Kultura Imperium Rzymskiego Prawo, literatura i sztuka.

Rzym od początku istnienia znajdował się w kręgu kultury greckiej i etruskiej i to im zawdzięcza swój rozkwit w VI w. p.n.e. oraz dalszy rozwój. Wtedy to powstał Rzym-miasto, z centralnym miejscem – forum – przeznaczonym na zgromadzenia. Przy nim znajdowały się też najważniejsze budynki miejskie – publiczne oraz sakralne (świątynie).

Pismo i tradycja Językiem używanym w Imperium Romanum była łacina, która wywodzi się z alfabetu greckiego. Przejęli i przekształcili go Latynowie, tworząc nową mowę. Początkowo łaciny używano jedynie do spisywania praw i dekretów królewskich, a dopiero później zaczęto tworzyć literaturę pisaną.

W okresie republiki Rzym utrzymywał silne stosunki kulturowe z Grecją W okresie republiki Rzym utrzymywał silne stosunki kulturowe z Grecją. Dzieci bogatych arystokratów uczyły się greki, filozofii, literatury oraz retoryki, czyli sztuki przemawiania. Wpływ Grecji uwidaczniał się również w sztuce i architekturze. Rzymianie kopiowali rzeźby, malunki i budowle greckie. Dzięki temu do dziś przetrwało wiele dzieł greckich, skopiowanych przez artystów starożytnego Rzymu.

Architektura Początki architektury i plastyki rzymskiej kształtowały się pod wpływem Etrusków, w okresie republiki dominowały wpływy greckie. Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę, poznali konstrukcje łukowe sklepienia. Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami wykształcili porządek kompozytowy ,w którym głowica składa się z motywów jońskich i korynckich, a także będący odmianą porządku doryckiego porządek toskański – tutaj jednak kolumna posiada gładki trzon oraz bazę.

Porządki rzymskie Porządek kompozytowy - łączył elementy porządku jońskiego i korynckiego.

Porządki rzymskie Porządek toskański - wykształcił się z doryckiego. Różnił się od niego tym, że: kolumny miały gładkie trzony (w porządku doryckim pokryte były żłobieniami) pod kolumnami wprowadzono bazy (w porządku doryckim kolumny stały bezpośrednio na stylobacie).

Porządki rzymskie Porządek spiętrzony - czyli spiętrzenie porządków architektonicznych, wprowadzenie w jednym obiekcie, na kilku kondygnacjach, porządków reprezentujących kolejno: porządek dorycki, joński, koryncki.

Materiał budowlany Największe znaczenie historyczne zyskały osiągnięcia Rzymian w architekturze. Materiały budowlane, które znalazły szerokie zastosowanie: Cement - produkowany z wapna i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni (opanowanie techniki wyrobu zaprawy murarskiej i tynku), Beton- cechuje go niesamowita trwałość i wodoodporność, Drewno; Wypalana cegła- opanowana w II wieku p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej; Kamień ciosany;

Typy budowli rzymskich: Forum Amfiteatr Koloseum Panteon Akwedukt Termy Łuk triumfalny

Forum – Forum Magnum Centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki , odpowiednik greckiej agory. Na rynku znajdowały się trzy najważniejsze instytucje życia religijnego, administracyjnego oraz sadownictwa. Oprócz nich znajdowały się tam hale targowe, łuki triumfalne liczne świątynie.

Amfiteatr Arena o kształcie elipsy lub koła, otoczona wznoszącymi się schodkowo ławkami dla widzów. Jego zalążkiem był wydzielony na forum dziedziniec, na którym urządzano igrzyska gladiatorów. Ostatecznie amfiteatr stał się wielkim kompleksem rozrywkowym z widownią mieszczącą dziesiątki tysięcy widzów, z wieloma pomieszczeniami pomocniczymi i wieloma udogodnieniami.

