Obraz Ziemi na mapie Zwykle nie sprawia nam trudności poruszanie się po najbliższej okolicy, gdzie znamy każdy kamień. Problem pojawia się, gdy znajdziemy się na przykład na wakacjach w nieznanym miejscu. Bardzo przydatny do orientacji w terenie staje się wówczas plan lub mapa. Nauczymy się zatem jak z nich korzystać, jak przeliczać i odczytywać skalę mapy.
MAPA Mapa jest obrazem przedstawiającym Ziemię lub jej fragment w odpowiednim pomniejszeniu za pomocą znaków umownych. Pomniejszenie mapy nazywać będziemy skalą lub podziałką.
SKALA Skala określa, ile razy odległość rzeczywista w terenie została pomniejszona na mapie. Skala może być przedstawiona w postaci liczbowej (np. 1:2 500 000), mianowanej (np. 1cm – 25km) lub podziałki liniowej. W atlasach i na szkolnych mapach ściennych występuje zwykle we wszystkich trzech postaciach.
MAPY Mapy wykonywane są w różnych skalach w zależności od przeznaczenia. Duża skala oznacza dużą dokładność mapy, natomiast mała skala mapy- małą dokładność. Skalę określamy jako dużą, gdy przedstawia dany obszar z dużą dokładnością. Zgodnie z tym na przykład skala 1: 100 000 jest większa niż 1: 500 000.
KARTOGRAFIA Kartografia jest dziedziną nauki zajmującą się matematyczną i graficzną stroną konstrukcji map. Przy ich tworzeniu podstawową trudnością okazuje się przeniesienie siatki geograficznej na płaszczyznę. Siatka ta oplata model kuli ziemskiej, a więc obiekt trójwymiarowy, przestrzenny. Przeniesienie jej na dwuwymiarową płaszczyznę bez rozerwania, skurczenia lub rozciągnięcia nie jest możliwe. Stąd też linie równoleżników i południków przedstawione na płaskiej mapie na ogół nie przecinają się pod kątem prostym. Tworzą one tak zwaną siatkę kartograficzną. Siatka ta służy do lokalizacji i określenia współrzędnych geograficznych – długości i szerokości. Treść mapy przedstawiana jest za pomocą znaków kartograficznych. Umieszczone obok mapy objaśnienie tych znaków nazywamy legendą. Na mapach o dużej skali, a więc i większej dokładności, można umieścić znaki kartograficzne przedstawiające na przykład niewielkie miejscowości, strumienie, polne drogi. Jako ,,mniej ważne’’ nie są one oznaczone na mapach o małej skali. Treść musi być tam uproszczona, czyli zgeneralizowana, między innymi poprzez pokazanie tylko najważniejszych obiektów.
I.PRZEKSZTAŁCAMY SKALĘ 1cm=10mm 1m=100cm 1km=1000m Przykład. Przedstaw skalę 1:200 000 w postaci mianowanej i podziałki liniowej. 1.Skalę liczbową odczytujemy: 1cm (mogą też być mm lub m) na mapie to 200 000 cm (mm, m) w terenie. 1cm – 200 000cm 2. 200 000cm= 2000m= 2km 1cm na mapie przedstawia odległość 2km w terenie. 1cm – 2km 3. Znając postać skali mianowanej, łatwo można ją przedstawić jako podziałkę. 4.Narysuj linię i kolejno odłóż na niej jednocentymetrowe odcinki (4-5 lub więcej). Odcinek pierwszy od lewej podziel na 10 jednomilimetrowych części. 1. 5.Opisz linię tak, jak to wynika ze skali mianowanej.
Ćwiczenie 1. Przedstaw skalę: a.1:30 000, b.1:45 000 000, c.1:175 000 w postaci mianowanej. Odpowiedź: a.1cm – 0,3km, b.1cm – 450km, c.1cm – 1,75km
II.OBLICZAMY ODLEGŁOŚĆ NA MAPIE Przykład 1. Oblicz, jaka odległość dzieli Żalęcin i Dolice w terenie. _____________________________ Korzystając ze skali liczbowej, ustal rzeczywistą odległość odpowiadającą 1cm na mapie. Skala 1:250 000 oznacza, że 1cm na mapie to 250 000cm w terenie. Po przekształceniu otrzymujemy: 1cm – 2500m, czyli 1cm – 2,5km. Zmierz linijką odległość na mapie pomiędzy Żalęcinem a Dolicami. Wiedząc już, że każdy centymetr na mapie oznacza 2,5km w rzeczywistości, możemy obliczyć faktyczną odległość między miastami. Długość odcinka Żalęcin-Dolnice na mapie wynosi 3cm, czyli 3 razy po 2,5km. Daje nam to wynik 7,5km w terenie. Możemy również ułożyć proporcję: Odpowiedź: Odległość między miastami wynosi 7,5km.
Zatem skala liczbowa wynosi 1:700 000. Przykład 2. Oblicz, w jakiej skali została wykonana mapa, jeżeli odległość rzeczywista pomiędzy miejscowościami Nowogard i Łobez wynosi 32,2km. _________________________________________ Zmierz linijką (w linii prostej) odległość na mapie pomiędzy miejscowościami Nowogard i Łobez. Wiedząc już, że 4,6cm na mapie odpowiada 32,2km w rzeczywistości, możemy, korzystając z proporcji, obliczyć, że 1 cm na mapie to 7km w terenie. Zamieniamy skalę mianowaną na liczbową. 1cm – 7km czyli 1cm – 7000m, a więc 1cm – 700 000cm. Zatem skala liczbowa wynosi 1:700 000. Odpowiedź: Mapa wykonana jest w skali 1:700 000.
MAM NADZIEJĘ, ŻE WIESZ JUŻ CZYM JEST MAPA I SKALA, A BĘDĄC W TERENIE POTRAFISZ ODNALEŹĆ SIĘ W NIM ORAZ ODSZUKAĆ NA MAPIE INTERESUJĄCE MIEJSCA I OBIEKTY GEOGRAFICZNE. POWODZENIA. Na podstawie podręcznika do geografii „Puls Ziemi”, wyd. M.Rożak, Gdańsk 2003rok, prezentację wykonała Aneta Jankowska – Łukomska, nauczyciel geografii.