenia jelit Choroba Banga Tularemia Zapalenia uszu, zapalenia skóry Cholera Zapalenia jelit Owrzodzenie żołądka Choroba Weila, Leptospiroza canicola Listerioza Wąglik Botulizm Zatrucia artykułami spożywczymi, Zgorzel gazowa Owrzodenie skóry, gruźlica Choroby układu oddechowego Zapalenie spojówek Zatrucia artykułami spożywczymi Zapalenie płuc, gorączka Pontiac

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 15 Niektóre pierwotniaki i pasożyty atakujące ludzi i zwierzęta, które wywołują choroby bezpośrednio lub pośrednio przenoszone przez wodę do spożycia, wodę z basenów, wodę powierzchniową lub ścieki Rodzaj patogenuWywoływane choroby Pierwotniaki: Giardia lamblia Cryptosporidium parvum Entamoeba histolytica Naegleria fowleri Toxoplasma gondii Lamblioza Kryptosporydioza Czerwonka amebowa Zapalenie mózgu i opon mózgowych Toksoplazmoza Pasożyty: Ascaris lumbricoides Gatunek Taenia Trichuris trichuria Enterobius vermicularis Glistnica (askarioza) Tasiemczyca Włosogłówczyca (trichurioza) Owsica

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 16

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 17

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 18 Wiele patogenów może przedostać się do wody gruntowej i wody do spożycia Badania na obecność wszystkich patogenów wymagają zbyt dużego nakładu pracy, kosztów i czasu Badania muszą być proste, szybkie, niedrogie i muszą dawać jednoznaczne wyniki Badanie na organizmy wskaźnikowe zastępuje z reguły badanie na obecność patogenów

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 19 Przeciętna liczba różnych bakterii kałowych na gram odchodów Escherichia coli (bakterie kałowe grupy coli) Enterokoki (paciorkowce kałowe) Clostridium perfringens Człowiek Pies Kot Mysz Rind Świnia Owca Koń Kaczka Kura Indyk < < Geldreich, E.E.: Bacterial populations and indicator concepts in feces, sewage, stormwater and solid wastes. In: Berg, G. (ed.), Indicators of viruses in water and food. Ann Arbor Science, Ann Arbor, Mich. (1978) 51-97

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 20 Wnioski na podstawie mikrobiologicznego badania na obecność organizmów wskaźnikowych zgodnie z TrinkwV 2001 Escherichia coli (wartość graniczna) świeże zanieczyszczenie kałowe wody; możliwa obecność patogenów Coliformy (wartość graniczna) Dawne (trwające) zanieczyszczenie kałowe wody; ogólna oznaka zanieczyszczenia Enterokoki (wartość graniczna) Potwierdzenie i oznaka zanieczyszczenia kałowego (zwiększona u zwierząt) (ale także wzrost w materiale organicznym!) Clostridium perfringens (wartość graniczna) Możliwość dawnego (trwającego) zanieczyszczenia kałowego; wynik pozytywny możliwy także w wodzie po dezynfekcji; oznaka istnienia przetrwalnikowych form pierwotniaków (?) Liczba kolonii w 22°C i 36°C (bez anormalnych zmian!) (wartości graniczne przy badaniu zgodnie z TrinkwV) Wpływ poprzez wodę powierzchniową lub górną warstwę gleby; woda stagnacyjna; mikrobiologiczne skażenie rurociągu; korozja Flexibacter / grupa Sporocytophaga Oznaka niedostatecznego działania filtru gruntowego

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 21 Wymagania mikrobiologiczne dla wody do spożycia według TrinkwV 2001 Badania rutynowe: Escherichia coli: wynik negatywny w 100 ml (wartość graniczna) Coliformy: wynik negatywny w 100 ml (wartość graniczna) Liczba kolonii (22°C/72h): bez anormalnych zmian (wartość graniczna) Przy zastosowaniu dotychczasowych metod: Liczba kolonii (20°C/44h): max 20 w 1 ml wody zdezynfekowanej (wartość graniczna) max 100 w 1 ml w pozostałej wodzie do spożycia (wartość graniczna) max 1000 w 1 ml w prywatnych małych instalacjach wodociągowych o rocznym przepływie poniżej 1000 m 3 (wartość graniczna) Liczba kolonii(36°C/44h): bez anormalnych zmian (wartość graniczna) Przy zastosowaniu dotychczasowych metod: Liczba kolonii(36°C/44h): max 100 w 1 ml (wartość graniczna) Clostridium perfringens: wynik negatywny w 100 ml (wartość graniczna) (tylko przy wpływie wody powierzchniowej)

