Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania Dr Dietmar Petersohn Laboratorium Berliner Wasserbetriebe

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania Wymagania ustawy TrinkwV2001 w stosunku do próbobrania Wymagania DIN EN ISO/IEC 17025 Objęcie próbobiorców zewnętrznych systemem zarządzania jakością laboratorium prowadzącego badania Inne wymagania 2

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania Berliner Wasserbetriebe 3

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania Przykład: przenikanie metali z ocynkowanego wiadra (µg/l) 60 sek. 60 Sek. pH 2,2 Cd Pb Mn Zn 0,15 3 7 8 2,5 37 15 55000 Quelle: Dr. Hartmann, Leverkusen:Schulung 16.12.93 4

Badanie elucji metali ciężkich z pojemników do pobierania prób (ze stali wysokogatunkowej i plastiku) Numer próby eMreßstelle Uwaga pH Chrom Miedź Nikiel Ołów Cyna Cynk - µg/l 80802503 Próba ślepa 9 <5,0 200 67 <15 <20 29 80802504 Pojemnik ze stali wysokogatunkowej Bez dodatków, ½ godz. hr. 9 250 66 42 80802505 Pojemnik plastikowy 230 65 23 80802506 ½ godz., odczyn zasadowy 10,2 190 55 80802507 61 24 80802508 ½ godz., odczyn kwaśny 3 260 63 71 80802509 240 62 5

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 1. Wymagania niemieckiej ustawy o wodzie do pożycia TrinkwV 2001 w stosunku do próbobrania Akredytacja próbobiorców / próbobrania Na mocy § 15.4 ustawy TrinkwV 2001 próbobranie podlega przepisom tej ustawy t.j. próbobranie przeprowadzić musi akredytowane laboratorium 6

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 – nowa wersja: sierpień 2005 r. Standard 9001 (bez zmian w aspektach technicznych) Od połowy maja 2007 dokumenty akredytacyjne zgodne ze „starym” standardem tracą swoją ważność Nowość: „poprawa” komunikacji wewnętrznej i komunikacji z klientem Ustalanie poziomu zadowolenia klienta i ocena W 2010 nowe przepisy akredytacyjne (Unia Europejska

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 – nowa wersja: sierpień 2005 r. 2.1 Personel Rozdział 5.2.5 DIN EN ISO/IEC 17025: „Kierownik laboratorium musi upoważnić wybrane osoby do wykonywania określonych rodzajów próbobrania…” Kierownik laboratorium musi prowadzić rejestr autoryzacji, na przykład: listę personelu, matrycę funkcji, wzory podpisów 8

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 – nowa wersja: sierpień 2005 r. 2.1 Personel Wszystkie osoby nie zatrudnione w laboratorium pobierające próby muszą obowiązkowo uczestniczyć w szkoleniach Szkolenia przeprowadzać mogą próbobiorcy z laboratorium Szkolenia w zakresie pobierania prób wody do spożycia trwają 2 dni Szkolenia przypominające dla próbobiorców muszą odbywać się co 5 lat (wystarczy 2 dzień Określić należy skuteczność szkolenia (Nowość!) 9

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 – nowa wersja: sierpień 2005 r. 2.1 Plan próbobrania Rozdział 5.7.1 DIN EN ISO/IEC17025: Laboratorium musi posiadać plan próbobrania oraz procedury postępowania podczas próbobrania… Plan próbobrania oraz instrukcje postępowania muszą być dostępne w miejscu próbobrania.

11

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 – nowa wersja: sierpień 2005 r. 2.1 Rejestry Rozdział 5.7.3 DIN EN ISO/IEC17025: Laboratorium musi posiadać instrukcje postępowania dotyczące zapisywania podstawowych danych i czynności związanych z próbobraniem. Rejestry muszą opisywać zastosowaną procedurę próbobrania, identyfikować próbobiorców, warunki na miejscu (tam, gdzie to istotne), zawierać schematy lub w inny sposób opisywać miejsce próbobrania i, tam, gdzie to stosowne, zastosowaną metodę statystyczną (protokół próbobrania).

