MODELE WCZESNEGO OSTRZEGANIA PRZED BANKRUCTWEM i ZAGROŻENIAMI W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ JAKO NARZĘDZIE WSPOMAGANIA ANALIZ SPRAWOZDAŃ Elżbieta Mączyńska

Publikacje-syntezy badań upadłości przedsiębiorstw E. Mączyńska (red.) - Ekonomiczne aspekty upadłości przedsiębiorstw w Polsce, Wyd. SGH, Warszawa, 2005 K. Kuciński, E. Mączyńska (red.) - Zagrożenie upadłością, Wyd. SGH, Warszawa, 2005 E Mączyńska (red.) - Bankructwa przedsiębiorstw. Wybrane aspekty instytucjonalne, Wyd. SGH, Warszawa,2008

BANKRUCTWA - GLOBALNY EFEKT DOMINA Bankructwa jako katharsis i szansa naprawy (?) Bankructwa - niedostosowanie do przyszłości. Kwestie strategiczne Bankructwa jako następstwo przełomu cywilizacyjnego. Bankructwa a cykle koniunkturalne. Predykcja bankructwa. SWO Meandry statystyki upadłości. Prawo upadłościowe i naprawcze w praktyce. Wstępne wyniki badań. Syndrom hieny. Aspekty instytucjonalne. Wzorce: ABI Prawo upadłościowe, aspekty globalne – konkurowanie państw. Wnioski

Bankructwa - niedostosowanie do przyszłości Bankructwa - niedostosowanie do przyszłości. Kwestie strategiczne PYTANIA Czy w obecnych warunkach w ogóle możliwe jest racjonalne kształtowanie przyszłości przedsiebiorstwa, czy możliwe jest długookresowe planowanie strategiczne? Czy możliwe jest przejście od rozwoju „zależnego od ścieżki” do kreowania nowej ścieżki rozwoju? Czy i w jakim stopniu poszczególne jednostki gospodarki i szczeble władzy odpowiedzialne są za kształtowanie przyszłości i czy mogą kształtować ją tak, by ustrzec przed niepożądanymi, trwale destrukcyjnymi zjawiskami a zarazem by w sposób kontrolowany wykorzystywać nieustanne i coraz silniejsze „fale innowacji” dla kreatywnej, efektywnej transformacji, rekonstrukcji gospodarki?

H. HAZLITT (1894-1993) AUSTRIACKA SZKOŁA EKONOMICZNA “Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko na bezpośrednie, ale i na odległe skutki danego działania czy programu; by śledzić nie tylko konsekwencje, jakie dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi wszystkim.” Elżbieta Mączyńska

Zagrożenia ślepotą strategiczną”, a w najlepszym razie „niedowidzeniem” strategicznym z groźnymi tego następstwami dla rozwoju. Niezbędny jest zatem system wczesnego ostrzegania strategicznego. Rozwój sieci badań prognostycznych warunkuje racjonalność decyzji podejmowanych na rozmaitych szczeblach rządzenia.

Globalna niepewność ma pierwotne źródło w dokonującym się obecnie przełomie cywilizacyjnym i wygasaniu cywilizacji przemysłowej W warunkach narastającej niepewności rośnie ranga refleksji nad przyszłością i podejścia strategicznego w przedsiębiorstwach i gospodarce. W praktyce podejście takie nierzadko jest marginalizowane.

„GOSPODARKA NIETRWAŁOŚCI” Gwałtowność przemian sprawia, że gospodarka nabiera cech „gospodarki nietrwałości”. Nietrwałe stają się zawody, stanowiska pracy i pozycje w hierarchii menedżerskiej. Ponadnarodowym fuzjom i przejęciom towarzyszy powstanie nowej grupy zatrudnionych – „korporacyjnych cyganów” Wszystko ale to wszystko, co się obecnie dzieje w życiu publicznym i prywatnym – a nawet tym najbardziej osobistym - z wyjątkiem może kilku dziedzin nauki, jest prowizoryczne”. (?) Elżbieta Mączyńska

