Jura Krakowsko-Częstochowska

Jura Krakowsko-Częstochowska Wyżyna Krakowsko - Częstochowska zwana również Jurą to jeden z najpiękniejszych zakątków Polski. Obejmuje obszar między Krakowem a Wieluniem. Tworzy zwężający się ku północy pas o długości 160 km, średniej szerokości 20 km i przeciętnej wysokości 350 m. N. P. M. Najwyższym szczytem Jury jest Góra Janowskiego o wysokości 540 m. n. p. m. Na pozór dziwna nazwa Jura pochodzi od łańcucha górskiego w Alpach. Nadał on nazwę jednej z epok geologicznych, podczas której ukształtowały się pasma wapienne, między innymi te należące do Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej.

O niepowtarzalnym uroku Wyżyny decyduje przepiękny, zróżnicowany krajobraz z ostańcami, malowniczymi wąwozami, skalistymi wzgórzami, bogatą roślinnością. Rzeźba terenu została ukształtowana wiele milionów lat temu. Same skały powstały z resztek roślin i zwierząt, żyjących w istniejącym tu wówczas ciepłym morzu. Później na skutek procesów krasowych powstały liczne formy powierzchniowe, podziemne, przedziwnie nieraz ukształtowane skały wapienne - ostańce lub grupy skalne : grzebienie, iglice, bramy, dziurawce itp. Ich kształty przywołują często obraz postaci ludzi, zwierząt, przedmiotów co znalazło wyraz w nadawanych im nazwach np. Jaś i Małgosia, Skrzypek, Diabelskie Mosty, Okiennik, Maczuga Herkulesa. Czasem skalne krajobrazy wyglądają jak zaklęte miasta. Szczególnie bogate w formacje skalne są Dolinki Podkrakowskie, wyżłobione przez spływające z Wyżyny wody; okolice Kroczyc ze wspaniałą Górą Zborów i rejon Janowa.

Drugim charakterystycznym elementem krajobrazu są jaskinie - jest ich tu ok. 900, a więc ponad połowa znanych w Polsce. Największe ich zgrupowania znajdują się w okolicy Ojcowa, Strzegowej, Trzebniowa, w Dolinie Wiercicy, Sokolich Górach oraz okolicach Działoszyna. Najgłębszymi jaskiniami Wyżyny są: Studnisko w Sokolich Górach (75,5 m), Januszkowa Szczelina koło Rabsztyna (57 m), Szczelina Piętrowa koło Niegowej (45 m) i Wiercica koło Potoku Złotego (37 m), zaś najdłuższymi: system jaskiniowy Szachownica (około 1000 m), Jaskinia Wierzchowska Górna koło Ojcowa (około 700 m) i Nietoperzowa w Łazach (376 m).

Jaskinie stanowią ciekawy przykład procesu krasowego Jaskinie stanowią ciekawy przykład procesu krasowego. Woda zawierająca dwutlenek węgla rozpuszcza skały wapienne, a wsiąkając w ziemie rozszerza istniejące w głębi skał szczeliny, zmienia je stopniowo na kanały, korytarze, komory. Nieustannie trwające i dziś działanie wód wytworzyło ów fantastyczny świat jaskiń, które już w zamierzchłych czasach stanowiły schronienie zwierząt i ludzi. Z namulisk pokrywających dno jaskiń można dowiedzieć się o życiu zwierząt czy ludzi z minionych epok. Kiedyś żyły tu niedźwiedzie jaskiniowe, mamuty, nosorożce, lwy jaskiniowe, renifery czy jeżozwierze. Do zjawisk krasowych należą też wywierzyska, czyli źródła krasowe, z których rozpoczynają swój bieg rzeki m. in. bardzo malowniczo w górnym biegu płynąca Wiercica, koło Potoku Złotego. Atrakcją Jury są też przełomy rzek przez wapienne skały, jak malowniczy przełom Warty pod Mstowem,czy też odmienny charakterem przełom tejże rzeki pod Krzeczowem.

Również na wyżynie znajduje się jedna z największych osobliwości Europy Środkowej - Pustynia błędowska, zajmująca obszar 32 km2. Jest ona dziełem lodowca. Z jego czoła nasuwającego się od północy spływały wody, niosąc potężne ilości piasków i osadzając je w warstwie grubości do 80 m. Dziś na skutek nanoszenia piasku przez wiatry grubość ta wynosi średnio 25. Bogaty jest również świat zwierzęcy i roślinny Jury Krakowsko - Częstochowskiej. Występuje tu wiele rzadko spotykanych w innych rejonach kraju gatunków. Aby ocalić to bogactwo roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku oraz ocalić unikalny w skali kraju teren o wielkich walorach przyrodniczych i krajobrazowych jakim jest Wyżyna, utworzono tu szereg rezerwatów przyrody oraz Ojcowski Park Krajobrazowy i Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych.