Dane w protokole próbobrania Dokumenty do późniejszej oceny Oznaczenie prób Rodzaj próbobrania Miejsce pobrania, uwagi na temat miejsca Pomiary na miejscu, data, czas Konserwacja Działania podjęte przez próbobiorców Dostawa do miejsca badania Dane dotyczące warunków, w jakich znajduje się próba do momentu dostarczenia do laboratorium i obserwacje na temat zmian zachodzących w próbie

Protokół z próbobrania

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 – nowa wersja: sierpień 2005 r. 2.1 Audyt Laboratorium musi sprawdzić umiejętności wszystkich próbobiorców w ramach audytu wewnętrznego przynajmniej raz do roku Badanie akredytowanej procedury próbobrania musi odbywać się w warunkach rzeczywistych. Muszą wziąć w nim udział próbobiorcy zatrudnieni w laboratorium i zewnętrzni Podczas procedury akredytacyjnej wszyscy próbobiorcy (wewnętrzni i zewnętrzni) muszą być dostępni w celu udzielenia dodatkowych wyjaśnień. 10 próbobiorców: wszyscy sprawdzeni > 10 próbobiorców: dodatkowo co najmniej 20% ich liczby podlega sprawdzeniu

Audyt

Audyt

2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 2.1 Parametry Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 2.1 Parametry Jeżeli laboratorium pobiera próby wody do spożycia do badania, musi uwzględnić dodatkowe parametry temperatura, pH, konduktywność, chlor, zapach / smak, mętność, kolor (dokładność: pH: 0,2 jednostek pH, konduktywność: 10%) w przypadku próbobiorców zewnętrznych laboratorium musi szczegółowo sprawdzić protokół/raport z próbobrania

2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 3. Włączenie próbobiorców zewnętrznych w system jakości laboratorium analitycznego Powiązanie umową „Modelowa umowa pomiędzy akredytowaną placówką badawczą, a jednostką zatrudniającą próbobiorców” DAP-TM 28 (www.dap.de) Quelle: Dr. Franke (Vortrag vom April.05)

Niedawne rozszerzenie wymagań (DAP TM 20) Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 3. Inne wymagania dotyczące pobierania prób i ich badania/przygotowania w laboratorium Wymaganie Dostawa sprzętu do badań w terenie (kontrola temperatury) Niedawne rozszerzenie wymagań (DAP TM 20) Kalibracja sprzętu do pomiarów terenowych musi odbywać się codziennie (w przypadku pH-metru wymagana jest dwupunktowa kalibracja w zakresie pomiaru Sprawdzić ph-metr na miejscu używając roztworu przygotowanego niezależnie od roztworów kalibracyjnych Jeżeli odchylenie odczytu pH jest > 0,2, cała procedura kalibracji musi zostać powtórzona (sprawdzić temperaturę skalibrowanym termometrem) Konduktywność: urządzenie sprawdzać codziennie stosując roztwór KCl o temp. 25°C

2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania 2. Wymagania normy DIN EN ISO/IEC 17025 Karty inspekcyjne (karta instrukcji AQS A2 wrzesień 2004, wydanie 13 IV/2006) Wybór próby inspekcyjnej (np. wyprodukowanego syntetycznie standardowego roztworu, niezależnie od roztworu kalibracyjnego!) Okres wstępny: badanie próby inspekcyjnej przynajmniej 20-krotnie w czasie 10 dni roboczych, następnie oznaczenie: m : wartość średnia •     s: odchylenie standardowe •    Wartość alarmowa:     m    ± 2s •    Wartość graniczna: m ± 3s •    Okres kontroli: mierzenie próby inspekcyjnej w każdej serii analiz, min. raz w ciągu dnia roboczego i wpisanie danych do karty inspekcyjnej •     

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 w stosunku do próbobrania Karty inspekcyjne (nowe zasady = od 2006 wprowadzono kartę instrukcji zapewniania jakości w analityce) Wartość poza wartością graniczną 10 z 11 następujących po sobie wartości znajduje się po jednej stronie linii środkowej 7 następujących po sobie wartości wykazuje tendencję rosnącą 7 następujących po sobie wartości wykazuje tendencję malejącą 2 następujące po sobie wartości poza granicą alarmową Quelle: AQS-Merkblatt A-2