Koloseum Najbardziej znanym amfiteatrem rzymskim jest Koloseum - amfiteatr Flawiuszów w Rzymie. Ogromna budowla (dł. osi 188 i 156 m, obwód 524 m, wys. 48,5 m), z pojemną widownią (około 50 tysięcy miejsc) z 4 galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy. Wybudowano cztery kondygnacje jako układ pomieszczeń wydzielonych między filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi- umieszczono tam natryski, szatnie, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki dla zwierząt, bufety i korytarze. Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść, jednakże do naszych czasów zachowały się oznaczenia wejść od XXIII do LIV, które umożliwiały szybkie wejście lub opuszczenie widowni. Widownię, w deszczowe lub słoneczne dni, można było okryć specjalną osłoną. Odbywały się tu między innymi walki gladiatorów i widowiska przedstawiające bitwę morską, wystawiane w specjalnie tworzonych basenach oraz polowania na dzikie zwierzęta. Mordowano tu także pierwszych chrześcijan. W dobie średniowiecza Rzymianie systematycznie pozyskiwali z Koloseum materiał budowlany, z którego wznosili nowe obiekty.

„ Dopóki trwa Koloseum, trwać będzie Rzym „ Dopóki trwa Koloseum, trwać będzie Rzym. Jeżeli upadnie Koloseum, upadnie Rzym, a za nim cały świat”.

Panteon Okrągła świątynia na Polu Marsowym, wzniesiona przez Hadriana w 125 r. poświęcona wszystkim bogom. Pod tympanonem znajduje się inskrypcja: MAGRIPPA.L.F.COS.TERTIUM.FECIT (tłum.: Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci); wysokość wejścia wraz z tympanonem wynosi 25 m. Uszkodzony podczas najazdu barbarzyńców na Rzym w V wieku 609rok- cesarz Bizancjum Fokas podarował Panteon papieżowi Bonifacemu IV, który przekształcił go w kościół chrześcijański pod wezwaniem Santa Maria ad Martyres. Został odnowiony w okresie renesansu- pracami kierował Rafael Santi, którego zwłoki spoczywają w Panteonie. Dwaj włoscy królowie: Wiktor Emanuel II i Hubert I zostali tu pochowani.

Akwedukt Łac. aquaeductus, od aqua - woda, ductus – prowadzenie; Były to kanały wodociągowe , rurociągi podziemne lub nadziemne , które mogły być umieszczone na arkadach przeprowadzonych nad rzekami lub nierównościami terenu, prowadzące wodę z odległych źródeł (zazwyczaj górskich z uwagi na czystość i niską temperaturę wody) do miast. Przewodzono ją rurami lub kanałami otwartymi , w których woda płynęła pod działaniem siły ciążenia Aż do czasów nowożytnych wodociągi miejskie zasilane były niemal wyłącznie przez akwedukty lokalne , nie przekraczające na ogół kilkuset metrów długości; Arkady, często wielokondygnacyjne stosowano tylko tam, gdzie to było konieczne (z uwagi na ich pracochłonność i wielkie zużycie materiałów budowlanych) przy pokonywaniu rzek i dolin. Pozwalało to zachować stały spadek akweduktu oraz uniknąć wysokiego ciśnienia wody, co było ważne z uwagi na niewielką wytrzymałość używanych wówczas powszechnych rur ceramicznych i ołowianych. Często potocznie mówiąc o akweduktach niesłusznie się ma na myśli wyłącznie ich odcinki na arkadach, w istocie stanowiące zaledwie ok. 10% ich całkowitej długości

Termy Kompleks łaźni ulokowanych na rozległym terenie, wśród zieleni, dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach. W skład pomieszczeń wchodziły: -         szatnie (apodyterium) -         baseny z zimną wodą (frigidarium) -         baseny z gorącą wodą (calidarium) -         łaźnie: sucha (laconicum) lub parowa (sudationes) -         sale masażu (oleoterion), w których namaszczano ciała olejkami -         sala do wypoczynku (tepidarium); Poza tymi pomieszczeniami w skład łaźni wchodził: stadiony, boiska, sale gimnastyczne, biblioteki, pokoje muzyczne, salony gier, bufety, portyki; Sala do wypoczynku i pokoje z basenami ogrzewane były gorącym powietrzem rozprowadzanym pod podłogą;