Orle Gniazda: Dodatkową atrakcją Jury Krakowsko - Częstochowskiej są zamki warowne tzw. "Orle Gniazda" wzniesione z kamienia wapiennego na szczytach wapiennych wzgórz, wkomponowane przepięknie w otaczające je skały. Powstały głównie za czasów Kazimierza Wielkiego. Tworzyły linię zamków i strażnic obronnych na granicy państwa. Niestety w większości dziś możemy oglądać tylko ruiny. Ale i one mają swój urok, a często wiążą się z nimi legendy, jak ta o białej damie z ruin bobolickich. Kiedyś dawno temu w bliźniaczych niemal zamkach w Bobolicach i Mirowie mieszkało dwóch braci. Razem jeździli na polowania, wyprawy wojenne, aż pan z Bobolic poślubił piękną wybrankę. Ta zakochała się niestety w panu z Mirowa i korzystając z okazji zdradzała męża. Ten, gdy odkrył zdradę, kazał żywcem zamurować ją w lochu. Jej to właśnie duch wyzwala się nocami i pokazuje na "jaskółczym gnieździe" bobolickiego zamku.

Spośród wszystkich jurajskich zamków najbardziej tajemniczy jest w Ostrężniku. Nie wiadomo kiedy i przez kogo został zbudowany oraz jakie wydarzenia doprowadziły go do ruiny. Z kolei najlepiej do naszych czasów zachowały się ruiny zamku w Ogrodzieńcu. Była to bardzo rozległa budowla z kilkoma skrzydłami, dziedzińcami, wciągniętymi wspaniale w obręb budowli naturalnymi umocnieniami terenu. Równie ciekawe i atrakcyjne są inne pozostałości dawnych zamków jak np. w Smoleniu, Morsku, Rabsztynie czy Olsztynie. Mimo, że z dawniej potężnych zamków i warowni pozostało niewiele, warto je zobaczyć.

Skałka Wysoka - ostaniec wapienny w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w pobliżu miejscowości Rzędkowice

Wierzchowinowy ostaniec (Grodzisko w Jerzmanowicach)

Skała Rękawica

Zamek w Podzamczu

Flora Wg prof. Wł. Szafera pozostająca pod wpływem klimatu oceanicznego Wyżyna Krakowsko-Częstochowska tworzy odrębną krainę geobotaniczną. Dominują tu ciepłolubne rośliny charakterystyczne dla Europy Zachodniej. Stwierdzono występowanie ok. 1600 gatunków roślin naczyniowych, co stanowi 60% całej liczby gat. tych roślin w Polsce.

Osobliwości flory Jury Endemity i gatunki rzadkie: brzoza ojcowska (w Dolinie Bolechowickiej i Kobylańskiej), warzucha polska znaleziona w Olkuszu, warzucha tatrzańska (endemit tatrzański), ostróżka tatrzańska (subendemit tatrzański), przytulia krakowska, modrzew polski. Z rzadszych roślin wymienić należy także gatunki: ostnica Jana, ostnica włosowata, goździk siny, aster gawędka, wisienka stepowa, kruszczyk drobnolistny, szałwia łąkowa, rojnik górski, macierzanka pospolita, kłokoczka południowa, kwitnące okazy bluszczu, 10 gatunków storczyków, fiołek bagienny.

Aster gawędka

Rojnik górski

Lasy W zbiorowiskach leśnych występują głównie grądy, mieszane bory sosnowo-dębowe z domieszką jodły lub buka, świetliste dąbrowy. Sporadycznie występuje buczyna sudecka i buczyna karpacka z domieszką jodły. W runie tej ostatniej występuje lepiężnik biały, żywiec gruczołowaty, paprotnik kolczysty, parzydło leśne. W okolicach Ojcowa i Olkusza występują reliktowe lasy górskie -jaworzyna górska z języcznikiem zwyczajnym. Wśród drzew dominują: grab, sosna, buk, brzoza, dąb, jodła. Wczesną wiosną przed rozwojem liści przez drzewa w runie leśnym zakwitają masowo: przylaszczka pospolita, zawilec gajowy i żółty, miodunka ćma, szczyr trwały, śledziennica skrętolistna, zdrojówka rutewkowata, złoć żółta, groszek wiosenny, pierwiosnek lekarski i wyniosły. Spotkać można też śnieżyczkę przebiśnieg, wawrzynka wilczełyko, konwalię majową. Często występuje kopytnik pospolity, pomocnik baldaszkowy, borówka czarna i brusznica. W podszycie często występuje dzika porzeczka.