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 – niepewność próbobrania Pojęcie niepewności Niepewność (pomiaru) (za GUM, 1993) „Parametr przypisany wynikowi pomiaru oznaczający rozrzut wartości (szerokość przedziału), wewnątrz którego można z zadowalającym prawdopodobieństwem usytuować wartość wielkości mierzonej” Niepewność = szacowanie zakresu wartości Pomiar idealny Wielkość mierzona „Prawdziwa wartość” Odchylenie pomiaru Pomiar rzeczywisty Pomiar

Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 – niepewność próbobrania Zasada podstawowa Należy uwzględnić wszystkie odpowiednie przyczynki do niepewności: wskazać standardowe odchylenie (jako parametr rozrzutu) jeżeli jest to możliwe, uwzględnić systemowe źródła niepewności w wyniku pomiaru traktować systemowe i przypadkowe oddziaływania jednakowo jednakowo traktować niepewność określoną statystycznie i inne informacje Quelle: Dr. Schmidt, EUROLAB

Do czego potrzebna jest niepewność? Wymagania systemu zapewnienia jakości DIN EN ISO 17025 – niepewność próbobrania Do czego potrzebna jest niepewność? Berliner Wasserbetriebe Ocena jakości wyniku Porównanie dwóch wyników (czy różnica jest znacząca?) Decyzja, czy procedura pomiaru jest właściwa (do danego celu; jeżeli niepewność jest zbyt duża, potrzebna jest lepsza metoda) Ocena przestrzegania wartości granicznych (kwestia odpowiedzialności Alkohol 1,0 ‰ 0,5 ‰ Grenzwert 0,5‰ 0,0 ‰ Quelle: Dr. Schmidt, EUROLAB

Próbobranie jest zawsze składnikiem analizy Celem próbobrania jest dostarczenie do laboratorium próby kwalifikującej się do zbadania pewnych określonych poszukiwanych parametrów. Błędów wywołanych niewłaściwym pobraniem, przechowywaniem lub transportem próby nie można naprawić nawet najbardziej skomplikowanymi metodami analitycznymi Dokumentacja jest ważnym skłanikiem procesu pobierania prób.

Wymagania wobec profesjonalnego punktu pobierania prób: Punkt pobierania prób przy wodomierzu: -   odpowiedni kran za wodomierzem    brak materiału izolacyjnego wodomierz nie może być umieszczony w studzience (względy bezpieczeństwa) Punkt pobierania prób na wodociągu i w przedsiębiorstwie wodociągowym: umieszczony na rurze nie umieszczony na ścianie otoczenie – czyste, chronione przed wpływem pogody, oświetlenie

Odpowiedni kran, czyli: Odległość kran – podłoga, co najmniej 500 mm lub kran – krawędź odpływu, co najmniej 250 mm W promieniu 2 m od punktu poboru prób nie mogą występować materiały łatwopalne, gazomierze, zbiorniki olejów, ani instalacje elektryczne (ze względu na niebezpieczeństwo pożaru lub wybuchu)    Zakaz stosowania materiałów łatwopalnych Gwint uszczelniony teflonem Woda musi wypływać z kranu łagodnym strumieniem Krótkie połączenie z kranem

Plan próbobrania cel badania dokładne oznaczenie na mapie i wskazówki dot. położenia punktu próbobrania rodzaj próby, np. próba zwykła, mieszana technika próbobrania pomiary na miejscu, np. temperatura, pH, przewodność zakres wymaganego badania, np. mikrobiologia, metale ciężkie, związki organiczne dane w formularzu próby – materiał, pojemność próby, stopień wypełnienia, konserwacja nazwiska i telefony osób odpowiedzialnych środki bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo 2.1. Ogólne Próbobranie nie może być przeprowadzane pod wpływem lekarstw działających na układ krwionośny i nerwowy, ani pod wpływem alkoholu Wszystkie urządzenia powinny być w dobrym i nie zagrażającym bezpieczeństwu stanie Ubranie stosowne do warunków pogodowych Solidne obuwie Zachowanie szczególnej ostrożności przy obchodzeniu się ze związkami chemicznymi