Łuki Triumfalne Łac. Arcus triumphalis ; W architekturze łuk triumfalny to budowla w kształcie monumentalnej, wolnostojącej , bramy, która stawiana była w celu upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia , zazwyczaj zwycięstwa militarnego Przejście pod łukiem triumfalnym dowódcy lub dowódców, którzy odnieśli zwycięstwo było punktem kulminacyjnym pochodu triumfalnego; Zwykle łuki triumfalne były budowane jako stałe konstrukcje i niektóre z nich przetrwały całe stulecia, część z nich natomiast była prowizorycznymi konstrukcjami stawianymi dla uczczenia ważnego wydarzenia. Łuki triumfalne najszerzej upowszechniły się w czasach cesarstwa (ku czci zwycięskich cesarzy, ich dobrodziejstw, bóstw, wodzów). Najwięcej zbudowano ich w  Rzymie: łuk Tytusa (81 n.e.), Septymiusza Sewera (203), Konstantyna (312), oraz na obszarze Italii (Rimini, Aosta, Ankona, Benewent).

Cyrk Cyrk to typowa dla architektury rzymskiej budowla przeznaczona do oglądania wyścigów konnych, zapasów i walk gladiatorów. Dla wyścigów dwukołowych, czworokonnych wozów (kwadryt) przeznaczony była właśnie ta budowla. Wpływało to oczywiście na formę budowli, która miała kształt wydłużonej elipsy z trybunami na obu dłuższych bokach i jednym krótszym. Na czwartym boku znajdowały się zabudowania "gospodarcze" (stajnie, koszary dla gladiatorów), zaś w boku przeciwległym tryumfalna brama dla zwycięzców. Bieżnia silnie wydłużona, wyścielona ubitym piaskiem (łac. arena -piasek), podzielona na dwie części wybudowanym pośrodku grubym, niezbyt wysokim murem (spina) lub nasypem z ubitego piasku (agger), na którego końcach wznosiły się potrójne słupki (metae) w kształcie obelisków. Circus Maximus – najstarszy i największy cyrk starożytnego Rzymu . Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Jego początki wiąże się z panowaniem Tarkwiniusza Starszego. Najstarszą częścią cyrku są pozostałości fundamentów drewnianego budynku stajni (carceres), pochodzące z 329 p.n.e.

Drogi Drogi rzymskie należą do jednych z ważniejszych osiągnięć inżynierskich Rzymu. Budowana przez Rzymian sieć umożliwiała łatwiejsze przemieszczanie legionów, ułatwiała handel pozwalała na szybsze przekazywanie informacji za pomocą zorganizowanej wzdłuż dróg poczty państwowej (cursus publicus). Liczne odcinki rzymskich dróg przetrwały do dnia dzisiejszego.

Malarstwo rzymskie Malarstwo rzymskie to wytwór głównie warsztatów greckich. Malarstwo sztalugowe i tablicowe w okresie późnej republiki zostało wyparte przez malarstwo ścienne, na podstawie schematów kompozycyjnych podzielone na 4 style pompejańskie. Właśnie w Pompejach, mieście położonym u podnóża Wezuwiusza, malowidła ścienne zachowały się w bardzo dobrym stanie (za sprawą grubej warstwy popiołów wulkanicznych), z resztą jak i cały kompleks miejski

Fantazyjna architektura przedstawiona na fresku odkrytym w Pompejach

Portret pary małżeńskiej z drugiej połowy I w Portret pary małżeńskiej z drugiej połowy I w. Mężczyzna to urzędnik Terencjusz Neo albo piekarz Pakwinius Prokolus

Przykład obrazu figuralnego malowanego bezpośrednio na ścianie Przykład obrazu figuralnego malowanego bezpośrednio na ścianie. Obraz ujęty jest w delikatnie zaznaczone ramy.

Rzeźba Rzeźba rzymska, rodziła się dwukrotnie. Pierwszy okres to wpływy etruskie a drugi, to czas związany z przejęciem wielu cennych dzieł greckich po podbojach dokonanych w II wieku p. n. e. Początki rozwoju rzeźby rzymskiej przyjmowane są zazwyczaj na koniec II wieku p. n. e. Wytworzone zostały na zapotrzebowanie możnych kolekcjonujących dzieła sztuki. Dla zaspokojenia stale rosnącego popytu zaczęto wytwarzać kopie mniej lub bardziej wiernie oddające pierwowzory. Początkowo kopie powstawały w warsztatach greckich, później w różnych miastach Azji Mniejszej, w końcu także w samej Italii, szczególnie po odkryciu dużych złóż marmuru w Carrarze. Kopiowano także posągi oraz tworzono z nich całe grupy wzorowane często na pojedynczych postaciach. Rzeźby te służyły przede wszystkim do dekoracji wnętrz i ogrodów. Z wzorowania się na greckiej rzeźbie sakralnej, powstała rzeźba dekoracyjna o tematyce mitologicznej. Kopiści na ogół nie podpisywali swoich dzieł. Równolegle do działalności kopistów rozwijały się dwa inne nurty tematyki rzeźbiarskiej: portret oraz relief historyczny.