Inne zbiorowiska Ciepłolubne zbiorowiska murawy kserotermicznej reprezentowane są aż przez ok. 300 lat. Są to m. in: aster gawędka, czosnek skalny (poza Jurą nie występujący na niżu), dziewanna austriacka, ostnica Jana, kostrzewa bruzdkowana, oman wąskolistny, przetacznik wczesny, rumian żółty, róża francuska, turzyca niska i turzyca Michela, wiśnia karłowata. Roślinność pustynna reprezentowana jest przez szczotlichę siwą i wydmuchrzycę piaskową. Co ciekawe występuje tu pewna ilość gatunków roślin typowo górskich (szczególnie w południowej części wyżyny). Są one reliktami glacjalnymi, które przetrwały tutaj po ostatnim zlodowaceniu. Należy tu wymienić takie gatunki, jak: ciemiężyca zielona i chaber miękkowłosy ( w Dolinie Prądnika), omieg górski (przy źródłach Białej Przemszy), skalnica gronkowa, kozłek trójlistny, zanokcica zielona, zachyłka Roberta (na skałach i piargach). Jeszcze starszymi reliktami, bo pochodzącymi z okresu trzeciorzędu są bardzo rzadko spotykane: ostróżka tatrzańska, wierzba lapońska, reliktami jest również brzoza karłowata, dębik ośmiopłatkowy i znaleziony tylko na dwóch stanowiskach paprotnik pstry. Na nieużytkach i suchych wapiennych zboczach występują krzaczaste zarośla leszczyny, tarniny, dzikiej róży, a wśród skał wapiennych licznie występuje jałowiec pospolity.

Skalnica gronkowa

Grzyby, glony i porosty Liczna jest flora grzybów – ok. 600 gatunków. Z rzadszych gatunków występują: piestrzenica kasztanowata, szmaciak gałęzisty, muchomor sromotnikowy, żagiew siarkowa i rosnący pod ziemią jeleniak. Ogromne bogactwo glonów (w rzece Pilica doliczono się ich 450 gatunków). Niemal połowę z 420 występujących tu porostów stanowią epifity. Występuje tu bardzo ładny skorupiasto-listkowaty porost złotorost ścienny oraz rzadki granicznik płucny. Jednym z poważniejszych zagrożeń dla flory Jury jest duże skażenie powietrza spowodowane bliskim sąsiedztwem dużych zakładów przemysłowych oraz zmiany środowiska spowodowane osuszaniem bagien i torfowisk.

Fauna Ze stosunkowo rzadkich zwierząt występują tu: padalec zwyczajny, w tym również jego rzadka odmiana turkusowa, gniewosz plamisty, zaskroniec, żmija zygzakowata, ropucha paskówka. Z owadów największy europejski chrząszcz jelonek rogacz, największy polski motyl zmierzchnica trupia główka oraz paź żeglarz.Obszar Wyżyny stanowi podobnie jak w przypadku flory odrębną krainę zoogeograficzną pod nazwą Jura Krakowska. Na skutek szkodliwego dla środowiska przyrodniczego oddziaływania gospodarki człowieka została tu wytępiona znaczna liczba gatunków ssaków i innych rzadkich zwierząt. Dawniej charakterystyczny dla Jury był np. wąż Eskulapa, który został wytępiony niemal w całej Polsce. Zwiększyła się natomiast liczba zwierząt drobnych, szczególnie bezkręgowców. Obecnie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej występują zwierzęta typowe dla bardzo ciepłych i silnie zagospodarowanych obszarów chociaż można tu spotkać również wiele rzadkich gatunków zwierząt.