Paradoksalnie jednak w epoce gospodarki opartej na wiedzy w gruncie rzeczy mamy do czynienia z ekonomią niedoskonałej wiedzy, wiedzy niepewnej (Imperfec Knowledge Economics) W takich warunkach niedoskonała jest prawda i nieprawdziwa pewność . Ekonomia zaś jest nauką bazującą na badaniu pewnych regularności, prawidłowości. Jeśli natomiast czasy są burzliwe, to powstają trudności ze zidentyfikowaniem tych regularności, prawidłowości. Dlatego też niezbędna jest zmiana podejścia w naukach ekonomicznych. Obecnie modele, w tym matematyczne zawodzą. W kształtowaniu strategii konieczne jest podejście holistyczne, z uwzględnieniem nie tylko kwestii ekonomicznych ale także społecznych, ekologicznych i przestrzennych, bo przecież najlepsza nawet teoria ekonomii, ale bez uwzględnienia czynnika społecznego, człowieka, bez analizy zachowań ludzkich nie może przynieść satysfakcjonujących efektów. Wskazuje to zarazem na kwestie wyboru i kształtowania modelu ustroju gospodarczego i jakości polityki gospodarczej i jej reguł .W warunkach imperfect knowledge polityka gospodarcza, model ustroju gospodarczego wymaga dostosowania do specyfiki uwarunkowań gospodarczych, albowiem reguly optymalne dla jednej gospodarki okazują się nieoptymalne dla innej.

Roman Frydman ,Michael D Roman Frydman ,Michael D. Goldberg , Imperfect Knowledge Economics: Exchange Rates and Risk .“Another hallmark of the imperfect knowledge view is its qualification of fixed policy rules. The necessary point is that the optimum rule is not the same from one structure of the economy to another. As with the rest of macroeconomics, the issues have to be rethought in a way that makes the ever-imperfect knowledge of market participants and policymakers an integral part of the analysis” cytat ze wstepu Edmund S. Phelps’a do ksiązki R. Frydmana i. M.D. Goldberga –, 10

Przełom cywilizacyjny Cywilizacje Zmiany systemu / ustroju gospodarczego Zmiany typu przekazu, komunikacji Władza i podwładni (górne i dolne warstwy społeczne) I. Rolna Feudalizm Epoka słowa pisanego Feudałowie. Chłopi feudalni II. Industrialna Kapitalizm Epoka słowa drukowanego Fabrykanci, Robotnicy najemni III. Postindustrialna –trzecia fala (Toffler) Kapitalizm (????) postindustrialny Epoka języka cyfrowego NETOKRACJA (sieciowa arystokracja) KONSUMTARIAT IV. Internet V. Ponadnarodowe fuzje i przejęcia VI. Gospodarka oparta na wiedzy (Wiek dostępu -Rifkin) VII. Wiek kreatywności

AMBIWALENTNOŚĆ WSPÓŁCZESNYCH PRZEMIAN U. Beck: „ W Unii Europejskiej znosimy granice wewnętrzne, ale też rozpaczliwie umacniamy granice zewnętrzne. Próbujemy oddzielić się od świata, by zapewnić sobie bezpieczeństwo i chronić nasz rynek – zwłaszcza rynek pracy. Jedno i drugie jest śmieszne (podkr. – E.M.). Prawdziwe niebezpieczeństwa bez trudu przenikają granice. A jeżeli Hindus, Rosjanin lub Chińczyk bardzo chce się dostać na nasz rynek pracy, może to przecież zrobić przez Internet”

„JURNY MATERIALIZM” Zwolennicy cywilizacji industrialnej wskazują na jej transparentność, niezastępowalność i żywotność ( „jurny materializm”). Konflikty między zwolennikami starej i nowej cywilizacji opóźniają przemiany. „Każdy kraj, który z rozmysłem wybiera drogę jurnego materializmu, skazuje sam siebie na rolę Bangladeszu dwudziestego pierwszego stulecia”. (Toffler) Elżbieta Mączyńska

Futuryzm społeczny (Aktualność koncepcji A. Tofflera) Toffler proponuje tworzenie na rożnych szczeblach „ośrodków imaginacyjnych” ukierunkowanych na interdyscyplinarne „uaktywnianie mózgów”. Uznaje, że byłoby to źródłem pomysłów, idei „o których technokratom się nie śniło” Wciąż niestety aktualna jest teza A. Tofflera, że obecnie wszyscy czują się odcięci od możliwości wpływu na kierunki i tempo zmian. Wskazując na potrzebę rozwoju społecznej sieci konsultantów przyszłości podkreśla, że to co naiwne w epoce przemysłowej nie jest naiwne współcześnie

Burzliwość przemian - konieczność nowej futurologii. Wstrząsy jakich obecnie doświadcza świat uwydatniają wyraziście, że zabrakło wizji i wyobraźni strategicznej oraz analizy futurologicznej. Wizja taka jest niezbędnym warunkiem racjonalności decyzji podejmowanych na różnych szczeblach rządzenia i zarządzania

Nobliści o kryzysie George Akerlof (otrzymał nagrodę razem ze Spencem i Stiglitzem): konieczne są zmiany w teorii ekonomii. Dotychczasowa teoria wychodzi z założenia, że gracze w gospodarce postępują, przynajmniej w masie, racjonalnie. Tymczasem obserwujemy zachowania systematycznie nieracjonalne. Często jest to raczej zwierzęcy instynkt. Przykładem jest zaufanie, które odgrywa ważną rolę w ekonomii i finansach. W okresie wzrostu ekonomicznego zaufanie jest duże, niezależnie od tego, czy jest to uzasadnione czy nie. Gdy zaczyna się kryzys zaufanie znika i nie sposób go przywrócić racjonalnymi działaniami. Ludzie wierzyli, że wartość ich domów będzie rosła i dlatego je kupowali. Ale kupowali złudzenia. - snake oil (olej ze żmii), czyli coś, czego naprawdę nie ma.

