Ekonomia polityczna propozycja wybranych zajęć Katarzyna Metelska-Szaniawska Dominika Milczarek-Andrzejewska

Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008 Wstęp Zebranie Katedry 15.01.2008 Zakres tematyczny przedmiotu: Blok metodologiczno-historyczny Ekonomia polityczna wybranych zjawisk społeczno-ekonomicznych (przykłady): M. Kalecki: „Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia” Ekonomia polityczna wzrostu i rozwoju gospodarczego Międzynarodowa ekonomia polityczna – uwarunkowania i skutki międzynarodowej liberalizacji handlu Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008 Wstęp Ekonomia polityczna transformacji post-socjalistycznej Ekonomia polityczna integracji europejskiej – na przykładzie polityki spójności i polityki regionalnej Dystrybucja dochodów i bogactwa – analiza przyczyn i skutków w świetle dorobku ekonomii politycznej Demokracja a wzrost gospodarczy Przyczyny ubóstwa i wykluczenia społeczno-ekonomicznego w krajach wysoko rozwiniętych Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008 Plan prezentacji Wprowadzenie do problemu Dlaczego dany problem jest ważny w analizie EP? Jakie badania są prowadzone w tym obszarze Propozycja zakresu wykładu Propozycja zagadnień na ćwiczenia Literatura Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Wprowadzenie do problemu: Tradycyjne badania wzrostu gospodarczego – koncentracja na akumulacji kapitału Problem z wyjaśnieniem zróżnicowania dochodów w układzie międzynarodowym Najnowsze prace wskazują na znaczenie: polityki gospodarczej jakości instytucji Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Propozycja zakresu wykładu Ekonomiczne teorie wzrostu (przypomnienie podstaw z makroekonomii) Ekonomia polityczna wzrostu Międzynarodowa ekonomia polityczna Nowa ekonomia instytucjonalna Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Międzynarodowa ekonomia polityczna Analiza wzrostu gospodarczego w powiązaniu z dystrybucją dochodów, ideologią, aktywnością państwa i grup interesu wpływających na politykę państwa Ronald Findlay i Stanisław Wellisz The Political Economy of Poverty, Equity and Growth (1993) Analiza relacji pomiędzy gospodarką, rządem, sferą polityczną i resztą świata Dani Rodrik (red.) In Search of Proposerity (2003) Analiza pod kątem: położenia geograficznego, otwartości na handel zagraniczny i systemu instytucjonalnego Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Nowa ekonomia instytucjonalna Instytucje wspierające rynek i wzrost gospodarczy Empiryczne badania związku między rozwiązaniami instytucjonalnymi a wzrostem gospodarczym badania z perspektywy historii gospodarczej zmienne instytucjonalne w badaniach empirycznych dotyczących wzrostu gospodarczego wpływ instytucji na wzrost gospodarczy – wyniki wybranych badań Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Efektywność gospodarowania a instytucje „Dobre” instytucje to takie, które: tworzą strukturę bodźców redukujących niepewność i wspierających efektywne rynki (dóbr i czynników produkcji) i w ten sposób przyczyniają się do lepszych wyników gospodarczych. Funkcje wypełniane przez „dobre” instytucje: przekazywanie informacji, wdrażanie uprawnień własnościowych i kontraktów, zwiększanie poziomu konkurencji (Raport Banku Światowego z 2002 r.). Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Efektywność gospodarowania a instytucje Przykłady badań empirycznych: Rewolucja przemysłowa i towarzysząca jej ekspansja wzrostu gospodarczego (North 1981, 1990). Wzrost gospodarczy możliwy dzięki umacnianiu praw własności, co zwiększyło stopę zwrotu z prywatnych inwestycji i wprowadzania innowacji. Anglia i Holandia wyprzedziły gospodarczo Francję i Hiszpanię w XVII w. głównie dzięki efektywnemu wdrażaniu uprawnień własnościowych. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Efektywność gospodarowania a instytucje Przykłady badań empirycznych: Doświadczenia okresu kolonialnego w XVII-XIX w., a jakość tworzonych instytucji i możliwości rozwoju gospodarczego (Acemoglu, Johnson i Robinson 2001, 2002). „Osiedleńczy” typ kolonizacji (USA, Australia i Nowa Zelandia) pozwolił na zwiększanie inwestycji i wzrost gospodarczy. W koloniach „łupieżczych” (kraje Afryki i Ameryki Łacińskiej), tworzone instytucje służyły utrzymywaniu kontroli i wykorzystywaniu zasobów naturalnych, co negatywnie wpływało na rozwój gospodarczy. Rodzaj kolonizacji zależał od warunków geograficznych. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