Prawo rzymskie Najdawniejsze prawo rzymskie było prawem zwyczajowym, nie pisanym. Prawo prywatne (ius privatum) było ściśle związane z prawem publicznym (ius publicum) i znajdowało się w mocy kapłanów, którzy je interpretowali. Najstarsza kodyfikacja prawa rzymskiego to prawo dwunastu tablic (leges duodecim tabularum). Była to kodyfikacja prawa rzymskiego opracowana przez wybranych dziesięciu obywateli (decemwirów) w latach 451-449 p.n.e. Prawo dwunastu tablic zostało wyryte na 12 spiżowych tablicach i wystawione na Forum rzymskim (oraz na rynkach rzymskich kolonii). Kodeks ten przedstawiał stosunki społeczne w ówczesnym państwie rzymskim i był spisem prawa zwyczajowego. Obejmował prawo cywilne, karne, państwowe, sakralne i procesowe (procedurę sądową). Przewidywał bardzo surowe kary za naruszenie prawa własności. Dzisiaj znane są tylko fragmenty prawa dwunastu tablic, przekazane w komentarzach starożytnych prawników, a także w dziełach literatury nieprawniczej (np. starożytnej filologii - jako najstarszy pomnik prozy łacińskiej).

Trzecim systemem prawnym było prawo obcych ludów (ius gentium), również tworzone przez pretorów. W okresie cesarstwa rzymskiego źródłem prawa stały się rozporządzenia (konstytucje) cesarskie oraz opinie najlepszych prawników rzymskich, mające moc wiążącą dla praktyki sądowej. Doprowadziły one prawo rzymskie do doskonałości. Za panowania Justyniana Wielkiego (VI w.) powstał tzw. kodeks Justyniana (Corpus Iuris Civilis). Nazwa ta była używana od XVI w. na określenie kodyfikacji justyniańskiej i nowel justyniańskich z początku VI w. Kodyfikacja justyniańska stanowi jednolity zbiór prawa opracowany na podstawie przepisów poprzednich trzech kodeksów (teodozjańskiego, Gregoriusza, Hermogeniana) i uwzględniający później wydane Nowele Justyniana.

Zbiór ten składał się z trzech części: 1) Digesta Iustiniani - zbiór prawa zawierający w 50 księgach prawo rzymskie zachowane w dziełach prawników rzymskich, 2) Institutiones Iustiniani (533) - podręcznik prawa dla młodzieży studiującej prawo, 3) Codex Iustinianus - zbiór ok. 4600 konstytucji cesarskich ułożonych chronologicznie od konstytucji cesarza Hadriana (117-138) do najpóźniejszej justyniańskiej, wydanej w 534

Literatura Literatura starożytnego Rzymu była tworzona w języku łacińskim. W okresie przedliterackim (VIII w.-240 p.n.e.) początki poezji to pieśni kultowe, weselne, żołnierskie, związane z pracą na roli oraz przysłowia. Początki prozy to prawo dwunastu tablic z V w., księgi cenzorów i roczniki kapłanów, modlitwy, kalendarze, mowy. Okres archaiczny (240-ok. 80 r. p.n.e.) to początek właściwej literatury. Wiąże się z wystawieniem w Rzymie tragedii i komedii greckich w łacińskiej przeróbce Liwiusza Andronikusa, z pochodzenia Greka.

Tragedia - Newiusz, Enniusz, Akcjusz i Pakuwiusz; Komedia - Plaut i Terencjusz; Historiografia – Juliusz Cezar, Tacyt i Swetoniusz, Poezja epicka – Wergiliusz, Lukan, Poezja liryczna – Owidiusz, Horacy Na zadanie domowe poszukam informacji o podanych twórcach.

KONIEC