Peter Solomon b. wiceprezes banku inwestycyjnego Lehman Brothers W latach 60. przyjeżdżaliśmy do pracy w Lehman Brothers metrem. Każdy przynosił z domu torebkę z kanapkami na lunch. Wszystkie luksusy ostatnich lat - powietrzne taksówki, spotkania w luksusowych kurortach na całym świecie, wypady na weekend do Wenecji, kolacje na koszt firmy w najdroższych restauracjach - to się nie mieściło w głowie. Firma zmierzała po prostu w złym kierunku. Stała się wielkim, dzikim funduszem inwestycyjnym inwestującym swoje własne pieniądze w coraz bardziej ryzykowne operacje. To był proces, który trwał od lat i stopniowo się nasilał. Dlatego właśnie kilka lat temu odszedłem z Wall Street, założyłem własną firmę doradczą. Nie chciałem dłużej być częścią tego wszystkiego. Dla mnie to było jak stado bizonów zmierzające na skraj przepaści

Dodatek: Siła nieruchomości R. Wescott, doradca ekonomiczny b. prezydenta USA Billa Clintona oszacował jeszcze pod koniec 2006 r., że aż 64 % wzrostu gospodarczego i 80 % wzrostu zatrudnienia USA w latach 2001-2005 było spowodowanych rynkiem nieruchomości (choć jego udział w PKB wynosi jedynie 5%).

The housing market has a new problem: ageing Americans Złożoność problemu – wymóg holizmu -ekonomia kliniczna Przykład: Szanse: Inwestycje „społeczne” – rewitalizacja - infrastruktura The housing market has a new problem: ageing Americans American house prices Baby boom and bust Jan 17th 2008 | ANN ARBOR, MICHIGAN From The Economist print edition)

Wyniki badań Prawo upadłościowe i naprawcze w obecnym kształcie: nie gwarantuje przejrzystości i sprawności procedur upadłościowych; nie spełnia prawidlowo funkcji oczyszczania rynku z jednostek niewypłacalnych; nie przeciwdziała w należytym stopniu upadłościom „reżyserowanym”, tj. ukierunkowanym na korzyści wąskiej grupy interesariuszy - z umyślnym naruszeniem interesów wierzycieli; nie sprzyja identyfikacji upadłości „reżyserowanych”; sprawia, że w praktyce postępowania upadłościowego aspekty upadłościowe dominują zaś aspekty naprawcze są marginalizowane.

Niebezpieczny paradoks: Paradoks: - mimo rosnącej złożoności powiązań gospodarczych przedsiębiorstw i ich „usieciowienia” w gospodarce globalnej - w Polsce nie istnieje ośrodek, który się tymi kwestiami zajmuje kompleksowo, interdyscyplinarnie w tym edukacyjnie i badawczo. Obecny kryzys globalny dodatkowo uwydatnia luki badawcze i zaniedbania w tej dziedzinie

Bankructwa - mgliste rozpoznanie Niedostatek wiedzy i informacji sprzyja rozmaitym nieprawidłowościom, co zarazem wskazuje na wagę badań teoretycznych i empirycznych, dotyczących zagrożeń w działalności gospodarczej, czego ekstremalnym przypadkiem są upadłości przedsiębiorstw.

Mgliste rozpoznanie problematyki bankructw Cechuje to wszystkich prawie interesariuszy procesów upadłościowych: przedsiębiorców, sędziów , syndyków i in. Niedostatek wiedzy i informacji sprzyja nieprawidłowościom, Upadłość konsumencka Sądy gospodarcze - zawał

Mgliste rozpoznanie problematyki bankructw Przyczyny Zaniedbania edukacyjne i marginalizowanie problematyki upadłości w programach nauczania. Brak nawyków i tradycji stosowania w przedsiębiorstwach systemów wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami. Brak/niedorozwój instytucjonalnej infrastruktury upadłości