EP wzrostu i rozwoju gospodarczego zmienne instytucjonalne w badaniach empirycznych dotyczących wzrostu gospodarczego (Aron 2000) miary jakości instytucji (m.in.: zabezpieczenie umów i uprawnień własnościowych); miary jakości kapitału społecznego (m.in.: miara wolności obywatelskich); charakterystyki społeczne (m.in.: zróżnicowanie etniczne, napięcia narodowościowe); charakterystyki polityczne (m.in.: typ i trwanie reżimu politycznego); miary politycznej niestabilności. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

PKB per capita a zasada praworządności (2000 r.) Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008 Źródło: na podstawie danych World Development Indicators 2002 i Aggregate Governance Indicators 1996-2002

Efektywność gospodarowania a instytucje Pytanie, przed którym stoją obecnie naukowcy oraz politycy, nie brzmi „czy instytucje mają znaczenie” a raczej, „które instytucje mają największe znaczenie i jak je zbudować?” (Rodrik 2000) Spontaniczność i kreatywność w tworzeniu instytucji (np. normy moralne a prawo) Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Propozycja zagadnień na ćwiczenia Referaty: wpływ zmiennych instytucjonalnych na wzrost gospodarczy (np. poziomu korupcji) Dyskusja na podstawie referatu: problemy z pomiarem wpływu instytucji na wyniki gospodarcze wybór modelu i zmiennych, ocena kierunku zależności między instytucjami a wzrostem jakość danych Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

EP wzrostu i rozwoju gospodarczego Literatura podstawowa: D. North: Instytucje, ideologia i wyniki gospodarcze, FOR 2007 (www.for.org.pl) R. Findlay i S. Wellisz: The Political Economy of Poverty, Equity and Growth, Oxford University Press, NY 1993 D. Rodrik (red.): In Search of Prosperity, Princeton University Press, Princenton 2003 D. Milczarek: Instytucje a wzrost gospodarczy w M. Brzozowski, P. Gierałtowski, D. Milczarek i J. Siwińska-Gorzelak: Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy WUW, Warszawa 2006 Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Demokracja a wzrost gospodarczy Wprowadzenie do problemu Demokracja w ekonomii Porównanie systemów politycznych i ich wpływu na wyniki gospodarcze Analiza zjawisk w czasie np. wzrostu gospodarczego Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Demokracja a wzrost gospodarczy Propozycja zakresu wykładu: Ekonomiczna teoria demokracji w ramach Teorii Wyboru Publicznego: Doskonały system demokratyczny jako doskonały rynek Demokratyzacja a wzrost gospodarczy w ujęciu Nowej Ekonomii Instytucjonalnej Dlaczego jedne kraje rozwijają się szybciej od innych? Instytucje a wzrost gospodarczy Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomiczna Teoria Demokracji Anthony Downs An Economic Theory of Democracy z 1957 r. Demokracja to system, w którym: istnieją przynajmniej dwie konkurujące partie, wybrana partia sprawuje władzę przez jedną kadencję, każdy obywatel dysponuje jednym głosem. Założenia dotyczące preferencji wyborców i partii: Np. preferencje polityczne wszystkich obywateli można w spójny sposób uszeregować na skali od lewicowych do prawicowych. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomiczna Teoria Demokracji Zachowanie partii i wyborców: Celem partii politycznych jest wygranie wyborów (maksymalizacja głosów), Wyborcy są racjonalni (dążą do maksymalizacji własnych korzyści politycznych). Wybrane wnioski: W systemie demokratycznym rząd nie może lekceważyć potrzeb obywateli  ze względu na przegraną w politycznej grze rynkowej i utratę władzy. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomiczna Teoria Demokracji Wybrane wnioski (cd.): Dlaczego ludzie nie uczestniczą w wyborach? Racjonalny wyborca, Długookresowa wartość z partycypacji, Zjawisko „gapowicza”, Koszty partycypacji – koszty transakcyjne, „Racjonalna ignorancja”. Programy partyjne w systemie dwupartyjnym przy jednoszczytowym rozkładzie preferencji są do siebie podobne, elastyczne i wieloznaczne, w systemie wielopartyjnym są wyraźnie zróżnicowane i względnie jednoznacznie określone. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Przykłady rozkładu preferencji wyborców Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Demokratyzacja w ujęciu NEI Mechanizm zmian instytucjonalnych Instytucje ekonomiczne Wyniki ekonomiczne Organizacje polityczne, rząd Organizacje ekonomiczne i gospodarstwa domowe Instytucje polityczne Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Proces demokratyzacji a wyniki gospodarcze Brak zgody co do kierunku wpływu demokracji na wzrost w badaniach teoretycznych: Pozytywna zależność Demokracja jako gwarant ochrony i wdrożenia uprawnień własnościowych (North 1990). Kluczowa rola instytucji demokratycznych w określaniu sposobu reprezentowania preferencji wyborców i tworzenia polityki gospodarczej (Persson, Roland, Tabelini 1997). Negatywna zależność Wpływ grup interesu na demokratyczne rządy (Castanheira i Popov 2000). Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Proces demokratyzacji a wyniki gospodarcze Brak jednoznacznych wniosków w badaniach empirycznych: Przy niskim poziomie demokracji wpływ pozytywny na wzrost, natomiast przy wysokim poziomie – wpływ negatywny (Barro 1996). Pośredni pozytywny na wzrost gospodarczy poprzez ułatwienie liberalizacji gospodarczej (Fidrmuc 2001). Brak rozwiniętych instytucji demokratycznych jako jedna z przyczyn rozczarowujących wyników transformacji systemowej w Rosji (Dąbrowski 2004). Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Demokracja a wzrost gospodarczy Propozycja zakresu ćwiczeń: Dyskusja: system polityczny a sytuacja gospodarcza w wybranych krajach Studia przypadku przygotowane przez studentów (prezentacje w grupach 3 osobowych): kraje postkolonialne (Afryka Sub-saharyjska) Rosja Chiny Kraje Europy Centralnej i Środkowowschodniej (?) Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Demokracja a wzrost gospodarczy Literatura podstawowa: J. Wilkin (red.) Teoria wyboru publicznego, Scholar, Warszawa 2005, rozdz. 4 D. Milczarek: Zmiana instytucjonalna a wzrost gospodarczy w krajach post-socjalistycznych w, M. Brzozowski, P. Gierałtowski, D. Milczarek i J. Siwińska-Gorzelak: Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy WUW, Warszawa 2006 Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Demokracja a wzrost gospodarczy Literatura dodatkowa: T. Persson i G. Tabellini: Political Economics, MIT Press 2002 J. Wilkin: Jaki kapitalizm jaka Polska?, PWN Warszawa 1995 EU-Monitoring (różne wydania) M. Dąbrowski i R. Gortat: Political and Economic Institutions, Growth and Poverty, UNDP HD Report, Oxford 2002 Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji Wprowadzenie do problemu transformacja jako proces wielopłaszczyznowy na styku nauk społecznych badania oddziaływań: polityka  gospodarka lepsze zrozumienie procesu transformacji Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji Propozycja zakresu wykładu: WPROWADZENIE OBSZARY BADAŃ EKONOMII POLITYCZNEJ TRANSFORMACJI CZYNNIKI POLITYCZNE REFORM GOSPODARCZYCH SYTUACJA GOSPODARCZA A CZYNNIKI POLITYCZNE I SPOŁECZNE PODSUMOWANIE Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji WPROWADZENIE (1/2) transformacja postsocjalistyczna jako proces wielopłaszczyznowy na styku nauk społecznych gospodarka socjalistyczna a kapitalistyczna transformacja postsocjalistyczna jako impuls do powrotu ekonomii politycznej ekonomia polityczna transformacji (Political Economy/Economics of Transition) czołowi badacze: G. Roland (Transition and Economics: Politics, Markets, and Firms, 2000) L. Balcerowicz, J. Kochanowicz, G. Kołodko, J. Wilkin Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji WPROWADZENIE (2/2) reformy gospodarcze w transformacji propozycje pakietów reform, konsensus waszyngtoński i postwaszyngtoński sekwencja reform w wybranych krajach porównanie postępu w reformach między krajami makroekonomiczny obraz transformacji prezentacja tendencji w zakresie inflacji, bezrobocia, bilansu fiskalnego, FDI, handlu zagranicznego różnice we wzroście gospodarczym pomiędzy krajami Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji OBSZARY BADAŃ EP TRANSFORMACJI (1/2) Preferencje odnośnie polityki państwa SFERA POLITYCZNA Wyniki Reguły gospodarcze konstytucyjne SFERA GOSPODARCZA Wyniki Rynki polityczne Decyzje dotyczące polityki państwa Źródło: Persson i Tabellini (2003; Fig. 1.1). Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji OBSZARY BADAŃ EP TRANSFORMACJI (2/2) polityka  gospodarka impuls do rozpoczęcia transformacji uwarunkowania polityczne implementacji reform argumenty polityczne dotyczące wyboru strategii reform czynniki polityczne wpływające na proces podtrzymywania reform, ich przyspieszanie, spowalnianie lub blokowanie wyniki reform a sfera polityczna i czynniki społeczne poziom makro i mikro badania teoretyczne i empiryczne Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji CZYNNIKI POLITYCZNE REFORM GOSPODARCZYCH wybór strategii reform (terapia szokowa vs. gradualizm, optymalna kolejność reform) wymiana elit politycznych u zarania transformacji spójność preferencji politycznych w społeczeństwie koncentracja władzy politycznej konkurencja w sferze politycznej czynniki geopolityczne Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji SYTUACJA GOSPODARCZA A CZYNNIKI POLITYCZNE I SPOŁECZNE implementacja reform a wyniki gospodarcze „zwycięzcy” i „przegrani” procesu transformacji (m. in. problem poparcia dla reform, prywatyzacja) zjawisko „pogoni za rentą” w transformacji słabość instytucji, szara strefa i korupcja transformacja a zachowania przedsiębiorstw Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji PODSUMOWANIE transformacja jako zmiana instytucjonalna EP pozwala na lepsze zrozumienie procesu transformacji w ramach EP bogatsze i bardziej wiarygodne badania empiryczne otwarte pytania dotyczące transformacji Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji Propozycja zakresu ćwiczeń: dyskusja wyników ważniejszych badań empirycznych np. De Melo, Denizer i Gelb (1996), Fish (1998), Falcetti, Lysenko i Sanfey (2005), badania dotyczące wpływu demokracji na wzrost w krajach postsocjalistycznych referaty studenckie Czynniki polityczne transformacji gospodarczej w Polsce, Rosji lub ewentualnie innym kraju Problemy prywatyzacji w Polsce na tle innych państw postsocjalistycznych w świetle ekonomii politycznej Przebieg jednej z podstawowych reform w danym kraju przedstawiony z perspektywy ekonomii politycznej eksperyment? Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji Literatura: obowiązkowa dla studentów: Kochanowicz J. (red.) (1999) Ekonomia polityczna konsolidacji reform, Raporty CASE nr 29, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa. Metelska-Szaniawska K., Milczarek D. (2005) „Reformy gospodarcze w krajach postsocjalistycznych w świetle badań ekonomii politycznej”, Ekonomista, nr 3. Milczarek D. (2006) „Tworzenie ram instytucjonalnych dla polityki makroekonomicznej w krajach post-socjalistycznych”, w: Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji Literatura: dodatkowa (1/2) Raporty transformacji EBOiR (Transition Report, kolejne wydania) Amsden A. H., Kochanowicz J., Taylor L. (1998) The Market Meets Its Match. Restructuring the Economies of Eastern Europe, Harvard University Press, Cambridge, Mass. and London. Balcerowicz L. (1997) Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z przełomu epok, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Campos N.F., Coricelli F. (2002) „Growth in Transition: What We Know, What We Don’t, and What We Should”, Journal of Economic Literature, nr 40(3). Dąbrowski M., Gortat R. (2002b) Political Determinants of Economic Reforms in Former Communist Countries, Studia i Analizy CASE 242, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa. de Melo M., Denizer C., Gelb A. (1996) „Patters of Transition: From Plan to Market”, The World Bank Economic Review, nr 10(3). Falcetti E., Lysenko T., Sanfey P. (2005) Reforms and Growth in Transition: Re-Examining the Evidence, EBRD Working Paper No. 90, European Bank for Reconstruction and Development, London. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008

Ekonomia polityczna transformacji Literatura: dodatkowa (2/2) Fish M. S. (1998) „The Determinants of Economic Reform in the Post-Communist World”, East European Politics and Societies, nr 12(1). Godłów-Legiędź J. (2005) „Transformacja ustrojowa z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej”, Ekonomista, nr 2. IMF (2000) World Economic Outlook 2000, International Monetary Fund, Washington, D.C. Kolodko G. (2000) From Shock to Therapy: The Political Economy of Postsocialist Transformation, Oxford University Press, Oxford. Lissowska M. (2004) Instytucjonalne wymiary procesu transformacji w Polsce, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa. Roland G. (2000) Transition and Economics. Politics, Markets, and Firms, MIT Press, Cambridge (Mass.) and London. Wilkin J. (1995) Jaki kapitalizm, jaka Polska? Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Zebranie Katedry Ekonomii Politycznej 20.05.2008