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 22 Wymagania mikrobiologiczne dla wody do spożycia według TrinkwV 2001 Badania okresowe: Enterokoki: wynik negatywny w 100 ml (wartość graniczna) Legionelle: ocena zgodnie z arkuszem roboczym DVGW 551(kwiecień 2004) i zaleceniem UBA (2006) (ciepła woda w instalacjach w budynkach do użytku publicznego) Badanie na wniosek zgodnie z § 20 (1) 4 a Inne mikroorganizmy: (w szczególności Salmonella spp., Pseudomonas aeruginosa, Legionella spp., Campylobacter spp., enteropatogenna E. coli, Cryptosporidium parvum, Giardia lamblia, Colifagi, enteropatogenne wirusy)

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 23 Zalecane procedury mikrobiologiczne dla urzędowych próbek wody do spożycia Escherichia coli i Coliformy Procedura referencyjna: DIN EN ISO z agarem z laktozą TTC lub Alternatywna dopuszczona procedura: Colilert®-18/Quanti-Tray® Liczba kolonii w 22 °C i 36 °C DIN EN ISO 6222 lub Według załącznika 1 Nr. 5 TrinkwV 1990 Clostridium perfringens (łącznie z zarodnikami) mCP-agar Zgodnie z opisem procedury w załączniku 5, Nr. 1 TrinkwV 2001 EnterokokiDIN EN ISO lub Alternatywna dopuszczona procedura: Agar Chromocult®-Enterococci LegionelleZalecenie UBA: Bundesgesundheitsbl. 2000, 43: Pseudomonas aeruginosaDIN EN ISO 16266

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 24 Ilość wody wyprodukowanej na danym obszarze zaopatrzenia m 3 /dzień Odpowiednia liczba mieszkańców przy dziennym zużyciu wody na osobę wynoszącym 200 litrów Badania rutynowe Liczba próbek rocznie Badania okresowe Liczba próbek rocznie lub zgodnie z §19 ust. 5 i 6 1 lub zgodnie z §19 ust. 5 i 6 3 do (5000 m.) 1000 do do 3300 (16500 m.) 3 do 6600 (33000 m.) 4 do (50000 m.) 1333 do do do do do plus każdorazowo 3 za kolejne 1000 m 3 /dzień (mniejsze ilości zaokrągla się do 1000) 5 do ( m.) 6 do ( m.) 7 do ( m.) 8 do ( m.) 9 do ( m.) 10 do ( m.) 11 do ( m.) 12 do ( m.) 13 do ( m.) do ( m.) 16 do ( m.) 17 do ( m.) 18 do ( m.) 19 do ( m.) 20 do ( m.) 21 do ( m.) 22 do ( m.) Częstotliwość badań według znowelizowanej TrinkwV

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 25 Dowód na obecność Escherichia coli i coliformów w wodzie do spożycia i wodzie w basenach przy użyciu procedury Colilert-18-Quanti-Tray® (IDEXX) Escherichia coli Dowód z użyciem enzymów ß-galaktozydazy i ß-glukuronidazy żółte zabarwienie i niebieska fluorescencja Coliformy Dowód z użyciem enzymu ß- galaktozydazy żółte zabarwienie

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 26 Dowód na obecność Enterokoków w wodzie do spożycia z zastosowaniem filtracji membranowej zgodnie z DIN EN ISO Enterokoki: dowód z użyciem agaru Slanetz- Bartley Przeniesienie na agar Galle- Aesculin Czerwone zabarwienie i Brązowe zabarwienie z otoczką

Bayerisches Landesamt für Gesundheit und Lebensmittelsicherheit 27 Dowód na obecność Clostridium perfringens przy użyciu filtracji membranowej z zastosowaniem m-CP agaru według załącznika 5 (1) TrinkwV 2001 Clostridium perfringens: Dowód z wykorzystaniem agaru m-CP w warunkach beztlenowych przy 44±1°C na 21±3 h ciemnożółte kolonie po zwilżeniu wodorotlenkiem amonu zmieniają kolor na różowy do czerwonego