Bezpieczeństwo Postępowanie w zakładach wodociągowych Ze względów bezpieczeństwa próbobiorcy wchodzący na teren zakładu wodociągowego muszą każdorazowo meldować swoje przybycie odpowiedzialnym osobom Na wejście do stref bezpieczeństwa potrzebne jest zezwolenie odpowiednich jednostek Pobieranie prób, co do zasady, odbywać się powinno wyłącznie w miejscach do tego przeznaczonych W trudnych warunkach konieczna jest pomoc drugiej osoby, która odpowiadać będzie za bezpieczeństwo

Bezpieczeństwo Postępowanie w zakładach wodociągowych Podczas wchodzenia do zbiorników, kanałów, studzienek należy ściśle przestrzegać zasad bezpieczeństwa W miejscach takich wystąpić może zagrożenie dla życia i zdrowia wywołane groźnymi dla zdrowia lub wybuchowymi gazami Zezwolenie na wejście jedynie w towarzystwie uprawnionej osoby Badanie jakości powietrza przy pomocy specjalnych zestawów Zastosowanie aparatów tlenowych Uprzęże bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo Postępowanie ze związkami chemicznymi Postępowanie ze środkami konserwującymi: Związki chemiczne należy pobierać przy pomocy odpowiednich instrumentów (pipety) Rękawice i okulary ochronne Butelki, pojemniki zawierające związki chemiczne nie mogą być przechowywane z żywnością Podczas pobierania prób oraz ich konserwacji nie należy jeść, pić, ani palić

Postępowanie ze skargami klientów Przyjęcie skargi i analiza Cel dochodzenia jasno określony przed pobraniem prób Wywiad z klientem jest podstawą do ustalenia strategii i wykonania próbobrania z instalacji wodociągowej Pozytywne wyniki w przypadkach indywidualnych wymagają przeprowadzania dochodzenia systemowego, którego elementem będzie ukierunkowany wybór punktów pobierania prób

Postępowanie ze skargami klientów Chemiczne i mikrobiologiczne zanieczyszczenie instalacji wody do spożycia, np. Spowodowane przez niewłaściwe urządzenia doczyszczające lub ich złe podłączenie. Badanie prób pobranych przed i za tymi urządzeniami. Jeżeli punkty pobierania prób nie są wbudowane w instalację, konieczne jest jej rozłączenie. W przypadku większych budynków konieczna jest znajomość planu instalacji. możliwe niedopuszczalne podłączenia instalacji wody pitnej do instalacji wody deszczowej lub studziennej. Badanie możliwego zanieczyszczenia mikrobiologicznego w całym systemie. Instalację wody pitnej należy przepłukać i/lub zdezynfekować, a następnie skontrolować ponownie. 39

Postępowanie ze skargami klientów Parametry decydujące o spełnianiu przez wodę do spożycia przepisów prawa: Zapach (stagnacja, obca woda, nowe przyłącza, urządzenia uzdatniające, prace wykonane na sieci lub w instalacji domowej) Smak Kolor (materiał, z którego wykonano instalację domową, obca woda / wody powierzchniowe zawierające glony, nowe przyłącza, prace na wodociągu) Mętność (materiał, z którego wykonano instalację domową, prace na wodociągu) Tlen (punkty końcowe instalacji domowych, stagnacja) Wartość pH (obca woda, urządzenia obniżające twardość wody) Konduktywność (obca woda, urządzenia uzdatniające) Potencjał redoks (obca woda)

Postępowanie ze skargami klientów Powody zanieczyszczenia wody do spożycia: Przedostanie się wody zanieczyszczonej Nowe instalacje Prace na wodociągu Połączenia z instalacjami przemysłowymi Osady w wodociągu lub instalacji domowej - Osady korozyjne Roboty wykonane przez użytkownika - Niewłaściwe postępowanie - Niezachowanie dostatecznej czystości Materiały, z którymi styka się woda - Materiały wydzielające węgiel - Metale

Dziękuję Państwu za uwagę