Instytucjonalna infrastruktury upadłości Całokształt rozwiązań i narzędzi makro- i mikroekonomicznych, ekonomiczno- finansowych, prawnych oraz organizacyjnych, kształtujących warunki funkcjonowania przedsiębiorstw, w tym przede wszystkim w okresie przed upadłością, w jej trakcie oraz po jej ogłoszeniu. Kwadratura koła: upadłości są niedostatecznie zdiagnozowane, m.in. z powodu niedorozwoju instytucjonalni infrastruktury upadłości, a niedorozwój ten z kolei stanowi dodatkowy czynnik zagrożenia upadłością Publikacje KNOP: E. Mączyńska (red. nauk.) Ekonomiczne aspekty upadłości przedsiębiorstw w Polsce, Wyd. SGH, Warszawa, 2005 oraz K.Kuciński, E. Mączyńska (red.), Zagrożenie upadłością, Wyd. SGH, Warszawa, 2005, E Maczyńska (red)., Bankructwa przedsiebiorstw (2007)

Marginalizowany jest drugi nurt w prawie upadłościowym - nurt naprawczy Wierzyciele chcą raczej jak najszybciej odzyskać swoje wierzytelności, odzyskać to co jest jeszcze możliwe To jedno z następstw występujących w praktyce symptomów kryzysu zaufania w biznesie.

Nienadążanie Choć globalizuje się świat, globalizuje się biznes, to ciągle jeszcze czyni się zbyt mało, aby w skali globalnej ucywilizować procesy bankructwa, - i to mimo, że z bankructwem przedsiębiorstwa może się wiązać , globalny efekt domina”.

"Insolvent und trotzdem erfolgreich” Niemcy Anne Koark: "Insolvent und trotzdem erfolgreich” (wyd. Business Village, 2003, Göttingen, 2003)

UE: projekt „Stigma of failure and early warning tools” (2004) Główne cele tego projektu to: opracowanie materiałów informacyjnych dotyczących radzenia sobie z piętnem związanym z bankructwem, opracowanie narzędzi wczesnego ostrzegania mających zapobiegać upadłości. Podejmowane są też działania praktyczne, czego wyrazem są niektóre przedsięwzięcia, wprowadzane obecnie w 25 krajach UE. Zmiany te ukierunkowane są na: wspieranie przedsiębiorstw przeżywających trudności, usuwanie przeszkód na drodze do drugiej szansy.

USA: Instytut Bankructwa - The American Bankruptcy Institute – ABI powstał w 1982 roku w celu zapewnienia Kongresowi i opinii publicznej obiektywnych analiz kwestii upadłości. zrzesza ponad 11500 adwokatów, licytatorów, syndyków, bankierów, sędziów, kredytodawców, profesorów, księgowych i innych specjalistów. stanowi centrum edukacji badań i rozwoju wiedzy na temat upadłości. Jest wiodącym kreatorem i realizatorem wysokiej jakości programów edukacyjnych na temat upadłości. regularnie publikuje dane i opracowania na temat upadłości oraz systematycznie prezentuje w mediach rezultaty działań z tego obszaru.

Rekomendacje i wątpliwości CENTRUM KOMLEKSOWYCH BADAN UPADŁOŚCI I SYSTEMÓW WCZESNEGO OSTRZEGANIA Długookresowe strategie Edukacja interesariuszy Umacnianie aspektów naprawczych Transparentność procedur Przeciwdziałanie syndromowi hieny Systemy wczesnego ostrzegania Rachunek kosztów i efektów zewnętrznych Globalizacja prawa versus konkurowanie państw

Ustrój równowagi NOT all happy cities resemble one another, but each unhappy city is at least partly unhappy for a single reason: misgovernment. The quality of government, local and national, is the most important factor, apart from the economy, in the success (of a city). Failures at the top May 3rd 2007 The Economist Elżbieta Mączyńska

METAFORA ZBITEJ SZYBY FREDERICO BASTIAT (1801-1850) I H METAFORA ZBITEJ SZYBY FREDERICO BASTIAT (1801-1850) I H. HAZLITT (1894-1993) Nie ma strat za które nie płacimy, i to bez względu na to kto straty spowodował. Obarczony krótkowzrocznością tzw. „błąd zbitej szyby”. (W sytuacji, gdy chuligan wybije piekarzowi szybę, to choć zarabia na tym szklarz, jednak osiągnięty dzięki temu zysk szklarza może być stratą krawca. Piekarz bowiem zamiast zrealizować planowane kupno garnituru będzie musiał wydać pieniądze na szybę). Użyta przez F. Bastiata i H. Hazlitta „metafora zbitej szyby” dowodzi, że krótkowzroczność i powierzchowne podejście w ekonomii nie popłaca. . Elżbieta Mączyńska