Bezkręgowce, ryby, płazy, ptaki, ssaki Bezkręgowce w znacznej mierze są reprezentantami południowej części naszego kontynentu. Na Jurze stwierdzono występowanie aż 700 gatunków chrząszczy, 250 gatunków pszczołowatych i prawie 100 gatunków mięczaków. Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego żyje stonoga Trachelipus nodulosus. Do tej pory zaledwie jeden raz udało się zanotować jej obecność na Jurze, a najbliższe tereny gdzie spotkano ten gatunek to Niecka Nidziańska i Pieniny. Również na terenie OPN zanotowano występowanie pluskwiaka - strojnicy włoskiej, której pancerz pokryty jest przemiennie leżącymi czerwonymi i białymi pasami. Z chrząszczy najbardziej niezwykłym gatunkiem na jaki tu natrafiono podczas badań jest ryjkowiec pontyjski pochodzący z północnej Turcji. Oprócz niego na uwagę zasługuje również kózka purpurówka, niewielka zielarka (Phytoecia unicinata) oraz jelonek rogacz - największy europejski chrząszcz. Uwagę warto zwrócić również na gatunki arktyczno-alpejskie, z których należy przynajmniej wymienić: chrząszcza niestrudka (Bembidion tibiale), rynnicę lapońską. Elementami borealno-górskimi są trzmiele i tak np. Bombus jonellus spotykany najczęściej na Górze Zborów. Spośród ślimaków prawdziwą atrakcją jest poczwarówka prążkowana.

Na Wyżynie Krakowskiej obok wymienionych bezkręgowców występuje aż 1200 gatunków motyli z 25 rodzin. Badania nad nimi prowadzono już w XIX w. a najsłynniejszym badaczem tych zwierząt na Jurze był T. Żebrowski. Tereny naskalne zamieszkiwane są przez pazia królowej podlegającego całkowitej ochronie. W tym samym środowisku zamieszkują również modraszkia także kraśnik (Zagaena trifolli). Na terenach polnych żyją m.in. kniejowce i mieniaki. Spośród motyli nocnych warto wspomnieć o nastroszu półpawiku, wstęgówce i sówkach, które tutaj występują najliczniej. Niezwykle interesujący jest również występujący tu motyl zmierzchnica trupia główka zaliczany do największych motyli zamieszkujących Polskę. Spośród ryb na Jurze stwierdzono występowanie aż 25-30 gatunków. Najpopularniejszymi rybami są tu: szczupak, płoć, leszcz, karp, pstrąg potokowy, strzeble potokowe, głowacze białopłetwe i trocie. Zamieszkuje tu 21 gatunków płazów (14 gatunków) i gadów (7 gatunków) w tym: grzebiuszka, ropucha paskówka, padalec turkusowy, żółw błotny (w stawach i bagniskach Puszczy Dulowskiej), gniewosz plamisty, zaskroniec i żmija zygzakowata.

Młody zaskroniec

Z ptaków, których naliczono tu ponad 170 gatunków (niektóre źródła podają 200 gatunków), licznie występują sowy, w tym rzadko - puchacze (znajdujące na swoje siedliska jaskinie i szczeliny skalne), orliki krzykliwe, pustułki, drozdy skalne, pliszki górskie, bociany czarne, dzięcioły czarne, cietrzewie, kulony(w północnej części Wyżyny), nagórniki, zimorodki i białorzytki. Spotkano tu gatunki pochodzące z kontynentu azjatyckiego: kruk, wrona, dzięcioł zielonosiwy, mysikrólik, jak i stanowiące element zachodnioeuropejski: kilczyk, kląskawka, słowik rdzawy oraz dzięcioł zielony(bardzo rzadki, czasami spotykany jeszcze w lasach żareckich w okolicach Czarnego Kamienia i Ogorzelnika). Gatunkami typowo śródziemnomorskimi są: nagórnik oraz dzierzba rudogłowa. Popularnie spotykane są tu natomiast jastrzębie. Z ssaków (na Jurze zanotowano występowanie 50 gatunków) występują tu zwierzęta rzadko spotykane w Polsce m.in.: łoś (w Puszczy Dulowskiej) i bobry (w Pilicy k. Szczekocin, Młyny k. Kostkowic). Najliczniej ssaki są reprezentowane przez: mysz leśną, wiewiórkę, zająca szaraka, kunę leśną, sarnę, lisa i dzika. Na szczególna uwagę wśród ssaków zasługują nietoperze, których na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej żyje 17 gatunków m.in. rzadkie: nocek orzęsiony (w Jaskini Wierzchowskiej Górnej i Jaskini Racławickiej - jedyne występowanie w Polsce), podkowiec duży (stwierdzony w Polsce tylko w Jaskini Nietoperzowej), gacek wielkouchy, podkowiec mały (w Sokolich Górach) oraz mroczek posrebrzany

Pracę wykonała uczennica klasy IV G Angelika Ptak KONIEC Pracę wykonała uczennica klasy IV G Angelika Ptak